اردن به کدام سو می رود

برخی منابع پارلمانی اردن گزارش دادند که «عاطف الطراونه» رئیس‌پارلمان این کشور آخرین بررسی‌ها درباره ترتیبات سفر یک هیأت عالی‌رتبه به تهران را انجام داده و این سفر قرار است بزودی انجام شود.

هدف از این سفر دیدار با مقامات ایرانی و بررسی امکان همکاری‌های بیشتر بین دو کشور عنوان شده است.

در همین ارتباط نیز «مجتبی فردوسی‌پور» سفیر ایران و «أیمن علوش» کاردار سفارت سوریه در امان اخیرا به صورت جداگانه با الطراونه رئیس پارلمان اردن دیدار کرده‌اند که این دیدار به نظر در راستای نزدیکی بیشتر مقامات اردنی با ایران ارزیابی می‌شود.



تغییر جهت اردن

اما روابط اردن با ایران همیشه مانند امروز این گونه گرم و نزدیک نبوده است.

بطور کلی در دسته‌بندی سیاسی کشورها و بازیگران منطقه، کشور پادشاهی اردن در دسته کشورهای عربی محافظه‌کار و نزدیک به غرب به شمار می‌رود. مضاف بر این که این کشور در کنار مصر و تونس تنها کشورهای عربی به شمار می‌روند که در مناطق اشغالی فلسطین دارای دفتر دیپلماتیک و یا سفارت‌خانه می‌باشند. با این شرایط چندان دور از انتظار نیست اگر اردن را کشوری خارج از محور مقاومت در منطقه بدانیم.

اما بر خلاف این زمینه قبلی در حال حاضر رهبران اردنی بیش از همسویی با کشورهای عربی محافظه‌کار و متحد با آمریکا، این روزها جهت سیاست خارجی خود را به همسویی با ایران متمایل ساخته‌اند.

علاوه بر سفر هیئت پارلمانی اردن به تهران که قرار است بزودی انجام شود، اردن در جریان مسئله بیت المقدس و به رسمیت شناختن آن به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی از سوی آمریکا نیز، دفاع قابل توجهی را از مسئله فلسطین دنبال کرد و به عنوان کشوری پیشرو در محکومیت تصمیم ترامپ در مورد بیت المقدس ظاهر شد. از جمله در جریان تصویب قطعنامه اخیر مجمع عمومی سازمان ملل در ارتباط با فلسطین و محکومیت اقدام آمریکا در مورد شهر بیت المقدس، اردن خود یکی از کشورهای پیشنهاد دهنده این قطعنامه بود و در نشست سران کشورهای اسلامی درباره فلسطین نیز برخلاف عربستان سعودی در بالاترین سطح سیاسی حضور یافت.


نگرانی از مواضع اردن

در عین حال تغییرات فعلی در مواضع اردن نسبت به تحولات منطقه را در واکنش‌های منطقه‌ای نیز به خوبی می‌توان دنبال کرد.

همزمان با اعلام سفر احتمالی هیئت پارلمانی اردن به ایران، رئیس جریان اپوزیسیون رژیم صهیونیستی تاکید کرد که روابط اسرائیل و اردن به پایین ترین سطح ممکن در چند سال گذشته رسیده است.

در این ارتباط اسحاق هرزوگ در جلسه ای فرهنگی در شهر ریشون لتسیون در مناطق اشغالی تصریح کرد که نسبت به بحران در روابط اسرائیل و اردن از زمان حادثه سفارت و اعتراضات اردنی‌ها علیه آمریکا و اسرائیل ( که طی آن دو شهروند اردنی به ضرب گلوله یکی از نیروهای امنیتی سفارت رژیم صهیونیستی در امان کشته شدند) و آنچه پس از آن در مسجد الاقصی رخ داد، احساس نگرانی شدیدی می کند. این نگرانی بیش از هرچیز تائید کننده این موضوع است که اردن به آرامی در حال تغییر جهت آرام در رویکردهای خود در منطقه است و این تغییر جهت البته مشخص است که قرار نیست همسو و یا هم‌راستا با رویکردهای پیشین این کشور در ارتباط با نزدیکی به تل‌آویو و یا ریاض باشد.


چرا اردن در حال تغییر جهت است؟

اگرچه هنوز بسیار زود است که بتوان از تغییر جهت تاثیرگذار و یا استراتژیک امان در تحولات منطقه سخن به میان آورد، اما برخی تاکتیک‌های مقطعی اخیر اردن از جمله تنش در رابطه با تل‌آویو بدلیل موضوع بیت المقدس و یا تصمیم بعد از آن برای اعزام هیئت پارلمانی به ایران برای گسترش همکاری‌ها، بی دلیل و بی تاثیر از سایر تحولات منطقه‌ای نیست.

از جمعیت 6.5 میلیونی اردن، نزدیک به 7درصد یعنی حدود 700 هزار نفر از ساکنان این کشور را مهاجران فلسطینی تشکیل می‌دهند و بسیار طبیعی است که در ارتباط با تحولات مرتبط با فلسطین از جمله موضوع اخیر بیت المقدس، اردن مجبور به واکنش‌های تندتری در مقایسه با دیگر کشورهای عربی محافظه‌کار و همسو با اسرائیل از جمله عربستان و یا امارات باشد.

از سوی دیگر روابط دوجانبه میان امان و ریاض نیز در چند ماه اخیر بویژه از زمان روی کارآمدن محمدبن سلمان به عنوان ولیعهد جوان عربستان چندان به گرمی و نزدیکی گذشته نیست. کنار زدن و کاهش قدرت بسیاری از شاهزاده‌های نسل دوم عربستان و سپس بازداشت بسیاری دیگر از این شاهزاده‌ها، از جمله ولید بن طلال و متعب بن عبدالله، بیشترین تاثیر را در سردی روابط فعلی امان و ریاض برجای گذاشته است. خانواده پادشاهی ملک عبدالله اردن گرم‌ترین و دوستانه‌ترین روابط را با بسیاری از شاهزاده‌های نسل دوم عربستان که حال از ساختار قدرت کنار زده شده، دارا می‌باشند و طبیعی است که کاهش قدرت شاهزادگان سنتی عربستان و دوستان پادشاه اردن در عربستان تاثیر خود را بر سردی روابط امان و ریاض خواهد داشت.

در واقع رهبران اردن چندان با نسل جدیدی از شاهزادگان سعودی که در حال حاضر تحت رهبری محمدبن سلمان در حال قدرت گرفتن و افزایش نفوذ خود می‌باشند، روابط نزدیکی ندارند و پادشاهی اردن بدلیل حفظ موقعیت خود و نگرانی از رشد گروه‌های مشابه نوگرا و جوان در میان خاندان خود ترجیح می‌دهد با نگاهی بدبینانه به قدرت‌یابی نسل جدید شاهزادگان در عربستان نگاه کند.

در کنار همه این شرایط وقتی دستگیری و بازداشت کوتاه مدت یک تاجر سرشناس اردنی و نزدیک به خاندان پادشاهی را در ریاض پایتخت عربستان به سایر موضوعات اضافه می‌کنیم، به خوبی مشخص می‌شود که تا چه میزان اردن دیگر نمی‌تواند به مانند گذشته بر ائتلاف‌های خود با سعودی‌ها امیدوار باشد.

شاید بدلیل همین وضعیت است که حال «محمد الظهراوی» نماینده پارلمان اردن و یکی از اعضای هیأتی که قرار است به ایران سفر کند، گفته است که «اردن به طور رسمی عملیات جستجوی متحدان استراتژیک جدید را آغاز کرده است.». براستی آیا اردن بنا دارد اتحاد با غرب و کشورهای در حلقه عربستان را کنار بگذارد؟ باید منتظر ماند و دید که در نهایت و بطور روشن، اردن چه تصمیم و برنامه ای را در نظر دارد و در شرایط بشدت پیچیده منطقه چه مسیری را طی خواهد کرد.