زمزمه‌های سیاسی حذف دلار از مبادلات جهانی

از متحدینی مانند آلمان و شرکایی مثل چین گرفته تا کشور‌هایی که چندان دل خوشی از سیاست‌های مالی امریکا ندارند، با صدای بلندتری علیه دلار سخن می‌گویند. سخنان فؤاد معصوم رئیس‌جمهور عراق که گفته کشورش تنها به تحریم‌های ضد ایرانی مربوط به دلار پایبند خواهد ماند، چندان به مذاق سیاستگذاران در تهران خوش نمی‌آید، ولی در فحوای سخنان رئیس‌جمهور کرد عراق، تمایل به فرار از مبادلات مالی دلار پایه نهفته است. از چند ماه قبل که کشور‌های اروپایی اعلام کرده‌اند به دنبال سازوکار‌هایی هستند که بدون تداخل با تحریم‌های دلاری امریکا، به مبادلات تجاری خود با ایران ادامه دهند، گام‌های عملی اندکی برداشته شده، ولی گسترش دامنه تحریم‌های امریکا از ایران به روسیه و ترکیه تا جنگ تجاری که از یک سو بین امریکا و اروپا و از طرفی دیگر با شدتی بیشتر میان امریکا و چین درگرفته، باعث شده که دست‌کم رهبران سیاسی در بالا‌ترین سطح، از لزوم بازنگری در ساختار دلار پایه مبادلات مالی جهانی صحبت کنند، بگذریم از اینکه در ماه ژوئن ۲۰۱۸، اقتصاددانان بانک جهانی گفتند که روند کاهش تقاضای دلار در جهان آغاز شده و نمی‌توان آن را متوقف کرد.

رویارویی تحریمی امریکا با ترکیه و نبرد تجاری که دونالد ترامپ با خروج یکجانبه از پیما نفتا آن را کلید زد، دست‌کم تمایلات سیاسی در خصوص کمرنگ کردن دلار را تشدید کرده است. رجب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه که اوایل ماه آگوست شهروندان ترکیه را به تعویض دلار با لیره فراخواند و این جمله‌اش که «اگر امریکا دلار دارد ما هم خدا و مردم را داریم»، زبان به زبان چرخید حالا به صراحت از لزوم پایان سلطه دلار سخن می‌گوید. اردوغان، که دیروز در اجلاس تجاری ترکیه- قرقیزستان سخن می‌گفت، تأکید کرده است: «ارتباط تجارت بین‌المللی به دلار به تدریج به یک مشکل بزرگ تبدیل می‌شود.» او می‌گوید که سیستم اقتصاد جهانی با آزمونی جدید روبه‌رو است و تأکید می‌کند: «در صورتی که میان خودمان از پول ملی و محلی استفاده نماییم، حاکمیت دلار کم کم از میان خواهد رفت.» رئیس‌جمهور ترکیه با تأکید بر اینکه حملات هفته‌های اخیر علیه ترکیه یکی از نمونه‌های واضح این وضعیت است، گفت: «با این دخالت‌ها، سعی دارند سایه شک و تردید بر اقتصاد استوار ترکیه بیفکنند. سازمان‌های درجه‌بندی اعتبار شناخته شده‌ای وجود دارد، همه گام‌های آن‌ها سیاسی است. آن‌ها تردستی می‌کنند. هرگز به تردست‌ها، اعتماد نداشته باشید. هدف از حملات بر نرخ ارز، تحت سلطه خود گرفتن اقتصاد ترکیه است. فشار‌های ارز، تنها مشکل ما نیست.» دیروز همزمان با سخنان اردوغان، گفت‌وگوی وزیر خارجه کانادا با اشپیگل آلمان منتشر شد که او در آن ضمن حمایت از توافق هسته‌ای با ایران گفت که در شرایط کنونی ایده پرداخت مستقل از دلار، امیدوارکننده به نظر می‌رسد. «کریستیا فریلند» در تشریح دیدگاهش درباره اینکه به دنبال خروج امریکا از توافق هسته‌ای با ایران و تحریم همه شرکت‌هایی که با ایران همکاری می‌کنند، آلمان پیشنهاد داده است که ساختار مالی مستقل از دلار ایجاد شود، گفت: «کانادا حتی زمانی که یک دولت جدید روی کار بیاید، توافقنامه‌های بین‌المللی را به رسمیت می‌شناسد. قرارداد‌هایی (از دولت گذشته) به ما رسیده که به آن‌ها تمایلی نداریم، اما شما روی حرف کانادا حساب کنید. به عقیده من، باید در این مورد (ساختار مالی مستقل از دلار) به دقت فکر شود. اما چنین ایده‌ای به نظر امیدوارکننده می‌رسد. البته این موضوع برای شرکت‌های اروپایی مهم‌تر از کانادایی‌هاست.»