غرب آسیا، آزمایشگاه تسلیحات ممنوعه آمریکا

در یکی از جدیدترین رخدادها تعدادی از قانونگذاران ارشد پارلمان روسیه تخلف آمریکا در استفاده از تسلیحات ممنوعه در کشور سوریه را به عنوان موضوعی برای ارجاع به نهادهای بین‌المللی مطرح کرده‌اند. بر اساس گزارش‌های موجود، قانون‌گذاران روس،  خواستار انجام تحقیقات فوری سازمان منع گسترش تسلیحات شیمیایی سازمان ملل در رابطه با استفاده ائتلاف غربی از بمب‌های فسفری سفید در سوریه شده‌اند. در همین زمینه، بر اساس گزارش خبرگزاری فارس، «کنستانتین کساچف» رئیس کمیته امور خارجی شورای فدراسیون روسیه روز شنبه هفته جاری تأکید کرد: مسکو از سازمان ملل و سازمان منع گسترش تسلیحات شیمیایی می‌خواهد تا تحقیقاتی در خصوص استفاده ائتلاف غرب از بمب‌های فسفر سفید در سوریه آغاز کنند. بر اساس ادعای این سناتور ارشد روس «اگر استفاده ائتلاف غربی از بمب فسفر سفید در سوریه تأیید شود، این مسئله باید موضوع تحقیقات جدی سازمان منع گسترش تسلیحات شیمیایی و شورای امنیت سازمان ملل باشد».

این درخواست انتقادی نمایندگان روز در ابتدای هفته جاری در شرایطی مطرح می‌شود که منابع محلی سوریه اعلام کردند که جنگنده‌های آمریکا بر روی چند منطقه در اطراف «هجین» بمبهای فسفری ریخته‌اند و فعالان شبکه‌های اجتماعی تصاویری از استفاده نظامیان آمریکایی از بمب‌های فسفری منتشر کرده‌اند. با مشخص شدن نقض قواعد بین‌المللی استفاده از تسلیحات ممنوعه توسط آمریکایی‌ها در عرصه بحران سوریه، این مساله ضرورت پیدا می‌کند که از قواعد و کنوانسیون‌های منع استفاده از تسلیحات ممنوع مورد بررسی قرار گیرد و در ادامه شواهد تاریخی بهره‌گیری آمریکایی‌ها از این تسلیحات ارائه شود.
 
قواعد و کنوانسیون‌ها منع استفاده تسلیحات ممنوعه و بی‌اعتنایی آمریکا به آن‌ها

تدوین اولین قوانین در زمینه استفاده از تسلیحات و جنگ‌ها را می‌توان به ابتدای قرن بیستم ارجاع داد. در واقع، طی دو کنفرانس در لاهه، نهایتاً در دومین کنفرانس که از ماه ژوئن تا اکتبر سال 1907 برگزار شد، قوانین جنگی برای قرن بیستم را تعیین کرد. در این کنفرانس،  هیات‌های نمایندگان از 44 کشور مختلف در این کنفرانس شرکت کردند و در نهایت، 13 کنوانسیون درباره قوانین جنگ، حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین‌المللی، حقوق و وظایف کشورهای بی‌طرف در جنگ و غیره حاصل شد. برخی از این کنوانسیون‌ها تاکنون نیز در حال اجرا هستند. در هر دو کنفرانس لاهه، شماری از مسائل ممنوعه درباره تسلیحات و قوانین جنگ‌افزارها مطرح شد. به عنوان مثال، استفاده از گلوله‌های انفجاری، پرتابه‌های حامل گازهای سمی و نیز پرتاب کردن بمب از بالن‌ها در این کنفرانس‌ها ممنوع اعلام شد. با این وجود برای تشریح بیشتر موضوع و پرداختن بی‌اعتنایی آمریکایی‌ها به قواعد بین‌المللی در زمینه استفاده از تسلیحات ممنوعه ضروری است به قواعد و کنوانسیون‌های بین‌المللی در ارتباط با این موضوع پرداخته شود.

بر اساس قواعد و کنوانسیون‌های بین‌المللی، تسلیحات ممنوعه به دو دسته اصلی متعارف و نامتعارف تقسیم می‌شوند. بر اساس کنوانسیون و قوانینی که در ژنو ولاهه برای تسلیحات نامتعارف تعیین شده، تسلیحات نامتعارف به مجموعه تسلیحاتی اطلاق می‌شوند که با غیرقابل کنترل بودن میزان محاسبه خسارت، قابل پاکسازی نبودن و تاثیر مخرب بر محیط زیست تلفات بالای انسانی را بر جای می‌گذارند. مهم‌ترین نمود این تسلیحات عبارتند از سلاح‌های سمی و شیمیایی، بیلوژیک، اتمی و رادیواکتیو و نوترونی. تا کنون بیشترین استفاده از تسلیحات نامتعارف در زمینه بهره‌گیری از سلا‌های شیمیایی بوده اما آمریکا تنها کشوری می‌باشد که از سلاح اتمی در بمباران هیروشیما و ناکازاکی در سال 1945 بهره‌گرفته است.

در بُعدی دیگر، تسلیحات متعارف ممنوعه بیشترین اهمیت را در زمینه منع تسلیحات دارند؛ زیرا امکان استفاده از آن‌ها بیشتر و در دسترس‌تر هستند. تسلیحات متعارف خود به دو دسته مجاز و ممنوعه تقسیم می‌شوند. بر اساس کنوانسیون ژنو در سال 1980 برخی سلا‌ح‌های متعارف خاص در دسته سلا‌ح‌های ممنوعه قرار گرفتند. این کنوانسیون، تسلیحاتی که موجب جراحت بسیار و یا رنج «غیرضروری» افراد می‌شود را ممنوع اعلام کرده است. برای نمونه، استفاده از تسلیحات ساخته شده با فسفر سفید به وسیله یک پروتکل الحاقی به کنوانسیون ژنو برای حمایت از قربانیان جنگی ممنوع اعلام شد. همچنین، این کنوانسیون «تسلیحات متعارف خاص» استفاده از ناپالم را در سال 1980 ممنوع اعلام کرد. در ادامه نیز کنوانسیون درباره تسلیحات خوشه‌ای در سال 2008 و در دوبلین مطرح شد. از ماه ژوئیه سال 2017، 108 کشور این معاهده را به امضا رسانده اند و 102 کشور دیگر نیز این سند را پذیرفته‌اند.

با تمام این اوصاف، آن‌چه در صحنه معادلات میدانی قابل مشاهده بوده نشان‌گر بی‌اعتبار بودن این قواعد نزد سیاست‌مداران و تصمیم‌گیرندگان آمریکایی است. طی بحران‌های مختلف از زمان جنگ جهانی دوم تا کنون، ارتش آمریکا در اشکال مختلف، تسلیحات مختلف ممنوعه را مورد استفاده قرار داده و از وقوع جنایات انسانی ابایی به خود راه نداده است. برای روش‌تر شدن این مساله در ادامه نوشتار می‌توان به سوابق بهره‌گیری آمریکایی‌های از تسلیحات ممنوعه و نقض قواعد بین‌المللی اشاره داشت.
 
سابقه استفاده آمریکا از تسلیحات ممنوعه 

استفاده آمریکا از بمب‌های فسفری به عنوان بخشی از تسلیحات متعارف ممنوعه در کشور سوریه در شرایطی است که طی دهه‌های گذشته آمریکایی‌ها چنین اقداماتی را در سطح گسترده انجام داده‌اند. اولین نمود بهره‌گیری آمریکایی‌ها از این تسلیحات را می‌توان در جریان جنگ ویتنام مشاهده کرد که آمریکایی‌‌ها طی حدود 20 سال جنگ (1955 تا 1975) از انواع تسلیحات ممنوعه، اعم از بمب‌های ناپالم، خوشه‌ای و... برای سوزاندن روستاها و مناطق جنگلی و نابود سازی محل اختفای نیروهای دشمن استفاده می‌کرد. در ادامه نیز، آمریکایی‌ها از ابتدای هزاره جدید وارد دو جنگ بزرگ در منطقه غرب اسیا شدند. ابتدا در سال 2001 به بهانه مبازه با تروریسم افغانستان را مورد تاخت و تاز قرار دادند و در ادامه در سال 2003 باحمله نظامی به عراق، این کشور را نیز اشغال کردند. در جریان هر دو این جنگ‌ها و در سال‌های پس از آن به ویژه در کشور افغانستان، امریکایی‌ها انواع تسلیحات ممنوعه را اعم از بمب‌های پر قدرت ممنوعه، تسلیحات لیزری، صوتی، بمب های با اورانیوم ضعیف شده و... را مورد استفاده قرار داده‌اند.

علی‌الخصوص آزمایش «بمب مادر» توسط آمریکایی‌ها در افغانستان (اکتبر 2017)،  نماد بارز نقض قواعد بین‌المللی در زمینه استفاده از سلا‌های نامتعارف از سوی آمریکایی‌ها بود.  همچنین، در جریان بحران سوریه، نیروهای آمریکایی به بهانه حمایت از متحدان‌شان بارها به استفاده از تسلیحات ممنوعه اذعان کرده‌اند. برای نمونه در سال 2017  در بمباران‌های حومه غربی شهر رقه در شمال سوریه در حدفاصل محله «المشلب» با «الصناعة» و همچنین در محله «السباهی» که به کشته شدن 17 نفر منجر شد، نیروهای ائتلاف ضدداعش به رهبری آمریکا اعترف کردند از بمب‌ فسفری استفاده کرده‌اند.

در مجموع، نوع و چگونگی استفاده ارتش آمریکا از تسلیحات متعارف و غیر متعارف ممنوعه در منطقه غرب آسیا طی دو دهه اخیر، نشان‌گر آن است که مقامات نظامی و سیاسی این کشور، این منطقه را به آزمایشگاهی برای امتحان تسلیحات خود تبدیل کرده‌اند و در این راستا، گرفتن جان و مال شهروندان عادی و غیرنظامیان تبدیل به امری روزمره شده که دیگر حتی رسانه‌ها کمترین اعتنایی به آن ندارند. در حقیقت، شهروندان منطقه خاورمیانه، قربانی سوداگری ماشین نظامی آمریکایی می‌شوند که برای سود و فروش بیشتر از زیر گرفتن حقوق انسانی آنها کم‌ترین ابایی به خود راه نمی‌دهد.