اروپا؛ ناتوان از ایستادگی و بی‌میل به پرداخت هزینه

پس از آن، بی‌بی‌سی خبر داد که شرکت هلندی کی‌ال‌ام هم پروازهای خود به تهران را متوقف خواهد کرد و اندکی بعد، خطوط هوایی فرانسه (ایر فرانس) نیز اعلام مشابهی داشت و گفت که از 18 سپتامبر پروازهای خود به ایران را متوقف می‌کند.

در ماه‌های پس از اعلام خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای ایران و 1+5، موسوم به برجام، اول شهریور اولین روزی نیست که خبر از خروج شرکت‌های اروپایی از ایران مخابره می‌شود و تمام این ایام در حالی گذشته‌اند که مقامات اروپایی ادعای تداوم تعهداتشان ذیل برجام را داشته‌اند.

 

 
پس از خروج ایالات متحده از برجام، رئیس‌جمهوری ایران با بیان اینکه ما ظرف چند هفته آینده ضمن مذاکره با کشورهای اروپایی، روسیه و چین، رایزنی‌ها و هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهیم، اظهار داشت: «اگر در پایان این مدت کوتاه به این نتیجه برسیم که با همکاری پنج کشور عضو برجام می‌توانیم به هر آنچه که منافع ملت ایران بوده برسیم، علی‌رغم حرف‌های بی‌نزاکت امشب ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند و ما می‌توانیم به سمت ثبات در منطقه قدم‌های خود را برداریم. ولی اگر دیدیم که چنین نیست من در گفت‌وگویی با مردم کشورمان ایران، موضع‌مان را به اطلاع آنان خواهم رساند.»

از آن پس مذاکره با اروپایی‌ها بر سر نحوه ادامه توافق هسته‌ای با 1+4 ادامه داشته؛ اما درست در همین حین، خروج پی در پی شرکت‌های اروپایی از ایران نیز تداوم داشته است.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه دولت حسن روحانی در این خصوص در گفت‌وگو با یورونیوز گفته است: «شاهد هستیم که برخی از شرکت‌های اروپایی تحت فشار آمریکا و تحت فشار جو روانی که آمریکا سعی کرده بوجود بیاورد، شروع به خروج از [ایران] کرده‌اند. اروپایی‌ها باید با این مسئله مقابله کنند، البته اگر آنها واقعا علاقمند به حفظ توافقند.»

 

 
ظریف اما در ادامه نکته مهم‌تری می‌گوید: «اگر واقعا شرکای اروپایی ما چنین اعتقادی دارند و دنبال چنین موضوعی هستند باید برای حفظ آن آماده هزینه کردن باشند. ایران نباید تنها طرف حاضر در توافق باشد که هزینه کرده است، ما باید شاهد فعالیت و تبادلات بانکی و افتتاح حساب باشیم. باید شاهد این باشیم که شرکت‌های متوسط و کوچک تجاری به ایران بیایند و با شرکایشان در بخش خصوصی تعامل کنند و موارد مشابه دیگر.»

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در خصوص مسیری که بین ایران و اروپا شکل گرفته و دنبال می‌شود، گفته است: «در کلیات، گفتارها و پیشنهادهایی که ارائه شده مثبت تلقی می‌شود ولی مکانیسم‌های فنی این همکاری‌ها در برخی بخش‌ها تا حدی روشن است و در برخی روشن نیست و حتی ابهاماتی می‌تواند وجود داشته باشد که مورد رضایت ایران نیست.»

 

 
قاسمی ادامه داد: «‌کندی و عدم سرعت لازم مطلوب ما و مردم ما نخواهد بود. سعی می‌کنیم به سهم خود تلاش‌های لازم را داشته باشیم که این اراده سیاسی اروپا بتواند در عرصه عمل بهتر جلو برود. ولی وظیفه اساسی و عمده به عهده این طرف‌هاست و امیدوارم با توجه به وضعیت جدید و اتمام تعطیلات یک جهش و گام‌های بلند از سوی این کشورها را داشته باشیم و به دستاوردهای بهتری نائل شویم.»

خروج شرکت‌های اروپایی از ایران و ناتوانی یا بی‌میلی اروپا برای ممانعت از این روند، می تواند نشان‌گر آن باشد که نه آن‌گونه ظریف انتظار دارد، اروپا حاضر به هزینه کردن است و نه آن‌گونه که قاسمی امیدوار است، جهش و گام بلندی در کار است.

اروپایی‌ها هنوز هم فرزندان «طرح مارشال» هستند و علی‌رغم اختلافات جدی با دولت ترامپ، از نظر ساختاری به آمریکا گره خورده‌اند؛ هم در عرصه سیاسی و هم در عرصه اقتصادی. علاوه بر آن، اروپا نیز طی چند ماه اخیر، همگام با دولت ترامپ، چیزی در اتهام‌زنی به ایران در حوزه‌های موشکی و منطقه‌ای کم نگذاشته است.

اروپا از یک‌سو ناتوان‌تر از آن به‌نظر می‌رسد که بخواهد در برابر اراده سیاسی واشنگتن به‌طور جدی بایستد و از سوی دیگر دارای اختلافات عمیقی با ایران است که بعید است انگیزه‌ای هم برای حمایت جدی از ایران داشته باشد.

برجام که از همان ابتدا با «خلل و فرج» خود منجر به سوءاستفاده دشمن و بی‌رمق در تامین منافع جمهوری اسلامی ایران بود، اکنون با خروج از آمریکا بی‌رمق‌تر شده و تنفس‌های مصنوعی نظیر بسته ناچیز 18 میلیون یورویی اروپا نیز کاری بر سرپا نگه داشتن آن از پیش نمی‌برد.

 

 
به هر حال، آن چند هفته و آن فرصت کوتاه، ظاهرا در نظر دولتمردان ایران هنوز به پایان نرسیده و ادامه دارد و خانم موگرینی هم همچنان برای بیانیه خواندن و مصاحبه کردن فرصت دارد.