۰
يکشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۷ ساعت ۱۲:۴۳
پنج شنبه ۳ آبان ماه نتانیاهو در سفری بی سابقه به عمان سفر و با سلطان قابوس دیدار کرد. طی هفته های اخیر، میزبانی عمان از نخست وزیر رژیم صهیونیستی یکی از مهم‌ترین خبرها در سطح منطقه بود که البته با بازتاب‌ها و واکنش‌های بین‌المللی نیز همراه شد. در حالی برخی کشورهای پیشرو در زمینه عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی هم‌چون امارات متحده عربی، بحرین و عربستان تا کنون دیداری در چنین سطح را به صورت آشکارا تجربه نکرده‌اند، سلطان قابوس میزبان نتانیاهو شد. علاوه بر این وزیر خارجه عمان هم در کنفرانس امنیتی منامه به صراحت از تلاش کشورش برای تعامل بیشتر با رژیم صهیونیستی سخن گفت.
پیشتر پیامدهای این دیدار و اهداف تل آویو از این سفر مورد بررسی قرار گرفته است[۱]؛ اما اهداف عمان از چنین دیداری، کمتر تشریح شده است. لذا در این نوشتار سعی داریم چرایی این اقدام از سوی عمان و اهداف منامه از این دیدار را مورد بررسی قرار دهیم.
پس از سال 2000 تا دیدار پیشین قابوس و نتانیاهو تمامی ارتباطات علنی و غیرعلنی مسقط و تل آویو جز تنها یک مورد منحصر به یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان بوده است. یوسف بن علوی تنها در سفر هیات عمانی در سال 2008 به تل آویو برای دفن شیمون پرز حضور نداشت.
۱-سابقه روابط عمان با رژیم صهیونیستی
آغاز علنی و رسمی روابط عمان با رژیم صهیونیستی را می‌توان معاهده «اسلو» دانست. عمان پس از سازش اسلو در سال ۱۹۹۴ جزو پیش‌گامان کشورهای عربی و حاشیه خلیج فارس بود که پس از اسلو به استقبال از صهیونیست‌ها به بهانه پذیرش دو دولت و طرح دولت فلسطینی رفت. عمان در همان سال از اسحاق رابین معمار اصلی اسلو در مسقط اسقبال کرد تا برای نخستین بار مقامات عمانی و صهیونیستی با یک دیگر دیدار کرده باشند.
اهمیت سلطان قابوس به اسحاق رابین امضا کننده اسلو به میزانی بود که بلافاصه چند روز پس از آنکه رابین در سال ۱۹۹۵ از سوی صهیونیستی‌های مخالف اسلو ترور شد یوسف بن علوی وزیر خارجه خود را به تل‌آویو فرستاد تا پیام تسلیت مسقط را به شیمون پرز که به نخست وزیر موقت انتخاب شده بود اعلام نماید و در مراسم دفن رابین شرکت کند.
دو سال پس از اسلو در سال ۱۹۹۶ عمان اقدام به افتتاح دفتر تجاری و حافظ منافع تل‌آویو در کشور خود کرد. عمان در آن سال‌ها دلیل این مسئله را تشویق آنچه صلح و شکل‌گیری دو دولت می‌نامید اعلام می‌کرد. وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی در آن زمان با اعلام اینکه نقش اصلی این دفتر ایجاد تحول و ارتقای روابط دوجانبه اقتصادی و تجاری با عمان و همکاری در زمینه‌های آب، کشاورزی، پزشکی و ارتباطات است، اعلام کرد: «دولت مسقط گمان می‌کند که این گام اخیر به تداوم پیشبرد روند صلح منجر می‌شود و ثبات در منطقه را افزایش می‌دهد.» چهار ماه بعد، شیمون پرز به عمان و قطر سفر کرد تا به صورت رسمی دفاتر نمایندگی تجاری رژیم صهیونیستی را در پایتخت‌های این دو کشور عربی افتتاح کند.[۲] لذا عمان را در کنار قطر می‌توان در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس جزو پیش‌گامان ایجاد ارتباط با رژیم صهیونیستی و افتتاح دفاتری به نمایندگی تل‌آویو در خاک‌شان دانست.
دلیل اینکه تمامی روابط و دیدارهای علنی میان سران عمان و رژیم صهیونیستی معطوف به سال های 1994 تا 1996 می شود این دانست که عمان پس از اسلو و به امید تشکیل دو دولت روابط خود را با تل‌آویو به بالاترین سطح نزدیک کرد. مسئله ای که نگاه عمان به فلسطین را کاملا عیان و قابل فهم می‌کند.
البته دفاتر صهیونیستی در عمان عمر طولانی‌ای نداشت. عمان پس از آنکه در سال ۲۰۰۰ و با آغاز انتفاضه دوم احساس کرد سازش اسلو خیالی بیش نیست، دفاتر را تعطیل و طی بیانیه‌ای اعلام کرد: «ما دفتر تجاری اسرائیل را به خاطر حمایت از آرمان فلسطین و ادامه خط مشی ما در حقوق ثابت و مشروع ملت فلسطین بستیم. صلح عادلانه و فراگیر مورد اهتمام سلطان نشین عمان است اما با معیارهایی که مظلوم پیروز شود و مقدسات حفظ شود و حقوق به صاحبانش بازگردانیده شود.[۳]»
یوسف بن علوی؛ شخصیتی مرموز: پس از سال ۲۰۰۰ تا دیدار پیشین قابوس و نتانیاهو تمامی ارتباطات علنی و غیرعلنی مسقط و تل آویو جز تنها یک مورد منحصر به یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان بوده است. یوسف بن علوی تنها در سفر هیات عمانی در سال ۲۰۰۸ به تل آویو برای دفن شیمون پرز حضور نداشت. یوسف بن علوی در سال ۲۰۰۸ به صورت علنی با همتای صهیونیستی اش تزیپی لیونی در دوحه دیدار و گفتگو کرد.[۴]
عمان که همواره سعی کرده در موضوعات مختلف دیپلماسی و سیاسی تاثیرگذار، مولد و میانجی‌گر باشد نمی‌خواهد در مسئله فلسطین غائب و نظاره‌گر باشد. شاید پیش دستی مسقط در پذیرش سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به یک کشور عربی اسلامی از این منظر باشد.
حال که روابط مسقط و تل‌آویو وارد فاز جدیدی شده است رسانه‌های عبری فاش کردند که دیدارهای زیادی میان یوسف بن علوی و سران صهیونیستی طی دهه گذشته به دور از چشم رسانه‌ها انجام گرفته است. اسرائیل هیوم در گزارشی اعلام کرد: «یوسف بن علوی پیش از دیدار نتانیاهو قابوس، بارها با نتانیاهو دیدار کرده است». در این گزارش آمده بن علوی حدود یک سال و نیم پیش در خارج از فلسطین اشغالی و هنگامی که نتانیاهو در سفرهای خارجی خود بود است با وی دیدار کرده و تنها یک دیدار نبوده است.[۵]
بن علوی هم چنین پس از دیدار قابوس و نتانیاهو در سخنانی در منامه اعلام کرد: «اسرائیل کشوری موجود در منطقه است و زمان تعامل با آن فرا رسیده است.» سخنانی که نشان می دهد وی را باید معمار روابط رژیم صهیونیستی و عمان دانست.[۶]
۲-نگاه عمان به مسئله فلسطین
همانگونه که در بالا اشاره شد و در سیر روابط عمان و رژیم صهیونیستی دیده می شود، عمان هیچ گاه مخالف موجودیت و به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی نبوده و از زمانی که تل‌آویو در اسلو دولت فلسطینی و مسیر شکل گیری دو دولت را برای نخستین بار به رسمیت شناخت(هرچند هیچ گاه عملیاتی نشد) روابط خود را با این رژیم گسترش ویژه ای داد. عمان حتی دلیل لغو دفاتر تجاری را در سال ۲۰۰۰ عدم تعهد صهیونیست ها به اسلو و دو دولت اعلام کردند. دلیل اینکه تمامی روابط و دیدارهای علنی میان سران عمان و رژیم صهیونیستی معطوف به سال های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ می شود این دانست که عمان پس از اسلو و به امید تشکیل دو دولت روابط خود را با تل‌آویو به بالاترین سطح نزدیک کرد. مسئله ای که نگاه عمان به فلسطین را کاملا عیان و قابل فهم می‌کند.
یکی دیگر از اهدافی که برای عمانی‌ها به منظور نزدیک شدن به تل‌آویو می‌توان متصور بود؛ افزایش جایگاه خود نزد آمریکاست. نگاه آمریکا به عمان در پی این دیدار، بهتر از قبل خواهد شد. عمان در شرایطی میزبان نتانیاهو بود که ترامپ می‌کوشد در چارچوب معامله قرن، پذیرش اسرائیل در منطقه را افزایش دهد.
عمان همواره به دنبال سازش و صلح میان فلسطینی‌ها و صهیونیست‌ها بوده و معتقد است این مسئله قابل حل می‌باشد. این دیدگاه در سخنان بن علوی یک روز پس از سفر نتانیاهو کاملا مشهود است: « فعالیت امنیتی و نظامی اسرائیل در غزه و دیگر مناطق به پایان نمی‌رسد مادامی که اختلاف اسرائیلی-فلسطینی حل نشود… اسرائیل کشوری موجود در منطقه است و ما همه این را می‌فهمیم… مسئله فلسطین، اساس همه مشکلاتی است که طی نیمه دوم قرن گذشته رخ داده و تشکیل کشور مستقل فلسطین، خواستهای راهبردی است و بدون آن ثبات، مطلقا قابل تحقق نیست.[۷]»
۳-اهداف عمان از گسترش ارتباطات با رژیم صهیونیستی
۳-۱-عقب نماندن از معامله قرن و عادی سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی
در حالی که بحرین، امارات و سعودی سه کشور در خط مقدم عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی قرار داشتند، اقدام عمان از منظر سیاسی و دیپلماسی یک شوک به فرآیند عادی سازی روابط و معامله قرن بود. در حالی که برخی کشورهای عربی در حال علنی‌سازی برخی همکارهای سیاسی، اقتصادی و ورزشی‌شان با صهیونیست‌ها هستند؛ سفر نتانیاهو به عمان بسیار شوک برانگیز بود. انتخاب عمان برای سفر به یک پایتخت عربی از سوی نتانیاهو به تعبیری مسیر عادی سازی روابط اعراب و تل آویو را کوتاه کرد.
در حالی که از گفتگوهای میان نتانیاهو و قابوس به طور رسمی اطلاعیه‌ای منتشر نشده اما اخبار غیر رسمی و سخنان یوسف بن علوی در مورد لزوم پذیرش «اسرائیل» نشان می دهد قطعا معامله قرن یکی از موضوعات مورد خواست و صحبت عمان در این دیدار بوده و سعی دارد در این مسئله نقشی پررنگ ایفا نماید. عمان که همواره سعی کرده در موضوعات مختلف دیپلماسی و سیاسی تاثیرگذار، مولد و میانجی‌گر باشد نمی‌خواهد در مسئله فلسطین غائب و نظاره‌گر باشد. شاید پیش دستی مسقط در پذیرش سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به یک کشور عربی اسلامی از این منظر باشد.
تجربه همکاری های موساد و عمان در دهه‌های گذشته و تلاش عمان برای نقش آفرینی در مسیر معامله قرن و عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با اعراب در سایه جلب نظر آمریکایی‌ها و افزایش روابط امنیتی با رژیم صهیونیستی می‌تواند یکی از اهداف عمان از پذیرش نتانیاهو در مسقط باشد.
۳-۲- فرصت طلایی ترانزیتی: اتصال زمینی سرزمین‌های اشغالی- عمان
یکی از موضوعاتی که برای عمان بسیار حائز اهمیت است، موقعیت جغرافیایی این کشور در خلیج فارس و اتصال غرب آسیا به دریای عرب و اقیانوس هند است. در صورت اتصال خط ترانزیتی زمینی از سرزمین‌های اشغالی به عمان، صدور محصولات و …از دریای مدیترانه به کشورهای حاشیه خلیج فار و شمال آفریقا از کانال سوئز و دریای سرخ بی نیاز خواهد شد.
اسرائیل کاتص که یکی از وزرای تندرو حزب لیکود و بسیار تاثیر گذار و با نفوذ در کابینه نتانیاهو و روابط پنهانی این رژیم با برخی کشورهای عربی است بسیار برای تحقق این مسیر ترانزیتی تلاش می‌کند. وی از سال ۲۰۰۹ وزیر راه و ترابری است؛ اما از سال ۲۰۱۵ و آخرین کابینه تشکیل شده وزارت خانه مهم اطلاعات کابینه نتانیاهو را هم با حفظ سمت وزارت راه و ترابری بر عهده دارد.[۸] کاتص در سال‌های اخیر موضع‌گیری‌های مهمی در روابط اعراب و سیاست خارجی تل‌آویو داشته است. یکی از اقدامات و تفکرات مشهور کاتص، تلاش وی برای احیا خط راه آهنی از بندرهای سرزمین‌های اشغالی به عمق سرزمین‌های عربی است.
اسرائیل کاتص به فاصله یک هفته پس از سفر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر این رژیم به عمان سفر کرده است که به نظر می رسد نشان دهنده خواست عمان از روابطش با تل‌آویو است. وزیر راه و ترابری رژیم صهیونیستی در جریان سفرش به عمان طرح هایی را برای اتصال کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به دریای مدیترانه از طریق اراضی اشغالی ارائه کرده است.
کاتص در عمان درخصوص احداث یک خط راه آهن میان کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای مدیترانه که از سرزمین‌های اشغالی عبور خواهد کرد تاکید نموده است: «این طرح مورد حمایت دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا قرار دارد…این خط آهن پیشنهادی، برای عربستان و کشورهای عرب همسایه آن نیز مفید خواهد بود و به اقتصاد فلسطین نیز سود می رساند و یک مسیر تجاری اضافی در منطقه ایجاد خواهد کرد که کوتاه‌ترین، سریع‌ترین و ارزان‌ترین راه است.[۹]»
سخنان کاتص یک هفته پس از سفر نتانیاهو و حضور این وزیر صهیونیستی در اجلاس حمل و نقل عمان نشان می دهد عمان به دنبال آن است که سرزمین خود را به مسیر ترانزیتی اتصال دریای مدیترانه به کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عرب بدون نیاز به کانال سوئز و دریای سرخ تبدیل کند. در صورت تحقق این مسیر عمان به یک خط اتصالی اقتصادی راهبردی تبدیل خواهد شد.
با توجه به نگرش حکومت عمان و دیدگاه سلطان قابوس و یوسف بن علوی به مسئله فلسطین به نظر می‌رسد در گسترش روابط تل‌آویو و مسقط مانع خاصی وجود نخواهد داشت و عمان، فلسطین را به سادگی فدای منافع و خواستهای مدنظر خود برای گسترش نفوذ و نقش خود در منطقه خواهد کرد.
۳-۳- افزایش همکاری با آمریکا و موساد
یکی دیگر از اهدافی که برای عمانی‌ها به منظور نزدیک شدن به تل‌آویو می‌توان متصور بود؛ افزایش جایگاه خود نزد آمریکاست. نگاه آمریکا به عمان در پی این دیدار، بهتر از قبل خواهد شد. عمان در شرایطی میزبان نتانیاهو بود که ترامپ می‌کوشد در چارچوب معامله قرن، پذیرش اسرائیل در منطقه را افزایش دهد.[۱۰]
هم چنین به باور برخی از تحلیلگران صهیونیستی عمان همواره روابط نزدیکی به موساد داشته و این ارتباط را برای امنیت خود بسیار مفید و ضروری می‌داند. حضور رئیس موساد در این سفر و پذیرش مسقط نشان می‌دهد که روابط و همکاری‌های امنیتی بخشی از خواست عمان است. یوسی میلمان تحلیلگر نظامی روزنامه معاریو تاکید می‌کند: «روابط رژیم صهیونیستی و عمان از دهه ۹۰ شکل گرفت، زمانی که عمان خواستار کمک گرفتن از این رژیم و انگلیس پس از رخ‌دادهای مرزی با یمن جنوبی شد و اسرائیل خدماتی امنیتی را به این کشور ارائه داد و کارشناسان نظامی خود را نیز برای آموزش نیروهای عمانی همراه با تجهیزات پیشرفته به این کشور فرستاد و روابط امنیتی محکم خود با مسقط را حفظ کرد.روسای موساد از دهه ۹۰ بارها خواستار تقویت روابط با عمان و پادشاه این کشور و دیدار با او بوده اند.[۱۱]»
همچنین رونین بیرگمن کارشناس تاریخ اطلاعات رژیم صهیونیستی معتقد است که روابط عمان و رژیم صهیونیستی بر مبنای منافع مشترک است. برگمن سفر اخیر نتانیاهو به عمان را نتیجه تماس‌ها و تلاش‌های گسترده موساد در ۴ ماه اخیر دانست و گفت می‌توان بیان کرد که رئیس موساد قبل از همراهی نتانیاهو در سفر علنی‌اش به عمان، خود به مسقط سفر کرده است.[۱۲]
تجربه همکاری های موساد و عمان در دهه‌های گذشته و تلاش عمان برای نقش آفرینی در مسیر معامله قرن و عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با اعراب در سایه جلب نظر آمریکایی‌ها و افزایش روابط امنیتی با رژیم صهیونیستی می‌تواند یکی از اهداف عمان از پذیرش نتانیاهو در مسقط باشد.
۴-آینده روابط عمان و رژیم صهیونیستی
همانگونه که ذکر شد عقب نماندن از معامله قرن و عادی سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی، فرصت طلایی ترانزیتی هم‌چون اتصال مسیر زمینی سرزمین‌های اشغالی- عمان و افزایش همکاری با آمریکا و موساد را می‌توان برخی اهداف محتمل عمان از استقبال از نتانیاهو در مسقط و گسترش روابط دانست. با توجه به نگرش حکومت عمان و دیدگاه سلطان قابوس و یوسف بن علوی به مسئله فلسطین به نظر می‌رسد در گسترش روابط تل‌آویو و مسقط مانع خاصی وجود نخواهد داشت و عمان، فلسطین را به سادگی فدای منافع و خواستهای مدنظر خود برای گسترش نفوذ و نقش خود در منطقه خواهد کرد.
محمدمحسن فایضی
منابع
[۱] برای مطالعه بیشتر ر.ک: سعید ساسانیان، «پیامدهای میزبانی شوم عمان از نتانیاهو»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/28490/
[۲]«روابط پیچیده اسرائیل با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس»، خبرگزاری ایسنا، منتشر شده در تاریخ ۲۳ مرداد ۱۳۹۲، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/92052313393
[۳]«راز سر و دست شکستن اعراب برای برقراری روابط با تل آویو»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ ۷ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/28540
[۴]« تاریخچه روابط اسرائیل و عمان (از ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۸)»، خبرگزاری فدس، منتشر شده در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://yon.ir/lRJg6
[۵] «افشای جزئیات جدید از روابط عُمان و رژیم صهیونیستی»، خبرگزاری العالم، منتشر شده در تاریخ ۹ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://fa.alalam.ir/news/3866191
[۶] « وزیر خارجه عمان: زمان تعامل با اسرائیل فرا رسیده است»، خبرگزاری فارس، منتشر شده در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.com/news/13970805000544
[۷] . همان
[۸] Yisrael Katz, Knesset Member: https://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=69
[۹]« احداث راه آهن میان دریای مدیترانه و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس »، مرکز اطلاع رسانی فلسطین، منتشر شده در تاریخ ۸ نوامبر ۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/16395
[۱۰] سعید ساسانیان، «پیامدهای میزبانی شوم عمان از نتانیاهو»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/28490
[۱۱] « سفر نتانیاهو به عمان از نظر تحلیلگران و رسانه های صهیونیستی»، مرکز اطلاع رسانی فلسطین، منتشر شده در تاریخ ۲۸ اکتبر ۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/16195
[۱۲] همان
پیشتر پیامدهای این دیدار و اهداف تل آویو از این سفر مورد بررسی قرار گرفته است[۱]؛ اما اهداف عمان از چنین دیداری، کمتر تشریح شده است. لذا در این نوشتار سعی داریم چرایی این اقدام از سوی عمان و اهداف منامه از این دیدار را مورد بررسی قرار دهیم.
پس از سال 2000 تا دیدار پیشین قابوس و نتانیاهو تمامی ارتباطات علنی و غیرعلنی مسقط و تل آویو جز تنها یک مورد منحصر به یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان بوده است. یوسف بن علوی تنها در سفر هیات عمانی در سال 2008 به تل آویو برای دفن شیمون پرز حضور نداشت.
۱-سابقه روابط عمان با رژیم صهیونیستی
آغاز علنی و رسمی روابط عمان با رژیم صهیونیستی را می‌توان معاهده «اسلو» دانست. عمان پس از سازش اسلو در سال ۱۹۹۴ جزو پیش‌گامان کشورهای عربی و حاشیه خلیج فارس بود که پس از اسلو به استقبال از صهیونیست‌ها به بهانه پذیرش دو دولت و طرح دولت فلسطینی رفت. عمان در همان سال از اسحاق رابین معمار اصلی اسلو در مسقط اسقبال کرد تا برای نخستین بار مقامات عمانی و صهیونیستی با یک دیگر دیدار کرده باشند.
اهمیت سلطان قابوس به اسحاق رابین امضا کننده اسلو به میزانی بود که بلافاصه چند روز پس از آنکه رابین در سال ۱۹۹۵ از سوی صهیونیستی‌های مخالف اسلو ترور شد یوسف بن علوی وزیر خارجه خود را به تل‌آویو فرستاد تا پیام تسلیت مسقط را به شیمون پرز که به نخست وزیر موقت انتخاب شده بود اعلام نماید و در مراسم دفن رابین شرکت کند.
دو سال پس از اسلو در سال ۱۹۹۶ عمان اقدام به افتتاح دفتر تجاری و حافظ منافع تل‌آویو در کشور خود کرد. عمان در آن سال‌ها دلیل این مسئله را تشویق آنچه صلح و شکل‌گیری دو دولت می‌نامید اعلام می‌کرد. وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی در آن زمان با اعلام اینکه نقش اصلی این دفتر ایجاد تحول و ارتقای روابط دوجانبه اقتصادی و تجاری با عمان و همکاری در زمینه‌های آب، کشاورزی، پزشکی و ارتباطات است، اعلام کرد: «دولت مسقط گمان می‌کند که این گام اخیر به تداوم پیشبرد روند صلح منجر می‌شود و ثبات در منطقه را افزایش می‌دهد.» چهار ماه بعد، شیمون پرز به عمان و قطر سفر کرد تا به صورت رسمی دفاتر نمایندگی تجاری رژیم صهیونیستی را در پایتخت‌های این دو کشور عربی افتتاح کند.[۲] لذا عمان را در کنار قطر می‌توان در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس جزو پیش‌گامان ایجاد ارتباط با رژیم صهیونیستی و افتتاح دفاتری به نمایندگی تل‌آویو در خاک‌شان دانست.
دلیل اینکه تمامی روابط و دیدارهای علنی میان سران عمان و رژیم صهیونیستی معطوف به سال های 1994 تا 1996 می شود این دانست که عمان پس از اسلو و به امید تشکیل دو دولت روابط خود را با تل‌آویو به بالاترین سطح نزدیک کرد. مسئله ای که نگاه عمان به فلسطین را کاملا عیان و قابل فهم می‌کند.
البته دفاتر صهیونیستی در عمان عمر طولانی‌ای نداشت. عمان پس از آنکه در سال ۲۰۰۰ و با آغاز انتفاضه دوم احساس کرد سازش اسلو خیالی بیش نیست، دفاتر را تعطیل و طی بیانیه‌ای اعلام کرد: «ما دفتر تجاری اسرائیل را به خاطر حمایت از آرمان فلسطین و ادامه خط مشی ما در حقوق ثابت و مشروع ملت فلسطین بستیم. صلح عادلانه و فراگیر مورد اهتمام سلطان نشین عمان است اما با معیارهایی که مظلوم پیروز شود و مقدسات حفظ شود و حقوق به صاحبانش بازگردانیده شود.[۳]»
یوسف بن علوی؛ شخصیتی مرموز: پس از سال ۲۰۰۰ تا دیدار پیشین قابوس و نتانیاهو تمامی ارتباطات علنی و غیرعلنی مسقط و تل آویو جز تنها یک مورد منحصر به یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان بوده است. یوسف بن علوی تنها در سفر هیات عمانی در سال ۲۰۰۸ به تل آویو برای دفن شیمون پرز حضور نداشت. یوسف بن علوی در سال ۲۰۰۸ به صورت علنی با همتای صهیونیستی اش تزیپی لیونی در دوحه دیدار و گفتگو کرد.[۴]
عمان که همواره سعی کرده در موضوعات مختلف دیپلماسی و سیاسی تاثیرگذار، مولد و میانجی‌گر باشد نمی‌خواهد در مسئله فلسطین غائب و نظاره‌گر باشد. شاید پیش دستی مسقط در پذیرش سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به یک کشور عربی اسلامی از این منظر باشد.
حال که روابط مسقط و تل‌آویو وارد فاز جدیدی شده است رسانه‌های عبری فاش کردند که دیدارهای زیادی میان یوسف بن علوی و سران صهیونیستی طی دهه گذشته به دور از چشم رسانه‌ها انجام گرفته است. اسرائیل هیوم در گزارشی اعلام کرد: «یوسف بن علوی پیش از دیدار نتانیاهو قابوس، بارها با نتانیاهو دیدار کرده است». در این گزارش آمده بن علوی حدود یک سال و نیم پیش در خارج از فلسطین اشغالی و هنگامی که نتانیاهو در سفرهای خارجی خود بود است با وی دیدار کرده و تنها یک دیدار نبوده است.[۵]
بن علوی هم چنین پس از دیدار قابوس و نتانیاهو در سخنانی در منامه اعلام کرد: «اسرائیل کشوری موجود در منطقه است و زمان تعامل با آن فرا رسیده است.» سخنانی که نشان می دهد وی را باید معمار روابط رژیم صهیونیستی و عمان دانست.[۶]
۲-نگاه عمان به مسئله فلسطین
همانگونه که در بالا اشاره شد و در سیر روابط عمان و رژیم صهیونیستی دیده می شود، عمان هیچ گاه مخالف موجودیت و به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی نبوده و از زمانی که تل‌آویو در اسلو دولت فلسطینی و مسیر شکل گیری دو دولت را برای نخستین بار به رسمیت شناخت(هرچند هیچ گاه عملیاتی نشد) روابط خود را با این رژیم گسترش ویژه ای داد. عمان حتی دلیل لغو دفاتر تجاری را در سال ۲۰۰۰ عدم تعهد صهیونیست ها به اسلو و دو دولت اعلام کردند. دلیل اینکه تمامی روابط و دیدارهای علنی میان سران عمان و رژیم صهیونیستی معطوف به سال های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ می شود این دانست که عمان پس از اسلو و به امید تشکیل دو دولت روابط خود را با تل‌آویو به بالاترین سطح نزدیک کرد. مسئله ای که نگاه عمان به فلسطین را کاملا عیان و قابل فهم می‌کند.
یکی دیگر از اهدافی که برای عمانی‌ها به منظور نزدیک شدن به تل‌آویو می‌توان متصور بود؛ افزایش جایگاه خود نزد آمریکاست. نگاه آمریکا به عمان در پی این دیدار، بهتر از قبل خواهد شد. عمان در شرایطی میزبان نتانیاهو بود که ترامپ می‌کوشد در چارچوب معامله قرن، پذیرش اسرائیل در منطقه را افزایش دهد.
عمان همواره به دنبال سازش و صلح میان فلسطینی‌ها و صهیونیست‌ها بوده و معتقد است این مسئله قابل حل می‌باشد. این دیدگاه در سخنان بن علوی یک روز پس از سفر نتانیاهو کاملا مشهود است: « فعالیت امنیتی و نظامی اسرائیل در غزه و دیگر مناطق به پایان نمی‌رسد مادامی که اختلاف اسرائیلی-فلسطینی حل نشود… اسرائیل کشوری موجود در منطقه است و ما همه این را می‌فهمیم… مسئله فلسطین، اساس همه مشکلاتی است که طی نیمه دوم قرن گذشته رخ داده و تشکیل کشور مستقل فلسطین، خواستهای راهبردی است و بدون آن ثبات، مطلقا قابل تحقق نیست.[۷]»
۳-اهداف عمان از گسترش ارتباطات با رژیم صهیونیستی
۳-۱-عقب نماندن از معامله قرن و عادی سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی
در حالی که بحرین، امارات و سعودی سه کشور در خط مقدم عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی قرار داشتند، اقدام عمان از منظر سیاسی و دیپلماسی یک شوک به فرآیند عادی سازی روابط و معامله قرن بود. در حالی که برخی کشورهای عربی در حال علنی‌سازی برخی همکارهای سیاسی، اقتصادی و ورزشی‌شان با صهیونیست‌ها هستند؛ سفر نتانیاهو به عمان بسیار شوک برانگیز بود. انتخاب عمان برای سفر به یک پایتخت عربی از سوی نتانیاهو به تعبیری مسیر عادی سازی روابط اعراب و تل آویو را کوتاه کرد.
در حالی که از گفتگوهای میان نتانیاهو و قابوس به طور رسمی اطلاعیه‌ای منتشر نشده اما اخبار غیر رسمی و سخنان یوسف بن علوی در مورد لزوم پذیرش «اسرائیل» نشان می دهد قطعا معامله قرن یکی از موضوعات مورد خواست و صحبت عمان در این دیدار بوده و سعی دارد در این مسئله نقشی پررنگ ایفا نماید. عمان که همواره سعی کرده در موضوعات مختلف دیپلماسی و سیاسی تاثیرگذار، مولد و میانجی‌گر باشد نمی‌خواهد در مسئله فلسطین غائب و نظاره‌گر باشد. شاید پیش دستی مسقط در پذیرش سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به یک کشور عربی اسلامی از این منظر باشد.
تجربه همکاری های موساد و عمان در دهه‌های گذشته و تلاش عمان برای نقش آفرینی در مسیر معامله قرن و عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با اعراب در سایه جلب نظر آمریکایی‌ها و افزایش روابط امنیتی با رژیم صهیونیستی می‌تواند یکی از اهداف عمان از پذیرش نتانیاهو در مسقط باشد.
۳-۲- فرصت طلایی ترانزیتی: اتصال زمینی سرزمین‌های اشغالی- عمان
یکی از موضوعاتی که برای عمان بسیار حائز اهمیت است، موقعیت جغرافیایی این کشور در خلیج فارس و اتصال غرب آسیا به دریای عرب و اقیانوس هند است. در صورت اتصال خط ترانزیتی زمینی از سرزمین‌های اشغالی به عمان، صدور محصولات و …از دریای مدیترانه به کشورهای حاشیه خلیج فار و شمال آفریقا از کانال سوئز و دریای سرخ بی نیاز خواهد شد.
اسرائیل کاتص که یکی از وزرای تندرو حزب لیکود و بسیار تاثیر گذار و با نفوذ در کابینه نتانیاهو و روابط پنهانی این رژیم با برخی کشورهای عربی است بسیار برای تحقق این مسیر ترانزیتی تلاش می‌کند. وی از سال ۲۰۰۹ وزیر راه و ترابری است؛ اما از سال ۲۰۱۵ و آخرین کابینه تشکیل شده وزارت خانه مهم اطلاعات کابینه نتانیاهو را هم با حفظ سمت وزارت راه و ترابری بر عهده دارد.[۸] کاتص در سال‌های اخیر موضع‌گیری‌های مهمی در روابط اعراب و سیاست خارجی تل‌آویو داشته است. یکی از اقدامات و تفکرات مشهور کاتص، تلاش وی برای احیا خط راه آهنی از بندرهای سرزمین‌های اشغالی به عمق سرزمین‌های عربی است.
اسرائیل کاتص به فاصله یک هفته پس از سفر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر این رژیم به عمان سفر کرده است که به نظر می رسد نشان دهنده خواست عمان از روابطش با تل‌آویو است. وزیر راه و ترابری رژیم صهیونیستی در جریان سفرش به عمان طرح هایی را برای اتصال کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به دریای مدیترانه از طریق اراضی اشغالی ارائه کرده است.
کاتص در عمان درخصوص احداث یک خط راه آهن میان کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای مدیترانه که از سرزمین‌های اشغالی عبور خواهد کرد تاکید نموده است: «این طرح مورد حمایت دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا قرار دارد…این خط آهن پیشنهادی، برای عربستان و کشورهای عرب همسایه آن نیز مفید خواهد بود و به اقتصاد فلسطین نیز سود می رساند و یک مسیر تجاری اضافی در منطقه ایجاد خواهد کرد که کوتاه‌ترین، سریع‌ترین و ارزان‌ترین راه است.[۹]»
سخنان کاتص یک هفته پس از سفر نتانیاهو و حضور این وزیر صهیونیستی در اجلاس حمل و نقل عمان نشان می دهد عمان به دنبال آن است که سرزمین خود را به مسیر ترانزیتی اتصال دریای مدیترانه به کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عرب بدون نیاز به کانال سوئز و دریای سرخ تبدیل کند. در صورت تحقق این مسیر عمان به یک خط اتصالی اقتصادی راهبردی تبدیل خواهد شد.
با توجه به نگرش حکومت عمان و دیدگاه سلطان قابوس و یوسف بن علوی به مسئله فلسطین به نظر می‌رسد در گسترش روابط تل‌آویو و مسقط مانع خاصی وجود نخواهد داشت و عمان، فلسطین را به سادگی فدای منافع و خواستهای مدنظر خود برای گسترش نفوذ و نقش خود در منطقه خواهد کرد.
۳-۳- افزایش همکاری با آمریکا و موساد
یکی دیگر از اهدافی که برای عمانی‌ها به منظور نزدیک شدن به تل‌آویو می‌توان متصور بود؛ افزایش جایگاه خود نزد آمریکاست. نگاه آمریکا به عمان در پی این دیدار، بهتر از قبل خواهد شد. عمان در شرایطی میزبان نتانیاهو بود که ترامپ می‌کوشد در چارچوب معامله قرن، پذیرش اسرائیل در منطقه را افزایش دهد.[۱۰]
هم چنین به باور برخی از تحلیلگران صهیونیستی عمان همواره روابط نزدیکی به موساد داشته و این ارتباط را برای امنیت خود بسیار مفید و ضروری می‌داند. حضور رئیس موساد در این سفر و پذیرش مسقط نشان می‌دهد که روابط و همکاری‌های امنیتی بخشی از خواست عمان است. یوسی میلمان تحلیلگر نظامی روزنامه معاریو تاکید می‌کند: «روابط رژیم صهیونیستی و عمان از دهه ۹۰ شکل گرفت، زمانی که عمان خواستار کمک گرفتن از این رژیم و انگلیس پس از رخ‌دادهای مرزی با یمن جنوبی شد و اسرائیل خدماتی امنیتی را به این کشور ارائه داد و کارشناسان نظامی خود را نیز برای آموزش نیروهای عمانی همراه با تجهیزات پیشرفته به این کشور فرستاد و روابط امنیتی محکم خود با مسقط را حفظ کرد.روسای موساد از دهه ۹۰ بارها خواستار تقویت روابط با عمان و پادشاه این کشور و دیدار با او بوده اند.[۱۱]»
همچنین رونین بیرگمن کارشناس تاریخ اطلاعات رژیم صهیونیستی معتقد است که روابط عمان و رژیم صهیونیستی بر مبنای منافع مشترک است. برگمن سفر اخیر نتانیاهو به عمان را نتیجه تماس‌ها و تلاش‌های گسترده موساد در ۴ ماه اخیر دانست و گفت می‌توان بیان کرد که رئیس موساد قبل از همراهی نتانیاهو در سفر علنی‌اش به عمان، خود به مسقط سفر کرده است.[۱۲]
تجربه همکاری های موساد و عمان در دهه‌های گذشته و تلاش عمان برای نقش آفرینی در مسیر معامله قرن و عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با اعراب در سایه جلب نظر آمریکایی‌ها و افزایش روابط امنیتی با رژیم صهیونیستی می‌تواند یکی از اهداف عمان از پذیرش نتانیاهو در مسقط باشد.
۴-آینده روابط عمان و رژیم صهیونیستی
همانگونه که ذکر شد عقب نماندن از معامله قرن و عادی سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی، فرصت طلایی ترانزیتی هم‌چون اتصال مسیر زمینی سرزمین‌های اشغالی- عمان و افزایش همکاری با آمریکا و موساد را می‌توان برخی اهداف محتمل عمان از استقبال از نتانیاهو در مسقط و گسترش روابط دانست. با توجه به نگرش حکومت عمان و دیدگاه سلطان قابوس و یوسف بن علوی به مسئله فلسطین به نظر می‌رسد در گسترش روابط تل‌آویو و مسقط مانع خاصی وجود نخواهد داشت و عمان، فلسطین را به سادگی فدای منافع و خواستهای مدنظر خود برای گسترش نفوذ و نقش خود در منطقه خواهد کرد.
محمدمحسن فایضی
منابع
[۱] برای مطالعه بیشتر ر.ک: سعید ساسانیان، «پیامدهای میزبانی شوم عمان از نتانیاهو»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/28490/
[۲]«روابط پیچیده اسرائیل با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس»، خبرگزاری ایسنا، منتشر شده در تاریخ ۲۳ مرداد ۱۳۹۲، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/92052313393
[۳]«راز سر و دست شکستن اعراب برای برقراری روابط با تل آویو»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ ۷ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/28540
[۴]« تاریخچه روابط اسرائیل و عمان (از ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۸)»، خبرگزاری فدس، منتشر شده در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://yon.ir/lRJg6
[۵] «افشای جزئیات جدید از روابط عُمان و رژیم صهیونیستی»، خبرگزاری العالم، منتشر شده در تاریخ ۹ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://fa.alalam.ir/news/3866191
[۶] « وزیر خارجه عمان: زمان تعامل با اسرائیل فرا رسیده است»، خبرگزاری فارس، منتشر شده در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.com/news/13970805000544
[۷] . همان
[۸] Yisrael Katz, Knesset Member: https://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=69
[۹]« احداث راه آهن میان دریای مدیترانه و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس »، مرکز اطلاع رسانی فلسطین، منتشر شده در تاریخ ۸ نوامبر ۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/16395
[۱۰] سعید ساسانیان، «پیامدهای میزبانی شوم عمان از نتانیاهو»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/28490
[۱۱] « سفر نتانیاهو به عمان از نظر تحلیلگران و رسانه های صهیونیستی»، مرکز اطلاع رسانی فلسطین، منتشر شده در تاریخ ۲۸ اکتبر ۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/16195
[۱۲] همان
مرجع : اندیشکده راهبردی تبیین
کد مطلب : ۷۶۱۹۴۶
منتخب
۳۰ فروردين ۱۴۰۳
۲۹ فروردين ۱۴۰۳
۲۹ فروردين ۱۴۰۳
۲۸ فروردين ۱۴۰۳
۲۷ فروردين ۱۴۰۳
۲۷ فروردين ۱۴۰۳
۲۶ فروردين ۱۴۰۳
۲۶ فروردين ۱۴۰۳
۲۵ فروردين ۱۴۰۳
پیشنهاد ما
