واگذاری سامانه S-300 به سوریه؛ دلایل و سناریوها

سامانه دفاع ضد موشکی اس۳۰۰، یک سلاح دفاعی برای حفاظت از اماکن مهم در برابر حملات هوایی همچون موشکی، هواپیمایی، پهبادی است که می‌تواند به کاربر آن برای ایجاد بازدارندگی کمک شایانی نماید. سوریه در سال ۲۰۱۰ قبل از آغاز بحران قراردادی را با روسیه برای خرید سامانه اس۳۰۰ به امضا رساند ولی با آغاز بحران و شرایط خاص این کشور، تحویل این سامانه به تاخیر افتاد. البته روسیه در سالهای اخیر پایگاه های خود را در سوریه یعنی سواحل شرقی مدیترانه برای جلوگیری از ماجراجویی های غرب علیه منافع این کشور، مجهز به سامانه پیشرفته‌تر اس۴۰۰ کرده است. تحویل اس۳۰۰ به ارتش سوریه از این نظر یک تحول محسوب می‌شود که روسیه قصد دارد به ارتش سوریه این قابلیت را بدهد که به غیر از مناطق شرقی مدیترانه، در کل سوریه بتواند از مزایای بازدارندگی این سلاح استراتژیک استفاده نماید و در ضمن این ارتش را در حالتی قرار می‌دهد که بتواند توازن نسبی نظامی را با همسایگان خود همچون رژیم صهیونیستی و ترکیه حفظ نماید تا امنیت این کشور در بلند‌مدت حفظ شود.

این کشور سال‌ها به دنبال تجهیز ارتش به سامانه اس300 است که تا کنون با دیپلماسی فعال سیاسی و امنیتی رژیم صهیونیستی این امر به تاخیر افتاده بود ولی به نظر می‌رسد با توجه به شرایط جدید، زمینه های دریافت این سامانه فراهم شده است.

در مورد چرایی تلاش سوریه برای دستیابی به سامانه اس۳۰۰، می‌توان گفت سوری ها، ساختار و تسلیحات نظامی خود را بیش‌تر بر استفاده از تسلیحات ساخت روسیه استوار کرده‌اند و لذا مجهز به سامانه اس۲۰۰ هستند و نیروهای این کشور بر اساس کار با این‌گونه تسلیحات تمرین کرده و تجهیز شده ‌اند. لازم به ذکر است به غیر از اتحاد راهبردی سوریه با روسیه، ارتش سوریه به علت محدودیت های ایجاد شده از سوی کشورهای غربی برای ارتش این کشور به دلیل امنیت رژیم صهیونیستی به سمت سلاح روسی پیش ‌رفته است تا امنیت خود را که از سوی رژیم صهیونیستی مورد تهدید قرار گرفته، تضمین کند و بازدارندگی را با این‌گونه تسلیحات حفظ کند، به همین دلیل این کشور سال‌ها به دنبال تجهیز ارتش به سامانه اس۳۰۰ است که تا کنون با دیپلماسی فعال سیاسی و امنیتی رژیم صهیونیستی این امر به تاخیر افتاده بود ولی به نظر می‌رسد با توجه به شرایط جدید، زمینه های دریافت این سامانه فراهم شده است.
 
دلایل روسیه برای اعطای اس ۳۰۰ به سوریه

در این میان به نظر می رسد به غیر از تمایل ارتش سوریه، روسیه نیز با توجه به شرایط بین المللی، منطقه ای و میدانی سوریه تمایل زیادی به واگذاری سامانه اس ۳۰۰ به سوریه دارد که می توان دلایل زیر را برای این امر بیان نمود:

1. تحویل اس ۳۰۰ به سوریه را می توان در قالب تلاش روسیه برای نشان دادن جایگاه مسکو در مناسبات و معادلات بین‌المللی بیان نمود. در حالی که آمریکایی ها تلاش داشتند با مطرح کردن ضمانت خروج از سوریه و هم‌چنین توافقاتی در زمینه بحران اوکراین، توجه جامعه بین الملل را به قدرت مداخله‌گرایی یا حل مسئله آمریکا نشان دهند، روسیه درصدد بی اثر کردن این تلاش آمریکا است. در این راستا روسیه با اقدام پیش‌دستانه و برخلاف پیش‌بینی‌ها، درپی این است تا به نوعی دستورالعمل رژیم صهیونیستی و بولتن را در مورد سوریه به هم بریزد. لازم به ذکر است روسیه خود را درگیر جنگ سرد با آمریکا می‌داند و با تجهیز تنها پایگاه فرامنطقه ای خود در سوریه به نوعی به دنبال ایجاد موازنه در این فضا است.
   
   روسیه ادعای این را دارد که بخشی از دستورالعمل‌ها در بحران سوریه را در اختیار دارد و به شدت مخالف مداخله‌های دیگر بازیگران حتی به صورت مقطعی، محدود و کنترل شده علیه منافع سوریه است. روسیه تلاش کرده با تجهیز سوریه به اس ۳۰۰، به نوعی جلوی این اقدامات را بگیرد ولی با ابزار سوری. در این حالت خود را درگیر چالش ها و سایش های احتمالی از جنگ نظامی محدود تا تحریم‌های جدید اقتصادی با این قدرتها نمی‌نماید.
   
   به نظر روس‌ها، رژیم صهیونیستی با اقدامات خود در سوریه به دنبال کسب منافع ژئوپولیتیکی از فضای تثبیت نشده حاکم بر عرصه این بحران است[۱] و به نوعی به دنبال از بین بردن تنگناهای ژئوپولیتیکی به بهانه حضور ایران در این شرایط است. از نظر روس‌ها، اگر چه صهیونیست‌ها دارای روابطی با روسیه هستند، ولی هم‌چنان متحد راهبردی غرب محسوب می‌شوند. از این نظر هر نوع دستاوردی برای این رژیم به نوعی دستاورد برای غرب و ناتو است. به نوعی روسیه با تحویل اس ۳۰۰ به سوریه به دنبال کنترل بازی ژئوپولیتیکی رژیم صهیونیستی و در نهایت غرب در سوریه است.
   
   از نظر روس‌ها اقدامات صهیونیست‌ها در ضربه زدن به منافع جمهوری اسلامی ایران می‌تواند واکنش ایران را در پی داشته باشد که این امر زمینه‌ساز ایجاد بحران جدید در عرصه میدانی سوریه خواهد شد و حتی زمینه حضور آمریکا به بهانه دفاع از رژیم صهیونیستی در مناطق غربی سوریه را فراهم می‌کند. روس‌ها با تجهیز اس ۳۰۰ به سوری‌ها به نوعی آزادی عمل صهیونیست‌ها در اقدام علیه ایران و سوریه را محدود می‌کنند تا مانع از برخوردهای محدود و یا فراگیر میان ایران و متحدانش با رژیم صهیونیستی و آمریکا در سوریه شوند.
   
   یکی از اهداف اساسی روس‌ها در سوریه تلاش در جهت حفظ حاکمیت ملی و وحدت ارضی این کشور بوده است. در این راستا در تلاشند که هر چه سریع‌تر نظام سوریه بر تمام اراضی خود حاکم شود و با این اقدام به نوعی تروریسم بین‌المللی را نیز نابود کنند. اقدامات رژیم صهیونیستی علیه سوریه و جمهوری اسلامی ایران به نوعی در این روند اختلال ایجاد می‌کند. روسیه با تجهیز سوریه به اس۳۰۰ به نوعی سعی دارد تا مانع این‌گونه اختلالات در روند دستیابی به اهداف فوق ذکر شود.
   
   اگرچه به دلایل سیاسی و میدانی همکاری‌هایی بین روسیه و ترکیه شکل گرفته است و ترک‌ها فرصتی را برای ایجاد یک فضای حیاتی برای خود در شمال سوریه پیدا کرده‌اند ولی روس‌ها به خوبی می دانند که ترکیه عضو ناتو و متحدغرب است و هر نوع توسعه نفوذ و حضور آن در شمال سوریه توسعه ناتو و غرب است. در ضمن با توجه به تحرکات اخیر ترکیه این امکان وجود دارد که ترک‌ها از روند آستانه خارج و وارد روندها و فرایندهای غربی برای بحران سوریه شوند. با توجه به مسائل فوق، توانمند‌سازی دفاعی سوریه به اس۳۰۰ به نوعی در میان‌مدت و بلند‌مدت جلوی توسعه طلبی ترکها را نیز خواهد گرفت.
   
   آمریکا با ارائه طرح‌های معامله قرن و ناتوی عربی (اتحاد استراتژیک خاورمیانه) به نوعی به دنبال حاکم کردن دستورکارهای غربی برای منطقه غرب آسیاست که اگرچه در این طرح‌ها سوریه در اولویت قرار ندارد ولی با توجه به نزدیکی این کشور به جمهوری اسلامی ایران و روسیه، می‌تواند در بلندمدت جزء اهداف و دستور‌کارهای غربی قرار گیرد و این امر می‌تواند با تجهیز سوریه به تسلیحات پیشرفته، این طرح‌ها را با اختلال مواجه سازد.

 
از نظر روس‌ها اقدامات صهیونیست‌ها در ضربه زدن به منافع جمهوری اسلامی ایران می‌تواند واکنش ایران را در پی داشته باشد که این امر زمینه‌ساز ایجاد بحران جدید در عرصه میدانی سوریه خواهد شد

سه سناریو

البته درمورد تحویل اس۳۰۰ از سوی روسها به ارتش سوریه سناریو هایی متفاوتی مطرح است که مهم‌ترین آن ها عبارتند‌ از:

1. عدم تحویل: یکی از سنایوها این است که که روسیه با بحث تحویل اس۳۰۰ به سوریه، روندهای کلان سیاسی و بین المللی خود را پیش برده و این بار هم اگرچه بحث تحویل جدی است ولی هر لحظه ممکن است با توافق جدیدی با آمریکا و رژیم صهیونیستی این روند متوقف یا کند شود.
   تحویل با اختیارات محدود: یکی دیگر از سناریوها، تحویل اس۳۰۰ به ارتش سوریه با اختیارات محدود است به طوری که اختیار و فرمان عملیات نظامی آن هم‌چنان با روس‌‌‌ها باشد.
   تحویل کامل: آخرین سناریو تحویل کامل اس۳۰۰ به ارتش سوریه است به‌گونه‌ای که مانند هر سلاحی که در اختیار این ارتش است، تصمیم گیری در مورد کاربری آن با خود مقامات نظامی سوری باشد.

با توجه به سناریوهای فوق می‌توان گفت اگرچه هر سه سناریو از احتمال زیادی برخوردارند ولی سناریو دوم با توجه به حضور روسیه در بحران و تلاش این کشور برای در اختیارداشتن کنترل و مدیریت این بحران محتمل‌تر است.
اگرچه هر سه سناریو از احتمال زیادی برخوردارند ولی سناریو دوم با توجه به حضور روسیه در بحران و تلاش این کشور برای در اختیارداشتن کنترل و مدیریت این بحران محتمل‌تر است.

جمع‌بندی
در جمع بندی مطالب می توان گفت تحویل اس۳۰۰ به سوریه با مخالفت آمریکا و رژیم صهیونیستی روبرو است زیرا آن‌ها به خوبی می‌دانند هرگونه تجهیز سوریه به سلاح جدید، قابلیت اثرگذاری بر راهبردهای نظامی آن‌ها را دارد و قطعا موازنه قوا را در منطقه به ضرر رژیم صهیونیستی و در  عرصه بین‌الملل به ضرر آمریکا دچار تحول خواهد کرد. از سوی دیگر در شرایط فعلی ایران که در معرض تهدید حملات رژیم صهیونیستی بود نیز این فرصت را پیدا خواهد کرد تا اهداف کلی محور مقاومت را پیگیری نماید.

دکتر حسین آجرلو /دکتری روابط بین الملل از دانشگاه اسلامی بیروت

منبع
[۱] . حسین آجورولو، «جولان اشغالی؛ بازیگران و معادلات»، اندیشکده راهبردی تبیین، ۲۵ شهریور ۱۳۹۷، قابل بازیابی در؛
http://tabyincenter.ir/27814