ناتوی عربی علیه ایران؛ آرزویی که محقق نمی‌شود

در مانورهای سپر عرب ۱ هشت کشور عربی شرکت دارند که عبارتند از مصر، اردن، عربستان، کویت، امارات، بحرین، مراکش و لبنان. دو کشور مراکش و لبنان نیرویی اعزام نکرده و صرفا ناظر هستند. این مانور دو هفته ادامه می‌یابد.

قاهره هدف از برگزاری این مانور را تقویت روابط نظامی با کشورهای شرکت‌کننده و مقابله با چالش‌های مشترک اعلام کرده است البته دور از ذهن است که این اعلان مصر، هدف اصلی این برنامه باشد. این مانور، "سپر عرب ۱" نام گرفته و از شماره‌بندی آن مشخص است که سرآغازی است برای سپرهای عرب ۲ و ۳ و..

این اقدام نظامی در حالی است که مدتی است حرف و حدیث‌ها از شکل‌گیری ناتوی عربی بالا گرفته است. نکته جالب اینجاست که قطر و عمان در این تمرین شرکت ندارند و محل انجام ان نیز مصر است که نشان می‌دهد به احتمال زیاد مقر فرماندهی در این کشور خواهد بود که بزرگ‌ترین ارتش عربی را دارد.



در خصوص اهداف تشکیل این ناتو می توان به این نکته اشاره کرد که هدف از آن مقابله با رژیم صهیونیستی نیست چرا که کشورهای عربی در مسیر عادی سازی روابط خود با تل آویو قدم برمیدارند و این مسأله طی دوره اخیر شدت یافته است. در واقع دولت آمریکا به دنبال آن است که اجرای گام به گام طرح معامله قرن و رونمایی از آن در آخرین پلان به شکل‌گیری یک نظم امنیتی و نظامی جدید در منطقه ختم شود. از این رو، هدف نهایی این تشکل نظامی امنیتی نوعی مقابله با مخالفان نظم جدید و در راس آن‌ها ایران، نیروهای مقاومتی فلسطین و لبنان است.

این رزمایش تنها بعد از گذشت یک ماه از دیدار اخیر مایک پومپئو وزیر خارجه آمریکا در نیویورک با وزرای خارجه کشورهای عربی مذکور صورت میگیرد. پیشتر نیز فرماندهان نظامی این کشورهای حوزه خلیج فارس بنا به دعوت فرمانده نظامیان آمریکایی در منطقه نشستی را در کویت برگزار کردند.

دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا تلاش دارد تا با اعمال فشار پنهان بر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به همراه مصر و اردن به اصطلاح نسخه عربی ائتلاف ناتو را برای رویارویی با ایران آماده کند. البته ناگفته نماند که این ائتلاف مؤقتا تحت عنوان ائتلاف استراتژیک خاورمیانه تشکیل خواهد شد ولی در باطن همان ناتوی عربی معروف است. وزیر خارجه بحرین شنبه گذشته در نشست امنیتی منامه مدعی شده بود که این ائتلاف با آغاز سال جدید تشکیل خواهد شد. این در حالیست که بسیاری از تحلیل گران شک و تردیدهای زیادی در این خصوص دارند.

ناتوی عربی یک طرح متحول شده است که ابتدا در سال ۲۰۰۴ در استانبول کلید خورد. در ژوئن ۲۰۰۴ یک طرح همکاری با نام «ابتکار عمل در همکاری استانبول» برای گسترش ناتو به خلیج فارس تصویب شد. سال ۲۰۱۱ احمد الصباح پیشنهاد افتتاح دفتر ناتو را در کویت داد و توسط دبیر کل ناتو افتتاح شد.

اما در این طرح با توجه به چند تحول، تغییراتی ایجاد شد:

۱ ـ حذف ترکیه و قطر
۲ ـ ناتوی عربی به جای ادامه پیمان ناتو با هدف استقلال عمل از ناتو
۳ ـ برداشتن محدودیت و گستردگی آن از خلیج فارس تا دریای سرخ به خصوص مصر
۴ ـ حمایت ویژه آمریکا
۵ ـ مقابله با نفوذ ایران در تمامی مناطق خاورمیانه
۶ ـ هماهنگی اطلاعاتی ـ عملیاتی با اسرائیل

تصویب سند ابتکار همکاری استانبول (Istanbul Cooperation Initiative) سرآغاز روابط ناتو و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به شمار می رود. هدف ابتکار استانبول رسیدن به نوعی رژیم امنیتی است که با منافع کشورهای شورای همکاری خلیج فارس آمیخته باشد. در اجلاس سران ناتو در سال ۲۰۰۴ در شهر استانبول سران این پیمان تصمیماتی را برای گسترش همکاری های این سازمان با دیگر کشورهای خاورمیانه تحت عنوان ابتکار استانبول (ICI) اتخاذ کرده بودند، همکاری ناتو با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را می توان در راستای استراتژی ترویج ثبات در همسایگی ناتو و مناطق پیرامونی آن قلمداد کرد و آنرا ادامه برنامه مشارکت برای صلح و گفتگوی مدیترانه ارزیابی کرد. 

در واقع ناتو درصدد است تا با تهدیدات نوین از جمله بنیادگرایی اسلامی، تروریسم و ... مقابله کند، مانع از تضعیف رژیم منع گسترش سلاحهای هسته ای شده و با تضمین امنیتی شرکای منطقه ای، مانع دسترسی آنها به سلاح هسته ای شود، امنیت منابع انرژی و خطوط انتقالی آنرا تضمین کند و الگویی از نظم منطقه ای را با این کشورها ارائه کند که ایران و عراق در آن جایی نداشته باشند.



 طرح تشکیل یک ائتلاف منطقه ای جدید قرار بود دایره بسیار گسترده ای پیدا کند و ناتوی عربی بتواند با نیروهای منطقه ای به اصطلاح متخاصم رویارویی کند اما بعد از بحران منطقه خلیج فارس میان قطر و کشورهای عربی این حوزه در ژوئن سال ۲۰۱۷ به نظر میرسد این ائتلاف نمی تواند به صورت یکپارچه در برابر ایران بایستد.

بسیاری از تحلیل گران معتقدند که تشکیل این ائتلاف به آغاز سال ۲۰۱۹ موکول خواهد شد به ویژه آنکه پرونده ترور جمال خاشقجی منتقد سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول به دست عناصر رژیم آل سعود همچنان باز است.

شاید بتوان گفت که یکی از دلایل به تأخیر افتادن تشکیل ناتوی عربی این است که آمریکا منتظر دیدن نتایج تحریمهای غرب علیه ایران در بعدهای اقتصادی و سیاسی است. کشورهای عربی مذکور نیز قبل از پیوستن به این ائتلاف منتظر بررسی نتایج این تحریم ها هستند.

علاوه بر این کشورهای عربی برای تشکیل این ائتلاف نیاز به زمان بیشتری دارد چرا که این کشورها در عرصه سیاسی و نظامی با چالشهای زیادی دست و پنجه نرم می کنند. بحران قطر، تجاوز به یمن ، پرونده جمال خاشقجی، اختلافات کشورهای عربی بر سر مسائل منطقه ای و به ویژه فلسطین از جمله مهم ترین این چالشها است. 

هم چنین به عنوان نمونه، عربستان و مصر دارای قرائتهای متفاوت از تروریسم هستند. در حالی که عربستان با گروه «اخوان المسلمین» در یمن و سوریه همکاری دارد، مصر آنرا گروهی تروریستی می داند. همچنین در خصوص این گروه اختلافات شدیدی بین عربستان و قطر وجود دارد.

هم چنین باید به این نکته اشاره کرد که نفوذ ایران در کشورهای عربی از جمله سوریه، عراق و لبنان موانع بیشتری بر سر راه تشکیل این ائتلاف و رویارویی با ایران ایجاد می کند . گزارش های رسانه ای بیانگر آن است که قرار است ترامپ یک نشست در واشنگتن برگزار کرده و طی آن تشکیل ائتلاف منطقه ای را اعلام کند.

 آمریکا با پذیرفتن به تأخیر افتادن تشکیل این ائتلاف شروطی را پیش روی کشورهای عربی قرار داده است که از جمله آن می توان به لزوم تحقق اهداف نظامی عربستان در یمن و باز پس گیری بندر استراتژیک الحدیده و آشتی با قطر اشاره کرد.

در این میان ترامپ به دنبال یک فرصت مناسبت برای اعلام طرح موسوم به معامله قرن است تا به زعم خود مسأله فلسطین را حل و فصل کند و برای این کار به یک موضع یکپارچه در میان کشورهای عربی نیاز دارد. طرف دیگر این معادله ایران است. جمهوری اسلامی ایران منتظر نمی ماند تا کشورهای عربی برای رویارویی با آن وارد عمل شوند بلکه دست به تقویت پیمان استراتژیک خود با برخی کشورهای زده و برای ارتقای جایگاه منطقه ای خود تلاش می کند.

در پایان می توان گفت که آرزوی دیرینه آمریکا برای تشکیل یک جبهه عربی یکپارچه علیه ایران قطعا با شکست رو به رو خواهد شد چرا که کشورهای عربی با چالشهای زیادی در منطقه و مسائل داخلی جنجال برانگیزی دست و پنجه نرم می کنند و اختلافات داخلی این کشورها و حل نشدن آنها با وجود اعمال فشار آمریکا مانع از تحقق این آرزو می شود علاوه بر آن نفوذ منطقه ای ایران و همراه نشدن تمام کشورهای عربی منطقه با ائتلاف ضد تهران باعث میشود که یک موضع یکپارچه در این خصوص اتخاذ نشود.