بازار داغ همکاری با چین در فصل سرد روابط اسلام‌آباد- واشنگتن

در این میان رویکرد انتقادی عمران خان به سیاست های ایالات متحده در پاکستان و ابراز نشانه هایی از تمایل وی به گسترش همکاری ها با چین این سوال را مطرح می کند که آیا اسلام آباد در پنج سال آینده شاهد یک شیفت راهبردی در عرصه بین المللی و منطقه ای خواهد بود؟

عمران خان که پس از دو دهه مبارزات سیاسی موفق شد با شعار "پاکستان نوین" به نخست وزیری برسد، نشان داده است که در نظر دارد تغییری در جهت گیری سیاست خارجی این کشور ایجاد کند. در همین راستا وی اولین کشوری را که در عرصه خارجی مورد توجه قرار داد، چین بود. با توجه به روابط تنگاتنگ و سنتی اسلام آباد و واشنگتن، از زمان استقلال پاکستان، این حرکت بدیع و متفاوت محسوب می شود.

عمران خان که با شعارهای مبارزه با فقر، فساد و رانت توانست نظر مثبت رای دهندگان را به دست آورد، اعلام کرد پاکستان باید از تجربیات چین در این دو حوزه استفاده کند. همچنین دولت وی برای تحقق وعده های مربوط به بهبود معیشت مردم و ساخت پنج میلیون مسکن برای اقشار پایین جامعه، نیازمند سرمایه گذاری خارجی و تقویت مناسبات مالی-تجاری و اقتصادی با کشورهای قدرتمند است. در این خصوص سرمایه گذاری 62 میلیارد دلاری چین در پروژه کریدور اقتصادی دوجانبه، شانس بزرگ عمران خان به شمار می رود.

بدهی های بزرگ خارجی اسلام آباد که طبق آمار سالانه 70 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را دربرمی گیرد از یکسو، بیکاری و گسترش فقر در بدنه اجتماع این کشور از سویی دیگر، باعث شده است تا خان برای مقابله با کاهش ارزش پول پاکستان و مبارزه با مشکلات اقتصادی به سمت کشوری برود که بیش از مباحث امنیتی و نظامی، درصدد کمک مالی توسعه ای باشد.

اجرایی شدن مسیر اقتصادی موسوم به "سی پیک" در خاک پاکستان از سوی چین، منجر به احداث شبکه‌های حمل ‌و نقلی مدرن، تولید نیروگاه‌های انرژی، ایجاد مناطق ویژهٔ اقتصادی و به‌روزسازی زیرساخت‌های پاکستان می شود. براین اساس همکاری مذکور تا سال 2030 حدود 2.3 میلیون شغل در پاکستان ایجاد می کند و رشد 2 تا 2.5 درصدی اقتصاد این کشور را به همراه خواهد آورد.

در صورت محقق شدن طرح های اقتصادی مذکور، چین خیز بلندی را برای پر کردن جای آمریکا به عنوان متحد استراتژیک پاکستان پس از بروز شکاف میان دو اسلام اباد- واشنگتن برخواهد داشت. در این راستا نکته مهم آنکه برخلاف برنامه های حمایتی ایالات متحده از اسلام آباد که بیشتر در ابعاد نظامی و مشروط به همراهی اسلام آباد با برنامه‌های واشنگتن در افغانستان است، کمک های چین غالبا در حوزه توسعه اقتصادی هزینه می شود. 

در ادامه، موضوع دیگری که موجب فاصله گرفتن عمران خان از همکاری های مسبوق به سابقه پاکستان با آمریکا می شود، تمرکز ویژه واشنگتن بر موضوعات نظامی، حملات هوایی در مناطق شمالی این کشور و به نوعی نقض تمامیت ارضی پاکستان است. در شرایطی که ترامپ اسلام آباد را به کوتاهی در زمینه مبارزه با تروریسم متهم کرد، چین وارد عمل شد و با طرفداری از پاکستان، اقدامات این کشور را "فداکاری های بزرگ" در این حوزه دانست که گویای برنامه چینی ها برای ارتقا پیوندهای دوجانبه در آینده است.

با توجه به این مسائل، به نظر می رسد سیاست های چین در قبال پاکستان با اهداف و شعارهای انتخاباتی عمران خان همپوشانی بیشتری دارد. ضمن آنکه در سایه نزدیکی بیشتر ایالات متحده به هند در سال های اخیر، لزوم تقویت همکاری های دوجانبه پکن- اسلام آباد به عنوان رقبای دهلی نو بیشتر احساس می شود.

برای چینی‌ها، پاکستان شریک امنیتی در رقابت‌های منطقه‌ای به شمار می رود. از نگاه پکن و اسلام آباد، دهلی نو سرسخت ترین رقیب حوزه همجوار آنها است تا جایی که این رقابت در مقاطعی به تقابل نیز منتهی می شود. در این میان وجود مرزهای مشترک هند با این دو کشور، آمریکا را متوجه این موضوع کرده است تا از ظرفیت های دهلی نو برای مقابله با تحرکات واگرایانه پاکستان و قدرت طلبانه چین استفاده کند.

از این رو همسویی راهبردهای داخلی عمران خان با سیاست های چین در پاکستان، انتقادات وی از مداخلات نظامی آمریکا در کشورش و  در مقابل، گسترش همکاری های دهلی نو و واشنگتن از جمله عواملی هستند که می تواند منجر به نزدیکی بیشتر اسلام آباد و پکن شود. 

با توجه به دورنمای این مباحث، وانگ یی در سفر به پاکستان محورهای سه گانه  خود را پیشرفت کریدور اقتصادی مشترک، امنیت منطقه و مذاکرات صلح افغانستان اعلام کرد.

اما در پایان لازم به ذکر است، علی رغم تمایل عمران خان به ارتقا مراودات اقتصادی، سیاسی و امنیتی با چین، وابستگی بنیان های نظامی ارتش پاکستان به تسلیحات آمریکایی و فن آوری غربی  به وی این اجازه را نمی دهد که در مسیر پیش روی خود حساسیت ها و اهداف ایالات متحده در جنوب شرق آسیا و تحولات افغانستان نادیده بگیرد.