عربستان و ایران در سال های اخیر در بسیاری از حوزه های منطقه ای دچار چالش هایی شده اند. علت اصلی این مسئله نیز به نوع نگاه متفاوت دو کشور به مسائل منطقه ای بر می گردد. اگرچه این اختلافات در طول 4 دهه گذشته بر فضای روابط دو کشور حکم فرما بوده است اما تشدید این اختلافات که به نوعی جنگ نیابتی را سبب شده است از سال 2011 در پی وقوع تحولات بیداری اسلامی در کشورهای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا می توان ردگیری کرد. در حالی که ایران از انقلابات عربی و موج قیام جوامع عربی بر علیه دیکتاتوری های وابسته به غرب حمایت نمود سعودی‌ ها بر اساس رویکرد محافظه کارانه خود این تحولات را تهدیدی برای امنیت و تداوم سلطه خود بر شبه جزیره می دیدند. لذا دست به اقداماتی برای سرکوب انقلاب های یمن، بحرین و کودتا در مصر کرد.

در واقع بر خلاف برخی نظریه های سیاست خارجی عربستان در سیاست خارجی نه تنها ایدئولوژیک رفتار نمی کند بلکه به شدت مشی امنیتی بر رفتار سیاست خارجی عربستان حاکم است. چرا که ضعف منابع مشروعیت بخش به پادشاهی سعودی آل سعود را ناگزیر از اتخاذ چنین رویکردی کرده و به همین دلیل حاکمان سعودی مهمترین هدف سیاست خارجی خود را در درجه اول تضمین بقای پادشاهی می دانند. نتیجه این نوع نگاه هم امنیتی کردن فضای منطقه ای و دخالت در کشورهای دیگر است. این مسئله به شدت در تضاد با اصول سیاست خارجی ایران در منطقه است که بر امنیت و ثبات منطقه ای تاکید دارد.

اما جدای از این مسئله نوع سیاست های عربستان در منطقه نشان دهنده هراس این کشور از ایران است. این مسئله را استراتژیست سابق کاخ سفید نیز اعلام کرده است.کتاب «خشم و آتش: کاخ سفید ترامپ» نوشته «مایکل وولف» این روزها در آمریکا سر و صداهای زیادی به پا کرده و البته عصبانیت شدید دونالد ترامپ را هم به دنبال داشته است. رئیس‌جمهور آمریکا، نویسنده این کتاب را «بازنده محض» خوانده و «استیو بنن» استراتژیست ارشد سابق خودش در کاخ سفید را به دلیل اظهاراتی که در این کتاب به نقل از وی منتشر شده، آماج حملات لفظی قرار داده است. استیو بنن در بخشی از این کتاب 237 صفحه‌ای اظهارنظری درباره مواضع رئیس‌جمهور آمریکا در قبال موضوع فلسطین و به ویژه انتقال سفارت آمریکا به قدس مطرح کرد. در همین بخش از اظهارات بنن، او بر ترس شدید مقامات سعودی از ایران تاکید کرده است. استیو بنن در این کتاب به صراحت اعلام کرده که سعودی‌ها در لبه پرتگاه هستند، مصری‌ها در لبه پرتگاه هستند و همه آنها تا حد مرگ از ایران می‌ترسند.


تقابل گفتمانی

انقلاب ایران در سال 57 باعث وحشت در پادشاهی های منطقه شد. چرا که اصل اولیه انقلاب ایران تاکید بر اراده مردمی و تعیین سرنوشت توسط مردم بود، مسئله ای که بر خلاف اصول بقای پادشاهی های عربی بود و آل سعود آن را بزرگترین هراس برای خود می دانست. از این رو پس از روی کار آمدن ملک سلمان، عربستان سعی کرده است تا با اندیشه های انقلاب ایران به صورت مستقیم برخورد نظامی داشته باشد. متحدین ایران در منطقه مانند سوریه و عراق و گروه هایی مانند انصارالله یمن، حزب الله لبنان و بسیج مردمی عراق و که متاثر از انقلاب ایران هستند هدف تحریم ها و دسیسه چینی های آل سعود قرار گرفته اند. سعودی ها گسترش حرکت های انقلابی و دموکراتیک در کشورهای منطقه را عاملی برای کاهش نفوذ منطقه‌ ای ریاض و برهم خوردن توازن قوا به ضرر خود می دانند. تجاوز نظامی سه ساله به یمن در همین راستا صورت گرفته است. عدم مشروعیت داخلی، نبود ساختارهای دموکراتیک حکمرانی همراه با فضای بسته سیاسی و اجتماعی داخلی عربستان و وجود رقبای مهمی چون اخوانی‌ ها که بر خلاف برداشت و تفسیرهای خشک و انعطاف ناپذیر ایدئولوژی وهابیت نسبت به دستاوردهای سیاسی و اجتماعی مدرنیزاسیون، همسویی بیشتری با مکانیسم های توسعه سیاسی از خود نشان داده است، همگی موجب شده تا سعودی ها همواره نسبت به تداوم سلطه خود واهمه داشته باشند.

تفاوت راهبردی

تفاوت اساسی دیگر بین ایران و عربستان در منطقه به راهبردهای منطقه ای دو کشور باز می گردد. عربستان خود را به عنوان حافظ منافع آمریکا در منطقه معرفی کرده و سیاست های خود را در این راستا طراحی کرده است. این در حالی است که ایران راهبرد خود را بر اساس مخالفت با هرگونه دخالت قدرت‌ های فرامنطقه ای در امور منطقه طراحی کرده و به شدت به دنبال اخراج بازیگران مداخله گر غرب از منطقه است. همین دو نوع نگاه متفاوت باعث تشدید تقابل ایران و عربستان شده است. سعودی ها حمایت غرب از خود در مقابل رقبای داخلی و منطقه ای را مهمترین پشتوانه تداوم حکمرانی خود می دانند لذا قدرت گرفتن جنبش های دینی (اسلام سیاسی) و غرب ستیز در منطقه و بویژه در داخل تهدید مهمی برای بقای سلطه خاندان ال سعود خواهد بود.

اما نتیجه این تقابل عربستان را وادار به همراهی با رژیم صهیونیستی کرده است. البته عربستان در هیچ دوره تاریخی حتی در زمان ملک عبدالعزیز بنیانگذار سعودی به صورت قاطع مخالف اسرائیل نبوده است ( و حتی در طرح هشت ماده ای ملک فهد در دهه 80 میلادی موجودیت اسرائیل به صورت تلویحی از طرف عربستان تایید شد) اما در شرایط کنونی عربستان و اسرائیل ایران را به عنوان هدف مشترک خود انتخاب کرده اند و همین مسئله باعث شکل گیری نوعی روابط غیر رسمی بین دو رژیم شده است. روزنامه سوئیسی «باسلر زتیتونگ» در همین ارتباط اعلام کرد، با وجود نبود روابط رسمی بین رژیم صهیونیستی و عربستان ، «ائتلافی سری» بین ریاض و تل‌آویو با هدف «مهار نفوذ ایران» در منطقه وجود دارد.

بر اساس آنچه ذکر شد با توجه به اینکه عدم امکان تهاجم نظامی ایران به عربستان سعودی امری بدیهی و آشکار است، سخنان استراتژیست سابق کاخ سفید در اذعان به وحشت و هراس سعودی ها از ایران عمدتاً مربوط به هراس از ترویج گفتمان مردم سالاری دینی انقلاب ایران و نبود مشروعیت داخلی رژیم آل سعود و بحران داخلی جامعه عربستان می باشد که نهایتاً با تداوم اقدامات بی محابا و نسنجیده هیات حاکمه جدید، جوان و بی تجربه سعودی در معرض فروپاشی قرار خواهد گرفت.

اسلام تايمز