۰
دوشنبه ۱۴ اسفند ۱۳۹۶ ساعت ۱۱:۳۵
کشور عراق پس از چند سال جنگ با گروه‌های تروریستی، اکنون از این بلا رهایی یافته است. در شرایط کنونی، دولتمردان آمریکایی تلاش می‌کنند به انحاء مختلف حضور نظامی خود را در عراق تضمین نمایند. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در تماس تلفنی با نخست وزیر عراق، همکاری قدرتمند دو کشور در عرصه‌ی نظامی را مطرح کرد.[۱] از سوی دیگر مک‌مستر مشاور امنیت ملی ترامپ در کنفرانس امنیتی مونیخ از ادامه‌ی تلاش‌های آمریکا و ائتلاف بین‌المللی ضد داعش در عراق و سوریه برای ثبات، امنیت و جلوگیری از بازگشت به وضعیت قبلی خبر داد[۲].
در همین راستا خبرگزاری رویترز خبر داد که متیس وزیر دفاع آمریکا طی نامه‌ای از ناتو درخواست کرده تا در عراق ماموریت آموزشی انجام دهد[۳]. سرانجام ناتو نیز در وبگاه خود به این موضوع اشاره کرد که به درخواست نخست وزیر عراق و ائتلاف بین‌المللی ضد داعش، برنامه‌ریزی برای آموزش متناسب در عراق را شروع خواهد کرد.[۴] در پایان، حیدرالعبادی نخست وزیر عراق از حضور آموزشی لجستیکی و اطلاعاتی نیروهای آمریکایی و ائتلاف ضد داعش و ناتو استقبال کرد و افزود برای حفظ دستاوردها و مقابله با بازگشت گروه‌های تروریستی به ویژه داعش نیروهای آمریکایی در قالب ماموریت آموزشی حضور داشته باشند. او گفته لازم است اشتباه سال ۲۰۱۱ برای خروج نیروهای آمریکایی را تکرار نکنیم که راه را برای حضور داعش باز کرد.[۵] با توجه به برنامه‌ی حضور نیروهای آمریکایی در عراق ، این مقاله قصد دارد سابقه‌ای تاریخی حضور این نیروها را بررسی کند و سپس میزان موفقیت تجربه‌ی حضور نظامی آمریکا در عراق را بیان و اهداف حضور نظامی آمریکا در عراق را تشریح نماید.
سابقه حضور نظامی آمریکا در عراق
پس از وقوع حادثه‌ی یازدهم سپتامبر، راهبرد امنیتی آمریکا، تروریسم را به عنوان یک عامل محوریِ تهدید تلقی کرد. بر این اساس دولتمردان آمریکایی و بالاخص نومحافظه‌کاران تلاش کردند سیاست‌های ضد تروریستی را در جهان دنبال نمایند. در این راستا کشور عراق یکی از محورهای تمرکز ایالات متحده آمریکا بود. آمریکا با هدف برقراری دموکراسی و مبارزه با تروریسم به عراق حمله کرد. بوش رئیس جمهور وقت ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ در واشنگتن بیان کرد: «شکست دموکراسی در عراق باعث تقویت تروریست‌ها در جهان، خطر برای مردم آمریکا و ناامیدی برای ملیون‌ها نفر در منطقه خواهد شد. دمکراسی در عراق موفق خواهد شد… تاسیس یک عراق آزاد در قلب خاورمیانه یک نقطه‌ی عطف در انقلاب جهانی دموکراتیک خواهد بود.»[۶] بنابراین حکومت بوش بر این باور بود که آزادسازی عراق از دست صدام که حامی تروریست‌ها بود نه تنها دموکراسی را در عراق ایجاد خواهد کرد بلکه موجب ترویج دموکراسی در دیگر کشورهای منطقه نیز خواهد شد. سرانجام آمریکا با هدف اعلامی و نه واقعی برقراری دموکراسی و مبارزه با تروریسم به عراق حمله کرد.
با اشغال عراق توسط آمریکا و عدم توجه این کشور برای دموکراسی‌سازی به مولفه‌های گفتمانی، اجتماعی و هویتی و همچنین خلا قدرت به وجود آمده در پی فرار صدام دیکتاتور عراق، مشکلات امنیتی، چپاول و غارت در عراق به وجود آمد.[۷] این اقدام آمریکا خود یکی از مهم‌ترین دلایلی است که موجب فعال شدن گروه‌های سلفی ـ جهادی در عراق شد زیرا آنان به آمریکا به عنوان اشغالگر می‌نگریستند و به مبارزه با آن برخاستند. این امر شبکه‌سازی گروه‌های تروریستی در عراق را رقم زد. برژینسکی نیز به این موضوع اشاره می‌کند که جنگ در عراق یک فاجعه‌ی ژئوپلیتیک بود و این حمله یک زمینه‌ی مناسب را برای جذب تروریست‌ها در عراق ایجاد کرد[۸]. بر این اساس ناامنی ناشی از حمله‌ی آمریکا، عراق را مستعد رشد تروریسم کرد.
پس از اشغال، طرح آمریکا اجرای مرحله‌ی دولت‌سازی در عراق بود. در این مرحله نیروهای آمریکایی طرحی را فراهم کردند که با اجرای آن سازمان‌های امنیتی عراق پر از اعضای حزب بعث شدند و در زمان حمله داعش یک شبه فروپاشیدند. این طرح پس از جنبش مردمی بعثی زدایی از عراق (حرکه شعبیه لاجتثاث البعث) توسط پل‌برمر ـ متخصص امور تروریسم در وزارت امور خارجه آمریکا و کسی که از طرف آمریکا تعیین شده بود تا امور عراق را پس از اشغال و ناامنی‌ها سامان دهد ـ تهیه شده‌بود. برمر در تیر ۱۳۸۳ با صدور فرمانی، «کمیسیون عالی میهنی بعثی‌زدایی» را منحل کرد. با این فرمان روند بازگشت به خدمت حدود ۵۰۰ هزار بعثی که از ساختار نیروهای امنیتی عراق منفک شده بودند پس از یک سال دوباره از سر گرفته شد. آمریکایی‌ها فرایند بازگرداندن این افراد را با هدف کاهش نارضایتی اهل سنت و استفاده از ظرفیت فرماندهان سابق بعثی برای مقابله با روند فزاینده حمله به نیروهای ائتلاف در عراق آغاز کردند. این درحالی بود که بر خلاف انتظار تعداد تلفات نیروهای ائتلاف بیشتر می‌شد. این بدین معنا بود که متغیر دیگری در روند تنش زدایی اخلال ایجاد می‌کرد که آمریکایی‌ها از آن با عنوان پدیده‌ی «نفوذ» یاد می‌کنند. نهایتا تا سال ۱۳۹۲ بیش از نصف استعداد نیروهای جمعی ارتش و نهادهای امنیتی عراق (۵۴ درصد) را بعثی‌ها تشکیل می‌دادند. این مسئله سقوط یک شبه موصل عراق به دست داعش را از امری غیر قابل باور به امری منطقی بدل می‌کند چرا که روند امنیتی حاکم بر عراق بعد از آغاز اعتراض‌های مناطق سنی‌نشین در آذر ۱۳۹۱، حاکی از این واقعیت است که نهاد نظامی و امنیتی بازسازی شده توسط نیروهای آمریکایی در عراق، ساختاری فروپاشیده بود که نه تنها از تامین امنیت ناتوان بود، بلکه خود نیز بخشی از مشکل امنیت در عراق محسوب می‌شد. [۹]
در مقطع پس از سال ۲۰۰۳، تجربه‌ی حضور نظامی و آموزشی آمریکا نشان می‌دهد که آیا در عرصه‌ی مبارزه با تروریسم موفق عمل کرده است یا خیر. طبق نوشته دکتر امیر عبداللهیان، آمریکا در راستای منافع خود در عراق در مقاطعی راسا مبادرت به ایجاد ناامنی و تلاش برای مدیریت ناامنی‌ها نموده است.[۱۰] با این نگاه امنیت عراق مادامی برای آمریکا اصالت دارد که منافع او را تامین کند. به نظر می‌رسد تجربه‌ای که آقای العبادی به تبع رکس تیلرسون از آن صحبت می‌کند که خروج نیروهای آمریکایی از عراق منجر به فعالیت داعش شد، ممکن است در بدو امر صحیح به نظر آید و هرچند خروج نیروهای آمریکایی فضا را برای داعش فراهم‌تر کرد اما اساس تشکیل تروریسم در عراق و نیز عدم توانایی ارتش و خیانت فرماندهان آن در قبال مبارزه با داعش در اصل، ریشه در حضور نظامی و تصمیم‌های آمریکا در عراق دارد.
نگاهی به پیمان امنیتی بغداد ـ واشنگتن و نتایج آن
ایالات متحده آمریکا به بهانه‌ی عدم بازگشت تروریست‌ها به عراق و نیز برقراری ثبات در این کشور در قالب آموزش لجستیکی و اطلاعاتی باقی خواهد ماند.[۱۱] برای تبیین صحت و سقم این ادعا، می‌توان به توافق امنیتی میان بغداد و واشنگتن که در سال ۲۰۰۸ امضا شده رجوع کرد و ضمن بررسی مفاد آن، نتایجی که در بر داشته است را بررسی نمود. هرچند بخش‌هایی از این پیمان امنیتی محرمانه باقی‌مانده است اما سایت کاخ سفید تفسیری از این قرارداد (fact sheet) را برای عموم منتشر کرده‌است، بنابراین روایت آمریکایی مبنای این نگارش برای بررسی قرارداد مذکور است.[۱۲]
در این تفسیر اینگونه ذکر شده‌است که پیمان میان بغداد و واشنگتن، روابط امنیتی عراق و آمریکا و نیز حضور، فعالیت و خروج نیروهای آمریکایی در عراق را مدیریت خواهد کرد. در این سند همچنین ذکر شده که قرارداد به گونه‌ای خواهد بود که نیروهای عراقی پس از مدتی بتوانند ظرفیت خود را افزایش دهند و برای تامین امنیت به خود متکی شوند. بدین منظور یک زمانبندی برای نحوه‌ی حضور نظامیان آمریکایی در عراق تدوین شده تا به تدریج با توانمند شدن نیروهای امنیتی عراقی این مسئولیت به خود آنان واگذار شود. مطابق این زمانبندی نیروهای آمریکایی باید تا دسامبر ۲۰۰۹ از شهرهای عراق به درون پایگاه‌های نظامی منتقل و در دسامبر ۲۰۱۱ نیز از این کشور خارج شوند.[۱۳]
بنابر پیمان امنیتی امضا شده میان بغداد و واشنگتن، آمریکا وظیفه داشته است تا دسامبر ۲۰۱۱ طوری عمل کند تا نیروهای عراقی بتوانند از آن به بعد امنیت این کشور را خودشان تامین نمایند. یکی از جنبه‌های طرح بیکر ـ همیلتون نیز از همین نوع برنامه‌ها بود. اما طبق اظهارات وزیر خارجه آمریکا، این کشور نتوانسته این عملیات را درست انجام دهد زیرا با رفتن آنان دوباره تروریسم در عراق جان می‌گیرد. این مسئله نشان می‌دهد که آمریکا صلاحیت آموزش دادن به نیروهای عراق را از دست داده است و ادعای آنان برای حضور آموزشی، منافع عراق را تامین نخواهد کرد. این موضوع با تبیین اهداف آمریکا در عراق روشن‌تر خواهد شد که بخش بعدی مقاله به آن اختصاص دارد.
اهداف آمریکا از حضور در عراق
آمریکا اهدافی را از حضور خود در عراق دنبال می‌کند. همین اهداف موجب می‌شود که آموزش نیروهای عراقی امری ثانوی و در جهت اهداف اولیه آمریکا تلقی شود. جایگاه مرکزی عراق در منطقه‌ی غرب آسیا و شمال آفریقا و حضور آمریکا و متحدانش در آن، زمینه را برای فشار بر دولت عراق و جلوگیری از نظم منطقه‌ای مخالف با منافع ایالات متحده فراهم خواهد کرد. بر این اساس از اصلی‌ترین اهداف آمریکا در عراق کاهش نفوذ ایران در این کشور است. مقام‌های ایالات متحده آمریکا معتقدند که اگر ثبات در عراق تقویت شود آنگاه، این کشور نیازمند ایران نخواهد شد تا نیروهای امنیت‌ساز او در عراق نفوذ یابند و بتوانند اهداف ایران را در این کشور پیش ببرند. بر این اساس افزایش امنیت و ثبات، در عراق حضور و نفوذ ایران را کاهش خواهد داد.[۱۴]
از سوی دیگر آمریکا با نقش‌آفرینی گروه‌های نزدیک به ایران مانند الحشدالشعبی مخالف است[۱۵] لذا حضور آموزشی نیروهای آمریکایی راهی را برای فشار بر نهادهای امنیتی عراق باز خواهد کرد تا از قدرت و نفوذ این نیروها کاسته شود. این درحالی است که نیروهای الحشدالشعبی یکی از مهم‌ترین گروه‌های مبارزه با داعش در عراق محسوب می‌شوند. از طرفی یکی از نتایج حضور آموزشی ایالات متحده تاثیر در حوزه دیپلماسی خواهد بود. آمریکا با سرمایه‌گذاری روی اقشار مختلف مردم عراق قصد اثرگذاری بلندمدت برای افزایش نفوذش را در پیش دارد. افزایش تاثیرگذاری اقتصادی، فرهنگی و تقویت رابطه‌ی عراق با کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی از موارد مورد تاکید آمریکایی‌ها برای حضور در عراق بوده است.
نتیجه‌گیری
ایالات متحده آمریکا تلاش می‌کند نیروهای نظامی خود را در قالب ماموریت آموزشی به عراق گسیل کند. این اقدام با هدف تثبیت موقعیت عراق در برابر داعش و گروه‌های تروریستی و جلوگیری از بازگشت و قدرت‌یابی آنان به این کشور اعلام شده است. اما نگاهی به حضور تاریخی آمریکا در عراق نشان می‌دهد اولا حمله‌ی نظامی به عراق و عدم توجه به مولفه‌های گفتمانی و فرهنگی، خود تبدیل به تشکیل و تقویت گروه‌های تروریستی در عراق شد. ثانیا نیروهای آمریکایی طی پیمان امنیتی که با بغداد منعقد کرده بودند در این کشور ماموریت نظامی و آموزشی را در کارنامه خود دارند اما نتیجه‌ی آن به طور کامل ناموفق بوده است. از طرفی هم به نظر می‌رسد حضور آموزشی نیروهای آمریکا در عراق، خود امری ثانوی است و تابع اهداف مهم‌تر ایالات متحده در عراق است و حضور آموزشی نظامی به عنوان متغیری وابسته به اهداف عمل می‌کند. این اهداف شامل جلوگیری از شکل‌گیری نظم منطقه‌ای مخالف منافع آمریکا، تحدید نفوذ ایران در عراق، کاهش نقش الحشدالشعبی و غیره می‌شود. از طرفی هم ضمانتی برای آموزشی ماندن حضور آمریکا وجود ندارد.
محمدرضا عرب/ کارشناس مسائل منطقه
منابع:
[۱]whitehouse.gov, Readout of the President’s Call with Prime Minister Haider al-Abadi of Iraq, February 10. 2017, available at:
https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/readout-presidents-call-prime-minister-haider-al-abadi-iraq/
[۲]whitehouse.gov, Remarks by LTG H.R. McMaster at the Munich Security Conference, February 22. 2018, available at:
https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-ltg-h-r-mcmaster-munich-security-conference
[۳] whitehouse.gov, Remarks by LTG H.R. McMaster at the Munich Security Conference, February 22. 2018, available at:
https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-ltg-h-r-mcmaster-munich-security-conference
[۴] nato.int, Relations with Iraq, 20 Feb. 2018, available at https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_88247.htm?selectedLocale=en
[۵]خبرگزاری فارس، حمایت حیدرالعبادی از حضور نظامیان آمریکایی در عراق، ۳۰/۱۱/۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13961130001379
[۶]ned.org, remarks by president George w. bush at the 20th anniversary of the national endowment for democracy , available at:
https://www.ned.org/remarks-by-president-george-w-bush-at-the-20th-anniversary/
[۷] حسین امیرعبداللهیان، «ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ در خیزش بیداری اسلامی»، ۱۳۹۵، تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی، ص ۹۴ – ۱۰۴
[۸] nytimes.com, When a Leader Missteps, a World Can Go Astray, march 6. 2007, available at:
http://www.nytimes.com/2007/03/06/books/06kaku.html
[۹] امیرحامد آزاد، «سایه روشن حشدشعبی»، ۱۳۹۵، موسسه اندیشه سازان نور، ۲۲-۲۵
[۱۰] حسین امیرعبداللهیان، «ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ در خیزش بیداری اسلامی»، ۱۳۹۵، تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی، ص ۱۰۵
[۱۱]خبرگزاری مهر، «شکست نهایی داعش بهانه آمریکا برای باقی ماندن در عراق، ۲۵/۱۱/۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.mehrnews.com/news/4227452/
[۱۲] whitehouse.gov, Fact Sheet: The Strategic Framework Agreement and the Security Agreement with Iraq, December 4, 2008, available at:
https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2008/12/print/20081204-6.html
[۱۳]ابراهیم متقی، پیمان امنیتی آمریکا ـ عراق: مفاد و فرایندها، همشهری آنلاین، ۲۷/۸/۱۳۸۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://hamshahrionline.ir/print/68638/world/views?model=WebUI.Models.Details.DetailsPageViewModel
[۱۴]H.R. McMaster, “FDD’s National Security Summit”, Foundation for Defense of Democracies, 2017, Available at: https://www.defenddemocracy.org/content/uploads/documents/Transcript_FINAL_McMaster.pdf
[۱۵]رادیوفردا، رکس تیلرسون خواستار خروج شبه نظامیان ایران از عراق شد، ۳۰/۷/۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.radiofarda.com/a/f4_tillerson_urge_iranian_militia_leave_iraq/28809225.html
در همین راستا خبرگزاری رویترز خبر داد که متیس وزیر دفاع آمریکا طی نامه‌ای از ناتو درخواست کرده تا در عراق ماموریت آموزشی انجام دهد[۳]. سرانجام ناتو نیز در وبگاه خود به این موضوع اشاره کرد که به درخواست نخست وزیر عراق و ائتلاف بین‌المللی ضد داعش، برنامه‌ریزی برای آموزش متناسب در عراق را شروع خواهد کرد.[۴] در پایان، حیدرالعبادی نخست وزیر عراق از حضور آموزشی لجستیکی و اطلاعاتی نیروهای آمریکایی و ائتلاف ضد داعش و ناتو استقبال کرد و افزود برای حفظ دستاوردها و مقابله با بازگشت گروه‌های تروریستی به ویژه داعش نیروهای آمریکایی در قالب ماموریت آموزشی حضور داشته باشند. او گفته لازم است اشتباه سال ۲۰۱۱ برای خروج نیروهای آمریکایی را تکرار نکنیم که راه را برای حضور داعش باز کرد.[۵] با توجه به برنامه‌ی حضور نیروهای آمریکایی در عراق ، این مقاله قصد دارد سابقه‌ای تاریخی حضور این نیروها را بررسی کند و سپس میزان موفقیت تجربه‌ی حضور نظامی آمریکا در عراق را بیان و اهداف حضور نظامی آمریکا در عراق را تشریح نماید.
سابقه حضور نظامی آمریکا در عراق
پس از وقوع حادثه‌ی یازدهم سپتامبر، راهبرد امنیتی آمریکا، تروریسم را به عنوان یک عامل محوریِ تهدید تلقی کرد. بر این اساس دولتمردان آمریکایی و بالاخص نومحافظه‌کاران تلاش کردند سیاست‌های ضد تروریستی را در جهان دنبال نمایند. در این راستا کشور عراق یکی از محورهای تمرکز ایالات متحده آمریکا بود. آمریکا با هدف برقراری دموکراسی و مبارزه با تروریسم به عراق حمله کرد. بوش رئیس جمهور وقت ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ در واشنگتن بیان کرد: «شکست دموکراسی در عراق باعث تقویت تروریست‌ها در جهان، خطر برای مردم آمریکا و ناامیدی برای ملیون‌ها نفر در منطقه خواهد شد. دمکراسی در عراق موفق خواهد شد… تاسیس یک عراق آزاد در قلب خاورمیانه یک نقطه‌ی عطف در انقلاب جهانی دموکراتیک خواهد بود.»[۶] بنابراین حکومت بوش بر این باور بود که آزادسازی عراق از دست صدام که حامی تروریست‌ها بود نه تنها دموکراسی را در عراق ایجاد خواهد کرد بلکه موجب ترویج دموکراسی در دیگر کشورهای منطقه نیز خواهد شد. سرانجام آمریکا با هدف اعلامی و نه واقعی برقراری دموکراسی و مبارزه با تروریسم به عراق حمله کرد.
با اشغال عراق توسط آمریکا و عدم توجه این کشور برای دموکراسی‌سازی به مولفه‌های گفتمانی، اجتماعی و هویتی و همچنین خلا قدرت به وجود آمده در پی فرار صدام دیکتاتور عراق، مشکلات امنیتی، چپاول و غارت در عراق به وجود آمد.[۷] این اقدام آمریکا خود یکی از مهم‌ترین دلایلی است که موجب فعال شدن گروه‌های سلفی ـ جهادی در عراق شد زیرا آنان به آمریکا به عنوان اشغالگر می‌نگریستند و به مبارزه با آن برخاستند. این امر شبکه‌سازی گروه‌های تروریستی در عراق را رقم زد. برژینسکی نیز به این موضوع اشاره می‌کند که جنگ در عراق یک فاجعه‌ی ژئوپلیتیک بود و این حمله یک زمینه‌ی مناسب را برای جذب تروریست‌ها در عراق ایجاد کرد[۸]. بر این اساس ناامنی ناشی از حمله‌ی آمریکا، عراق را مستعد رشد تروریسم کرد.
پس از اشغال، طرح آمریکا اجرای مرحله‌ی دولت‌سازی در عراق بود. در این مرحله نیروهای آمریکایی طرحی را فراهم کردند که با اجرای آن سازمان‌های امنیتی عراق پر از اعضای حزب بعث شدند و در زمان حمله داعش یک شبه فروپاشیدند. این طرح پس از جنبش مردمی بعثی زدایی از عراق (حرکه شعبیه لاجتثاث البعث) توسط پل‌برمر ـ متخصص امور تروریسم در وزارت امور خارجه آمریکا و کسی که از طرف آمریکا تعیین شده بود تا امور عراق را پس از اشغال و ناامنی‌ها سامان دهد ـ تهیه شده‌بود. برمر در تیر ۱۳۸۳ با صدور فرمانی، «کمیسیون عالی میهنی بعثی‌زدایی» را منحل کرد. با این فرمان روند بازگشت به خدمت حدود ۵۰۰ هزار بعثی که از ساختار نیروهای امنیتی عراق منفک شده بودند پس از یک سال دوباره از سر گرفته شد. آمریکایی‌ها فرایند بازگرداندن این افراد را با هدف کاهش نارضایتی اهل سنت و استفاده از ظرفیت فرماندهان سابق بعثی برای مقابله با روند فزاینده حمله به نیروهای ائتلاف در عراق آغاز کردند. این درحالی بود که بر خلاف انتظار تعداد تلفات نیروهای ائتلاف بیشتر می‌شد. این بدین معنا بود که متغیر دیگری در روند تنش زدایی اخلال ایجاد می‌کرد که آمریکایی‌ها از آن با عنوان پدیده‌ی «نفوذ» یاد می‌کنند. نهایتا تا سال ۱۳۹۲ بیش از نصف استعداد نیروهای جمعی ارتش و نهادهای امنیتی عراق (۵۴ درصد) را بعثی‌ها تشکیل می‌دادند. این مسئله سقوط یک شبه موصل عراق به دست داعش را از امری غیر قابل باور به امری منطقی بدل می‌کند چرا که روند امنیتی حاکم بر عراق بعد از آغاز اعتراض‌های مناطق سنی‌نشین در آذر ۱۳۹۱، حاکی از این واقعیت است که نهاد نظامی و امنیتی بازسازی شده توسط نیروهای آمریکایی در عراق، ساختاری فروپاشیده بود که نه تنها از تامین امنیت ناتوان بود، بلکه خود نیز بخشی از مشکل امنیت در عراق محسوب می‌شد. [۹]
در مقطع پس از سال ۲۰۰۳، تجربه‌ی حضور نظامی و آموزشی آمریکا نشان می‌دهد که آیا در عرصه‌ی مبارزه با تروریسم موفق عمل کرده است یا خیر. طبق نوشته دکتر امیر عبداللهیان، آمریکا در راستای منافع خود در عراق در مقاطعی راسا مبادرت به ایجاد ناامنی و تلاش برای مدیریت ناامنی‌ها نموده است.[۱۰] با این نگاه امنیت عراق مادامی برای آمریکا اصالت دارد که منافع او را تامین کند. به نظر می‌رسد تجربه‌ای که آقای العبادی به تبع رکس تیلرسون از آن صحبت می‌کند که خروج نیروهای آمریکایی از عراق منجر به فعالیت داعش شد، ممکن است در بدو امر صحیح به نظر آید و هرچند خروج نیروهای آمریکایی فضا را برای داعش فراهم‌تر کرد اما اساس تشکیل تروریسم در عراق و نیز عدم توانایی ارتش و خیانت فرماندهان آن در قبال مبارزه با داعش در اصل، ریشه در حضور نظامی و تصمیم‌های آمریکا در عراق دارد.
نگاهی به پیمان امنیتی بغداد ـ واشنگتن و نتایج آن
ایالات متحده آمریکا به بهانه‌ی عدم بازگشت تروریست‌ها به عراق و نیز برقراری ثبات در این کشور در قالب آموزش لجستیکی و اطلاعاتی باقی خواهد ماند.[۱۱] برای تبیین صحت و سقم این ادعا، می‌توان به توافق امنیتی میان بغداد و واشنگتن که در سال ۲۰۰۸ امضا شده رجوع کرد و ضمن بررسی مفاد آن، نتایجی که در بر داشته است را بررسی نمود. هرچند بخش‌هایی از این پیمان امنیتی محرمانه باقی‌مانده است اما سایت کاخ سفید تفسیری از این قرارداد (fact sheet) را برای عموم منتشر کرده‌است، بنابراین روایت آمریکایی مبنای این نگارش برای بررسی قرارداد مذکور است.[۱۲]
در این تفسیر اینگونه ذکر شده‌است که پیمان میان بغداد و واشنگتن، روابط امنیتی عراق و آمریکا و نیز حضور، فعالیت و خروج نیروهای آمریکایی در عراق را مدیریت خواهد کرد. در این سند همچنین ذکر شده که قرارداد به گونه‌ای خواهد بود که نیروهای عراقی پس از مدتی بتوانند ظرفیت خود را افزایش دهند و برای تامین امنیت به خود متکی شوند. بدین منظور یک زمانبندی برای نحوه‌ی حضور نظامیان آمریکایی در عراق تدوین شده تا به تدریج با توانمند شدن نیروهای امنیتی عراقی این مسئولیت به خود آنان واگذار شود. مطابق این زمانبندی نیروهای آمریکایی باید تا دسامبر ۲۰۰۹ از شهرهای عراق به درون پایگاه‌های نظامی منتقل و در دسامبر ۲۰۱۱ نیز از این کشور خارج شوند.[۱۳]
بنابر پیمان امنیتی امضا شده میان بغداد و واشنگتن، آمریکا وظیفه داشته است تا دسامبر ۲۰۱۱ طوری عمل کند تا نیروهای عراقی بتوانند از آن به بعد امنیت این کشور را خودشان تامین نمایند. یکی از جنبه‌های طرح بیکر ـ همیلتون نیز از همین نوع برنامه‌ها بود. اما طبق اظهارات وزیر خارجه آمریکا، این کشور نتوانسته این عملیات را درست انجام دهد زیرا با رفتن آنان دوباره تروریسم در عراق جان می‌گیرد. این مسئله نشان می‌دهد که آمریکا صلاحیت آموزش دادن به نیروهای عراق را از دست داده است و ادعای آنان برای حضور آموزشی، منافع عراق را تامین نخواهد کرد. این موضوع با تبیین اهداف آمریکا در عراق روشن‌تر خواهد شد که بخش بعدی مقاله به آن اختصاص دارد.
اهداف آمریکا از حضور در عراق
آمریکا اهدافی را از حضور خود در عراق دنبال می‌کند. همین اهداف موجب می‌شود که آموزش نیروهای عراقی امری ثانوی و در جهت اهداف اولیه آمریکا تلقی شود. جایگاه مرکزی عراق در منطقه‌ی غرب آسیا و شمال آفریقا و حضور آمریکا و متحدانش در آن، زمینه را برای فشار بر دولت عراق و جلوگیری از نظم منطقه‌ای مخالف با منافع ایالات متحده فراهم خواهد کرد. بر این اساس از اصلی‌ترین اهداف آمریکا در عراق کاهش نفوذ ایران در این کشور است. مقام‌های ایالات متحده آمریکا معتقدند که اگر ثبات در عراق تقویت شود آنگاه، این کشور نیازمند ایران نخواهد شد تا نیروهای امنیت‌ساز او در عراق نفوذ یابند و بتوانند اهداف ایران را در این کشور پیش ببرند. بر این اساس افزایش امنیت و ثبات، در عراق حضور و نفوذ ایران را کاهش خواهد داد.[۱۴]
از سوی دیگر آمریکا با نقش‌آفرینی گروه‌های نزدیک به ایران مانند الحشدالشعبی مخالف است[۱۵] لذا حضور آموزشی نیروهای آمریکایی راهی را برای فشار بر نهادهای امنیتی عراق باز خواهد کرد تا از قدرت و نفوذ این نیروها کاسته شود. این درحالی است که نیروهای الحشدالشعبی یکی از مهم‌ترین گروه‌های مبارزه با داعش در عراق محسوب می‌شوند. از طرفی یکی از نتایج حضور آموزشی ایالات متحده تاثیر در حوزه دیپلماسی خواهد بود. آمریکا با سرمایه‌گذاری روی اقشار مختلف مردم عراق قصد اثرگذاری بلندمدت برای افزایش نفوذش را در پیش دارد. افزایش تاثیرگذاری اقتصادی، فرهنگی و تقویت رابطه‌ی عراق با کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی از موارد مورد تاکید آمریکایی‌ها برای حضور در عراق بوده است.
نتیجه‌گیری
ایالات متحده آمریکا تلاش می‌کند نیروهای نظامی خود را در قالب ماموریت آموزشی به عراق گسیل کند. این اقدام با هدف تثبیت موقعیت عراق در برابر داعش و گروه‌های تروریستی و جلوگیری از بازگشت و قدرت‌یابی آنان به این کشور اعلام شده است. اما نگاهی به حضور تاریخی آمریکا در عراق نشان می‌دهد اولا حمله‌ی نظامی به عراق و عدم توجه به مولفه‌های گفتمانی و فرهنگی، خود تبدیل به تشکیل و تقویت گروه‌های تروریستی در عراق شد. ثانیا نیروهای آمریکایی طی پیمان امنیتی که با بغداد منعقد کرده بودند در این کشور ماموریت نظامی و آموزشی را در کارنامه خود دارند اما نتیجه‌ی آن به طور کامل ناموفق بوده است. از طرفی هم به نظر می‌رسد حضور آموزشی نیروهای آمریکا در عراق، خود امری ثانوی است و تابع اهداف مهم‌تر ایالات متحده در عراق است و حضور آموزشی نظامی به عنوان متغیری وابسته به اهداف عمل می‌کند. این اهداف شامل جلوگیری از شکل‌گیری نظم منطقه‌ای مخالف منافع آمریکا، تحدید نفوذ ایران در عراق، کاهش نقش الحشدالشعبی و غیره می‌شود. از طرفی هم ضمانتی برای آموزشی ماندن حضور آمریکا وجود ندارد.
محمدرضا عرب/ کارشناس مسائل منطقه
منابع:
[۱]whitehouse.gov, Readout of the President’s Call with Prime Minister Haider al-Abadi of Iraq, February 10. 2017, available at:
https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/readout-presidents-call-prime-minister-haider-al-abadi-iraq/
[۲]whitehouse.gov, Remarks by LTG H.R. McMaster at the Munich Security Conference, February 22. 2018, available at:
https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-ltg-h-r-mcmaster-munich-security-conference
[۳] whitehouse.gov, Remarks by LTG H.R. McMaster at the Munich Security Conference, February 22. 2018, available at:
https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-ltg-h-r-mcmaster-munich-security-conference
[۴] nato.int, Relations with Iraq, 20 Feb. 2018, available at https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_88247.htm?selectedLocale=en
[۵]خبرگزاری فارس، حمایت حیدرالعبادی از حضور نظامیان آمریکایی در عراق، ۳۰/۱۱/۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13961130001379
[۶]ned.org, remarks by president George w. bush at the 20th anniversary of the national endowment for democracy , available at:
https://www.ned.org/remarks-by-president-george-w-bush-at-the-20th-anniversary/
[۷] حسین امیرعبداللهیان، «ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ در خیزش بیداری اسلامی»، ۱۳۹۵، تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی، ص ۹۴ – ۱۰۴
[۸] nytimes.com, When a Leader Missteps, a World Can Go Astray, march 6. 2007, available at:
http://www.nytimes.com/2007/03/06/books/06kaku.html
[۹] امیرحامد آزاد، «سایه روشن حشدشعبی»، ۱۳۹۵، موسسه اندیشه سازان نور، ۲۲-۲۵
[۱۰] حسین امیرعبداللهیان، «ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ در خیزش بیداری اسلامی»، ۱۳۹۵، تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی، ص ۱۰۵
[۱۱]خبرگزاری مهر، «شکست نهایی داعش بهانه آمریکا برای باقی ماندن در عراق، ۲۵/۱۱/۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.mehrnews.com/news/4227452/
[۱۲] whitehouse.gov, Fact Sheet: The Strategic Framework Agreement and the Security Agreement with Iraq, December 4, 2008, available at:
https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2008/12/print/20081204-6.html
[۱۳]ابراهیم متقی، پیمان امنیتی آمریکا ـ عراق: مفاد و فرایندها، همشهری آنلاین، ۲۷/۸/۱۳۸۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://hamshahrionline.ir/print/68638/world/views?model=WebUI.Models.Details.DetailsPageViewModel
[۱۴]H.R. McMaster, “FDD’s National Security Summit”, Foundation for Defense of Democracies, 2017, Available at: https://www.defenddemocracy.org/content/uploads/documents/Transcript_FINAL_McMaster.pdf
[۱۵]رادیوفردا، رکس تیلرسون خواستار خروج شبه نظامیان ایران از عراق شد، ۳۰/۷/۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.radiofarda.com/a/f4_tillerson_urge_iranian_militia_leave_iraq/28809225.html
مرجع : تبیین
کد مطلب : ۷۰۹۱۴۷
منتخب
۳۰ فروردين ۱۴۰۳
۲۹ فروردين ۱۴۰۳
۲۹ فروردين ۱۴۰۳
۲۸ فروردين ۱۴۰۳
۲۷ فروردين ۱۴۰۳
۲۷ فروردين ۱۴۰۳
۲۶ فروردين ۱۴۰۳
۲۶ فروردين ۱۴۰۳
۲۵ فروردين ۱۴۰۳
پیشنهاد ما
