ازبکستان کانون جدید دیپلماسی رقابتی مسکو و واشنگتن در آسیای مرکزی

اعلام استراتژی جدید امنیت ملی آمریکا از سوی دونالد ترامپ و ایجاد برخی تغییرات نسبت به کشورهای متحد با واشنگتن ممکن است منجر به برخی دشواری ها برای این کشور شود. به عنوان نمونه تاکنون پاکستان بر اساس راهبردهای آمریکا کشوری متحد بوده است در صورتی که طبق استراتژی جدید، این کشور به حاشیه رفته و هند جایگزین آن شده است. 17 سال پس از آغاز جنگ در افغانستان اکنون مایک پنس معاون رئیس جمهوری آمریکا معتقد است استراتژی ایالات متحده در حال میوه دادن است و «ما طالبان را در موقعیت دفاعی قرار داده ایم». به گفته پنس پاکستان طی مدت زمانی طولانی پناهگاهی امن برای طالبان و بسیاری از سازمان های تروریستی فراهم کرده است، اما این روزها تمام شده است».پرسش مهم این است که آیا ترامپ با چنین رویکردی دارای پلن B برای جایگزینی پاکستان است؟ این در حالی است که قسمت عمده ای از تجهیزات نظامی ارسالی آمریکا به افغانستان از مسیر پاکستان صورت می‌گرفته است و در صورتی که اسلام آباد در اقدامی تلافی‌جویانه این مسیر را با بن بست مواجه کند، آمریکا راهی ندارد جز اینکه از مسیر برخی کشورها نظیر ازبکستان استفاده کند، اما آیا این امر به سادگی امکان پذیر است؟ این امکان وجود دارد که روسیه قبل از هرگونه اقدام آمریکا در ازبکستان دست به کار شود و این امر موجبات رقابت مسکو و واشنگتن را سبب خواهد شد.

ظاهرا رویکردهای آمریکایی در این رابطه در حال پیشرفت است.پیشتر ترامپ طی گفتگویی تلفنی با «شوکت میرزایف» رئیس جمهور ازبکستان، در مورد امنیت منطقه و کشف فرصت‌ها برای همکاری بهتر و همچنین نقش ازبکستان در حمایت از استراتژی کاخ سفید در جنوب آسیا و تلاش‌های ایالات متحده در افغانستان به بحث و گفتگو با یکدیگر پرداختند. در همین رابطه اخیرا نیز مناسبات افغانستان و ازبکستان نیز رو به بهبودی گذاشته است. طی سفر اخیر اشرف غنی به تاشکند کمیسیون مشترک بین افغانستان و ازبکستان در زمینه امنیت منطقه برگزار شد. تلاش جدی برای ایجاد همکاری استراتژیک بین افغانستان و ازبکستان- البته تحت نظارت ایالات متحده -. در حال انجام است. یک هفته پس از دیدار غنی، وزارت امور خارجه ازبکستان از ایجاد یک فرایند گفتگوی جدید به نام "C5 + 1" بین پنج کشور آسیای مرکزی و افغانستان خبر داد که طی آن قرار است به عنوان یک پلتفرم موثر برای بحث در مورد طیف وسیعی از مسائل منطقه‌ای و همچنین توسعه اقدامات مشترک برای صلح و توسعه پایدار با حمایت سازمان ملل متحد صورت بگیرد. تنها دو روز پس از تماس تلفنی ترامپ با میرزایوف، عبدالعزیز کامل‌اف وزیر امور خارجه ازبکستان راهی کابل شد.

به طور مشخص آسیای مرکزی همچنان برای منافع امنیتی ایالات متحده حیاتی است و در استراتژی جدید امنیت ملی نیز تاکید شده است که «آمریکا به دنبال نفوذ و استفاده ازکشورهای آسیای مرکزی بر علیه سلطه قدرت‌های رقیب است». بدون تردید منظور از قدرت‌های رقیب کشورهای به گفته آمریکا تجدید نظر طلب روسیه و چین می‌باشند.

ایجاد اتحادیه اوراسیا (EAEU) از سوي روسيه در سال 2014 برای آمریکا خبری خوشایند نبود و حتي کلینتون وزیر وقت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که واشنگتن نخواهد گذاشت روسيه با پوشش اتحادیه گمرکی و اتحادیه اوراسیا اقدام به احیای دوباره شوروی کند. لذا بايد گفت نوع نگاه روسيه به حفظ و گسترش قدرت خود در آسياي مركزي، موجب شده است تا واشنگتن در پی تقویت حضور و نفوذ خود دراین منطقه برای مهار روسیه و چین باشد.

به طور کلی استراتژی منطقه‌ای آمریكا نسبت به آسیای میانه عمدتاً با هدف ایجاد "عمق استراتژیک" برای افغانستان تنظیم شده است. در هر حال نتیجه بحث این است که دولت ترامپ قصد دارد تا سطح بالایی از نفوذ را در آسیای مرکزی پی ریزی کند، چرا که طی سالهای اخیر و در پی تحرک مسکو و پکن این نفوذ رو به کاهش گذاشته است.

واشنگتن تخمین می زند که رهبری جدید ازبکستان فرد اصلاح طلبی است که برای پذیرش نقش‌های جدید آماده است. ایده آل ترامپ بازگشایی پایگاه هوایی خان آباد به عنوان یک مرکز حمل و نقل برای نیروهای آمریکایی در ازبکستان است. پس از حملات 11 سپتامبر آمریکا توانست طی توافقنامه‌های کوتاه مدت نظامی و امنیتی با کشورهای آسیای میانه، پایگاه‌های مختلفی در این منطقه به دست آورد که پایگاه خان آباد ازبکستان میزبان 1500 نظامی آمریکایی بود.

با این حال و چنان چه گفته شد آمریکایی ها نیز به خوبی از نفوذ کشورهای رقیب به خصوص روسیه در منطقه آسیای مرکزی مطلع هستند و می دانند که روسها دست برتر را در منطقه دارند و همواره با استفاده از ابزارها و اهرم هایی که دارند، تلاش کرده اند تا رفتار کشورهای این منطقه را به سمت و سوی خود شکل دهند. در همین رابطه مسکو نشستی غیر رسمی مابین کشورهای مستقل مشترک المنافع را برای بحث در مورد امنیت منطقه تدارک دیده است و شوکت میرزایف رئیس جمهوری ازبکستان نیز دعوت مسکو را پذیرفته است. در همین راستا 26 جولای 2017 کامل‌اف گفت: در روابط تاشکند و مسکو دوران جدیدی آغاز شده است.

در واقع ازبکستان که در دو دهه گذشته اختلافات گسترده اي بر سر منابع انرژي با تاجيكستان و قرقيزستان داشته است تلاش مي‌كند در برابر افزايش روابط روسيه با این دولت‌ها، از طریق گسترش روابط با امريكا از برهم خوردن موازنه با رقبای منطقه‌ای خود جلوگیری به عمل آورد. در همین راستا تاشکند در سال 2009 به آمریکا پيشنهاد داد که می‌تواند از پایگاه نظامی ترمذ استفاده کند. با این رخدادها می توان گفت منطقه آسیای مرکزی شاهد مرحله جدیدی از دیپلماسی رقابتی بین مسکو و واشنگتن خواهد بود.