سلاح شیمیایی، راه نجات آمریکا از مخمصه سوریه

موضوع کاربرد سلاح‌های شیمیایی در سوریه از مناقشه‌برانگیزترین موضوعات در طول بحران چندین ساله این کشور بوده است و علی رغم بکارگیری چندین باره از این سلاح‌ها بویژه در 21 اوت 2013 در غوطه شرقی دمشق و همچنین خان شیخون در ریف حلب در 4 آوریل 2017، اما هیچگاه اجماعی میان طرف‌های مناقشه در مورد عامل یا عوامل اصلی بکارگیری این سلاح‌ها حاصل نشد. با این وجود طی روزهای گذشته رسانه های غربی به نقل از مقامات آمرکیایی در مورد آزمایش و کاربرد انواع جدید از سلاح های شیمیایی توسط دولت سوریه ابراز نگرانی و تهدید به واکنش متقابل کرده اند.

در نخستین اخبار یحیی العریضی، سخنگوی هیات مخالفان سوریه در گفت‌وگو با رویترز مدعی شد که از این سلاح‌ها در غوطه شرقی استفاده شده و مخالفان اسناد لازم در این باره را دارند.

پس از این گزارش هدر نائورت، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز پنجشنبه ۱۲ بهمن ضمن اعلام نگرانی در خصوص «استفاده مجدد نیروهای حکومت سوریه از سلاح شیمیایی در منطقه ای در نزدیکی دمشق»، گفته است: اگر این گزارش ها تایید شوند، این سومین باری است که در ۳۰ روز اخیر گزارش هایی درباره حمله شیمیایی به غوطه شرقی منتشر می شود. در ادامه اظهارات مقامات آمریکایی پیرامون این موضوع روز شنبه 14 بهمن جیمز ماتیس،‌ وزیر دفاع آمریکا با اعتراف به نبود هیچگونه سندی در مورد استفاده ارتش سوریه از گاز شیمیایی سارین طی روزهای گذشته اما تهدید کرد: ما دنبال ادله و اسناد در این باره هستیم و بعد از آن وارد اقدام می‌شویم.

مع الوصف می‌توان با توجه به چند مولفه کلیدی در شرایط کنونی به سنارویی از پیش طراحی شده از سوی آمریکا برای افزایش دخالت نظامی در سوریه دست یافت.

خلع سلاح شیمیایی دمشق

نخستین موضوعی که می‌توان در مورد مسئله کاربرد سلاح‌های شیمیایی در سوریه مورد توجه قرار داد تایید مجامع بین المللی و بازیگران مختلف عرصه جنگ سوریه مبنی بر نابودی سلاح های شیمیایی در اختیار دمشق- که اساساً برای ایجاد موازنه تهدید در برابر سلاح‌ اتمی اسرائیل نگهداری می‌شدند- است. در 15 سپتامبر 2013 پس از ارائه شواهدی مبنی بر بکارگیری گازهای شیمیایی در غوطه شرقی دمشق، آمریکا و روسیه درباره تحویل و امحای تسلیحات شیمیایی سوریه، به توافق رسیدند و بازرسان سازمان ملل عملیات خود را در این زمینه آغاز و 19 اوت 2014 اعلام کردند که تمام سلاح‌های شیمیایی این رژیم امحا شده است. با توجه به این واقعیت به طور رسمی ارتش سوریه دارای سلاح شیمیایی نیست اگرچه همچنان مخالفان دمشق این ادعا را مطرح می‌کنند که ممکن است دمشق مجددا و به طور مخفیانه در جهت ساخت و بکارگیری این سلاح‌ها اقدام کرده باشد. در ادامه با بررسی شرایط می‌توان امکان این ادعا را مورد ارزیابی و سنجش قرار داد.

سوریه در مسیر پیروزی

معادلات جنگ در سوریه به خوبی نمایانگر این واقعیت است که در حال حاضر دمشق با حمایت متحدان خود توانسته است که دست کاملاً برتر را در عرصه میدانی کسب کرده و با شکست داعش و آزادسازی بخش زیادی از مناطق اشغال‌شده از چنگ تروریست‌های تکفیری، در ادامه این روند بتواند به زودی محدود مناطق باقیمانده را نیز از تروریست ها بازپس گیرد. در چنین وضعیتی ، حتی با فرض در اختیار داشتن سلاح شیمیایی، دمشق هیچ نیازی به استفاده از آن را ندارد. بویژه با توجه به این موضوع که دامن زدن به بحران از طریق کاربرد سلاح های شیمیایی می‌تواند مخالفان داخلی و خارجی دمشق را از بن بست ایجاد شده برای آنها نجات دهد نیز بهانه دست آمریکا بدهد تا این کشور را مورد حمله قرار دهد. طبیعتاً در این شرایط، محاسبات عقلانی هیچ وجه بکارگیری سلاح‌های شیمیایی از سوی دمشق را توجیه نمی‌کند. در این زمینه باید یادآور شد حمله شیمیایی به غوطه شرقی در سال 2013 نیز در حالی صورت گرفت که مخالفان در محاصره قرار داشتند و ناظران سازمان ملل نیز که برای ماموریت نظارتی خود به تازگی وارد سوریه شده بودند در هتلی در فاصله چند کلیومتری محل حادثه حضور داشتند که بر ظن ساختگی بودن قضیه می‌افزود.

آمریکا در بن بست سوریه

پس از ناکامی تلاش آمریکا و متحدان منطقه ای آن بویژه عربستان سعودی برای سرنگونی حکومت بشار اسد از طریق تجهیز و تقویت مخالفان مسلح و تروریست‌های تکفیری و در نهایت تجزیه سوریه، در پی به صحنه آمدن متحدان منطقه‌ای دمشق به عرصه مقابله با تروریسم و ناکام گذاردن طرح غربی- عربی- عبری برای این کشور، اکنون این کشورها با توجه به محدودیت کارت‌های بازی خود برای تأثیرگذاری بر تحولات تعیین آینده سوریه بویژه پس از تشکیل موفقیت آمیز نشست های آستانه و سوچی با همکاری ایران، روسیه و ترکیه، به دنبال زمینه سازی و ایجاد شرایطی برای دخالت بیشتر و مداخله نظامی گسترده در سوریه هستند. در این راستا موضوع ساختگی استفاده دمشق از سلاح های شیمیایی به خوبی می تواند بهانه لازم را در اختیار این کشورها برای اجرای طرح اصلی و ناکام مانده خود در سوریه با مشروعیت بین المللی قرار دهد. در رویه آمریکائیها این یک اصل قطعی شده است که هرگاه در عرصه های دیپلماتیک و میدانی سوریه در تنگنا قرار می گیرند، مسئله شیمیایی را مطرح می کنند تا از این طریق اقداماتی را انجام دهند که بتوان اوضاع را تا حدودی بنفع خود تغییر داده و نیز اذهان عمومی را از واقعیات – از جمله شکست‌های آمریکا- منحرف نماید.

درخواست برای تمدید ماموریت بازرسان سازمان ملل که با وتوی روسیه مواجه شد در این راستا قابل خوانش است. مسکو استقلال رای و دیدگاه این بازرسان را مورد تردید اعلام کرد و خواستار تاسیس مکانیسمی برای رفع هرگونه دخل و تصرف در ماموریت بازرسان بین المللی شد. این پیشنهاد روسیه در 24 ژانویه 2018 به شورای امنیت ارائه گردید. در این پیش‌نویس که مبتنی بر ایجاد میکانیسم مستقل تحقیقات سازمان ملل متحد (UNIMI)می باشد، آمده است: در جریان تحقیقات حملات شیمیایی از جانب سازمان ملل متحد، کارشناسان باید برای جمع‌آوری شواهد و مدارک به محل حادثه فرستاده شوند.

در متن این سند تاکید شده بود که: "تامین کامل روش واقعاً بی‌طرفانه، مستقل، حرفه‌ای و مطمئن براساس شواهد موثق، بررسی‌شده، و تایید شده که در جریان سفرها به محل جمع‌آوری شده اند."

اما این پیشنهاد روسیه توسط آمریکا مورد پذیرش قرار نگرفت و شکست خورد. در پی آن مسکو اعلام کرد مکانیسم مشترک تحقیقات سازمان ملل و سازمان منع سلاح های شیمیایی در مورد بکارگیری سلاح شیمیایی در سوریه توسط ایالات متحده نابود شد. در واقع مخالفت آمریکا با طرح روسیه نشان از عدم تمایل مقامات دولت جدید واشنگتن در دوران ترامپ برای انجام تحقیقات مستقل و برملا شدن حقیقت بکار برندگان و مسئولان اصلی استفاده از سلاح های شیمیایی می‌باشد.