علل ظهور و تکوین گروه‌های تکفیری در جهان اسلام

جهان اسلام در دهه‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری با رشد اندیشه‌های تکفیری مواجه است. وهابیت در عربستان، سپاه صحابه در پاکستان، القاعده و داعش در بخش‌های زیادی از خاورمیانه ظهور کرده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که گروه‌های تکفیری پدیده نوظهوری نبوده و در واقع امتداد فکری و زمینه‌ای خوارج هستند. جهان اسلام از نخستین دهه‌های پیدایش به سه جریان کلی اهل سنت، شیعه و خوارج تقسیم شد و این تقسیم‌ بندی کلان هنوز صادق است. گروه‌های تکفیری هم به لحاظ اصول فکری و هم به لحاظ زمینه‌ها و بسترهای پیدایش به خوارج شباهت دارند. تکفیر گستردۀ دیگران، بی‌توجهی به مقتضیات زمان و مقاومت در برابر تکثر و تغییر، نص ‌گرایی افراطی و عدم توجه به عقل‌گرایی، خشونت و نگاه انحصاری به توحید؛ برخی از موارد تشابه در اصول فکری و رفتاری است. افول سنت قبیله‌ای، واکنش به تعدد و تکثر قرائت‌ها از اسلام و مقاومت در برابر مدنیت نوظهور اسلامی مهمترین بسترهای پیدایش خوارج هستند. به نظر می‌رسد ظهور داعش نیز، واکنشی سخت به هجوم دنیای مدرن و افول زندگی سنتی می‌باشد؛ در این پژوهش از نگاه تاریخی – تحلیلی و روش مقایسه‌ای استفاده شده و از چارچوب هویت مقاومت و بنیادگرایی امانوئل کاستلز بهره نظری برده شده است.

برای مشاهده کامل مقاله کلیک کنید.



نویسندگان:
حمید نساج: عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان
نصیبه عبدی پور: دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی
 پرویز جمشیدی مهر: دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه اصفهان
فصلنامه پژوهش های راهبردی سیاست - دوره 6، شماره 23 - شماره پیاپی 53، زمستان 1396.