۰
دوشنبه ۲۴ دی ۱۳۹۷ ساعت ۱۳:۳۳

اعتراضات در سودان؛ دلایل و سناریوها

اعتراضات در سودان؛ دلایل و سناریوها
اعتراضات در سودان نسبت به گرانی و افزایش قیمت حامل های انرژی  در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸ از  شهر «عطبره» واقع در شرق سودان آغاز شد. این تظاهرات دو روز پس از اعتراضات صدها نفر از دانش‌آموزان سودانی در اعتراض به گرانی کالاها در دو شهر «الفاشر» در منطقه دارفور(غرب) و «الدمازین» واقع در ۸۰۰ کیلومتری جنوب شرق پایتخت سودان صورت گرفته است. این اعتراضات خیلی زود به سایر شهرهای سودان از جمله پایتخت این کشور رسید. خواسته معترضان به سرنگونی نظامی حاکم کشیده شد. محکومیت سرکوب تظاهرات هم در روزهای اخیر به شعارها و گفتمان‌های سیاسی، افزوده شده است. در این نوشتار به عوامل اقتصادی و سیاسی اعتراضات، مواضع احزاب و اپوزیسیون داخلی ، مواضع کشورهای خارجی ، نحوه مواجهه دولت عمر البشیر با اعتراضات و در جمع بندی به  پیامدها و سناریوهای پیش رو می پردازیم .

عوامل اقتصادی

جدان شدن سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱ که ۷۵ درصد منابع انرژی سودان را در اختیار دارد سبب صدمه دیدن اقتصاد قسمت شمالی سودان شده است.(۱) مطابق گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۱۶ ، ۴۶ درصد سودانی ها از فقر رنج می بردند. قیمت ‌مواد غذایی در سودان در دوره اخیر ۶۰ درصد افزایش یافته و براساس گزارش‌های دولتی میانگین تورم در ماه نوامبر ۶۸.۹۳ درصد بوده است و قیمت نان از یک پوند سودانی به ۳ پوند رسیده است و ارزش پول سودان در مقابل دلار آمریکا کاهش یافته است. اعتراضات بیشتر به خاطر گرانی نان، سوخت و مواد مصرفی بوده است.(۲) جرقه اولیه این اعترضات از سه ماه پیش در سودان زده شد؛ زیرا شهرهای این کشور با کمبود نان مواجه شده بودند و شهروندان چاره‌ای جز ایستادن در صفهای طولانی نان نداشتند. پس از بحران نان بود که شعارهای معترضان به «ملت خواستار سرنگونی رژیم است» بدل شد. حداقل دستمزد ماهانه لازم  برای زندگی در سودان پیش از این ۱۰۰۰ پوند بود. اما بعد از افزایش اخیر قیمت ها، این رقم سه برابر شده بود. این نکته نیز قابل اشاره است که اعتراضات از شهر عطبره شروع شد که در تاریخ سودان مرکز خیزش های کارگری بوده است. همین مساله باعث شد، حزب حاکم، حزب کمونیست را پشت صحنه اعتراضات بداند .

حداقل دستمزد ماهانه لازم برای زندگی در سودان پیش از این 1000 پوند بود. اما بعد از افزایش اخیر قیمت ها، این رقم سه برابر شده بود. این نکته نیز قابل اشاره است که اعتراضات از شهر عطبره شروع شد که در تاریخ سودان مرکز خیزش های کارگری بوده است. همین مساله باعث شد، حزب حاکم، حزب کمونیست را پشت صحنه اعتراضات بداند .

عوامل  سیاسی

در خارطوم  دانشجویان اعتراضات را آغاز کردند و به سرعت مردم نیز به این اعتراضات پیوستند. این اعتراضات تا پاسی از شب ادامه داشت و معترضان پل «الانقاذ» را بستند. محمد عثمان که یکی از معترضان است، درباره اعتراضات خارطوم به الاخبار گفت که تظاهرات گسترده بود و تا استادیوم فوتبال خارطوم ادامه یافت. معترضان شعارهایی سر میدادند و خواستار برکناری دولت بودند مانند «یا خرطوم ثوری ثوری، لن یحکمنا لص کافوری» (ای خارطوم انقلاب کن انقلاب کن/یک دزد کافوری بر ما حکمرانی نخواهد کرد) که در واقع منظور معترضان عمر البشیر است؛ چرا که وی در محله کافوری سکونت دارد.(۳) این شعارها نشان می دهد که اعتراضات وجه سیاسی نیز دارد و معترضان مشروعیت عمر البشیر رئیس جمهور سودان را زیر سوال می برند. همچنین در شهر بندری «بورتسودان»که قلب تجاری سودان است نیز اعتراضات دیده می شود که نشان از این دارد که اعتراضات ماهیت سیاسی پیدا کرده است. اعتراض به حکومت عمر البشیر دارای سابقه بوده و در سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۳ نیز وجود داشته است. نارضایتی از جدایی جنوب و نزاع دارفور و آینده غیرمشخص سودان شمالی، سوء مدیریت و انجام نادرست خدمت رسانی،  محدودیت آزادی ها و  نقض حقوق بشر از عواملی بوده که دائما موجب نارضایتی سیاسی مردم سودان نسبت به حکومت سودان بوده است که همراه شدن آن با مشکلات اقتصادی سبب شده که این بار نیز در تظاهرات ها علاوه بر شعارهای اقتصادی، شعارهای سیاسی نیز داده شود و با شعار معروف «الشعب یرید اسقاط النظام» تغییر نظام سودان مطالبه شود.

موضع احزاب  و اپوزیسیون داخلی

در سودان احزاب و گروه های مختلفی وجود دارد که به  جایگاه آنها در سیاست سودان و مواضع آنها نسبت به اعتراضات می پردازیم(۴) :

حزب الموتمر الوطنی (حزب حاکم): این حزب از سال ۱۹۹۸ به رهبری عمر البشیر تاسیس شد و از آن زمان دولت و پارلمان و سازمان ها واتحادیه های کارگری را بر عهده داشته است. این حزب تظاهرات فعلی را رد کرده است و نیروهای سیاسی مخالف را به از بین بردن امنیت متهم کرده و بیان داشته که اعمال تجاوزآمیز در خلال تظاهرات ها از تعداد اندکی که تلاش دارند با تدبیر حزب ایدئولوژیک و پیر کمونیستی آتش فتنه را شعله ور سازند نشات می گیرد و هدف اساسی آن از بین بردن ثبات امنیتی و سیاسی و اجتماعی سودان است.

حزب الامه به رهبری الصادق المهدی: این حزب یکی از ریشه دارترین احزاب سودان است که در سال ۱۹۴۵ تاسیس شده است و در مبارزه برای استقلال سودان از مصر و بریتانیا در سال ۱۹۵۶ نقش داشته است. این حزب در دوره هایی حکومت را در سودان در اختیار داشته است که از جمله آن حکومت صادق المهدی رهبر این حزب در سال ۱۹۸۶-۱۹۸۹ بوده است. این حزب با کودتای عمر البشیر و حسن ترابی در سال ۱۹۸۹ مخالف بوده و رابطه حزب با حکومت بشیر در این سالها بین جذب و دفع متغیر بوده است و در دوره هایی صادق المهدی رهبر آن در تبعید به سر برده که آخرین دوره آن بعد از انتقادات او در سال ۲۰۱۴ بوده است. او در روزهای اول اعتراضات دسامبر ۲۰۱۸  به سودان بازگشت. حزب اکنون نقش فعالی در رهبری معارضان سودانی دارد به دلیل اینک رهبر آن رئیس ائتلاف «قوی نداء السودان» که ائتلافی از احزاب مدنی و گروه های مسلح و سازمان های جامعه مدنی است می باشد. «الصادق المهدی» رهبر حزب الامه  با شروع اعتراضات، پس از یک سال به کشورش بازگشت و در سخنانی در جمع هزاران نفر از هوادارانش، خواستار انتقال دموکراتیک در کشور شد. المهدی که در یکی از میادین شهر «أم درمان» سخن می‌گفت، بیان کرد نظام سودان شکست خورده و کشور با نابسامانی اقتصادی و کاهش ارزش ارز ملی مواجه است . او تشکیل دولت انتقالی را ضروری دانست و گفت که مأموریت این دولت اجرای اصلاحات اقتصادی و عدالت و برگزاری کنفرانسی با هدف مهیا کردن زمینه برقراری صلح فراگیر، تضمین حقوق بشر و حکومت دموکراتیک خواهد بود.  هواداران وی نیز شعار «ملت خواهان نظام جدید است»، «نه به جنگ… آری به صلح» سر دادند.

حزب اتحاد دموکراتیک: این حزب در سال ۱۹۵۱ از ائتلاف سید علی میرغنی رهبر طریقت ختمیه صوفیه و رهبر سازمان الاشقاء اسماعیل ازهری تاسیس شد و از ناحیه مصر پشتیبانی می شد. این حزب در دوره بشیر تا سال ۲۰۰۵ جزء احزاب معارض بود و رهبرش محمد عثمان میرغنی به مصر رفت. در سال ۲۰۰۵ محمد عثمان با بشیر مصالحه کرد و در سال ۲۰۰۸ به خارطوم بازگشت.  حزب از سال ۲۰۱۰ در حکومت سودان مشارکت داشته است وتعدادی از وزرا از این حزب است و اکنون پسر  رئیس حزب، محمد حسن میرغنی مشاور عمر الشبیر است. این حزب موضعی در خصوص تظاهرات فعلی اتخاذ نکرده است اما استمرار وزرایش در حکومت نشان دهنده عدم حمایت رسمی از اعتراضات است. اما به صورت غیر رسمی برخی رهبران حزب، دخالت ارتش در شهر قصارف به نفع اعتراض کنندگان را ستوده و حامیان حزب برخوردهای سرکوبی حکومت علیه تظاهر کنندگان را محکوم کرده اند.

نارضایتی از جدایی جنوب و نزاع دارفور و آینده غیرمشخص سودان شمالی، سوء مدیریت و انجام نادرست خدمت رسانی، محدودیت آزادی ها و نقض حقوق بشر از عواملی بوده که دائما موجب نارضایتی سیاسی مردم سودان نسبت به حکومت سودان بوده است

حزب کمونیستی: ریشه های حزب کمونیست سودانی به دهه چهل قرن بیستم می رسد و امتداد حزب کمونیستی مصر بوده است.  این حزب در طول تاریخش با اسلام گرایان در درگیری و نزاع بوده است به همین دلیل در مقابل آنها از کودتای نمیری در سال ۱۹۶۹ حمایت کرده است. این حزب بعد از کودتای”نجات” سال ۱۹۸۹ توسط بشیر دوران سختی را گذراند چه آنکه قدرت گرفتن اسلام گرایان و تجزیه وسقوط اتحاد جماهیر شوروی و شکست تجربه کمونیستی سبب هجمه علیه آنها شده بود. با این حال از سال ۲۰۰۵ با نظام بشیر مصالحه کردند و به فعالیت پرداختند گرچه استقبال چندانی در مردم از آنها نمی شد. این حزب به شکل کامل از تظاهرات های کنونی حمایت کرده است و تاکید کرده «اصلاحی جز با زوال  نظام بشیر وجود ندارد». نیروهای حکومت سودان، دبیر سیاسی حزب یعنی مسعود محمد حسن و رهبر حزب یوسف الزعیم را در طول اعتراضات دستگیر کردند.

حزب الموتمر السودانی: این حزب در سال ۱۹۹۶ تاسیس شد .این حزب به کارگیری زور و سلاح برای رسیدن به هدف را رد می کند. این حزب مشارکت در گفتگو های ملی را بارها رد کرده و رئیس سابق آن ابراهیم شیخ عبدالرحمن بارها دستگیر شده بود. این حزب تایید کاملش را نسبت به تظاهرات فعلی اعلام کرده و از مردم خواسته برای اسقاط نظام به آن بپیوندند . نیروهای حکومت سودان رئیس حزب عمر الدقیر را به همراه رهبران معترضان دستگیر کرده اند.

حزب الموتمر الشعبی: حسن ترابی در سال ۲۰۰۱ این حزب را بعد از خروجش از الموتمر الوطنی به دنبال اختلافش با بشیر تاسیس کرد . این حزب تا سال ۲۰۱۷ جز معارضین بود تا اینکه قبول کرد در حکومت وفاق ملی شرکت کند. برخی از رهبران حزب اکنون وزیر و مشاور رئیس جمهور و عضو پارلمان و مجالس قانون گذاری محلی هستند.  این حزب در جریان اعتراضات اخیر، به کارگیری زور ضد تظاهرکنندگان را رد کرده و بر حق مردم برای تظاهرات مسالمت آمیز تاکید کرده است. همچنین این حزب ، حزب حاکم را تهدید کرده در صورتی که به شیوه عمل  انفرادی خود در حکومت ادامه دهد و نتایج توصیه های کنفرانس گفت و گوی ملی را عمل نکند از حکومت کناره می گیرد.

حرکه الاصلاح الان: حزب «حرکه الاصلاح الان» در اواخر سال ۲۰۱۳ توسط مجموعه ای جدا شده از حزب الموتمر الوطنی در همراهی با اعتراضات مردمی تاسیس شد. این حزب در گفت وگوی ملی بشیر در سال ۲۰۱۴ شرکت کرد و اکنون تعدادی نماینده در پارلمان و حکومت  دارد. حرکه الاصلاح الان اعلام کرد از حکومت سودان جدا می شود و خواستار رفتن عمر البشیر است. صلاح الدین رهبر این حرکت در کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که دفتر سیاسی  این حزب تصویب کرده است که نمایندگان حرکت در مجالس قانون گذاری در همراهی با مردم از آن جدا خواهند شد.

لازم به ذکر است که ۲۲ حزب سودانی معارض که غالب انها در حکومت شرکت دارند از جمله الجبهه الوطنی للتغییر وحزب الامه در نامه ای به عمر البشیر در یک ژانویه خواستار انحلال حکومت و پارلمان های سودان شدند زیرا نظام با ترکیب فعلی و عزلت سیاسی و اقتصادی و منطقه ای و بین المللی قادر به عبور از این بحران نیست و باید نظام جدیدی در سودان شکل بگیرد که مستعد روابط بین المللی به شکل متوازن باشد که مبتنی بر منافع مشترک و احترام متقابل عمل کرده و اسم سودان از لیست دولت های حامی تروریسم حذف شود.(۵)

سودان مستعد جنگ داخلی بین اطراف گوناگون است و این می تواند برای امنیت منطقه ای خطرناک باشد و هیچ کدام از محورهای سعودی-اماراتی-مصری و قطری-ترکی ناامنی سودان را در منافع خود نمی بینند.

مواضع کشورهای خارجی

سودان مستعد جنگ داخلی بین اطراف گوناگون است و این می تواند برای امنیت منطقه ای خطرناک باشد و هیچ کدام از محورهای سعودی-اماراتی-مصری و قطری-ترکی ناامنی سودان را در منافع خود نمی بینند. سعودی به خاطر حفظ امنیت دریای سرخ و فرستادن سربازان سودانی به یمن از نظام بشیر استفاده می کند. همچنین  بالا گرفتن اعتراضات در سودان می تواند مانند قیام های سال ۲۰۱۱ سبب سرایت به کشورهای دیگر شود که مطلوب آنها نیست و به همین جهت رئیس جمهور مصر سیسی حمایت کامل خود را از امنیت و ثبات در سودان بیان کرده است.(۶) قطر نیز که به ظاهر در حصار قرار دارد نمی خواهد سیاست سال ۲۰۱۱ را پی بگیرد و عمر البشیر که بین دو محور قرار دارد را از دست بدهد و کاملا تحت نقوذ محور سعودی-اماراتی قرار دهد. همچنین نظام سودان حتی بعد از اختلاف با ترابی در سال ۱۹۹۹ با جریان اسلام سیاسی در تضاد نبوده است و افرادی از آن جریان در حکومت به کار گرفته شدند. سقوط عمر البشیر می تواند باعث روی کارآمدن نظامی شود که ضدیت بیشتری با اسلام گرایان خواهد داشت. حتی صادق المهدی که خود جزء اسلام گرایان محسوب می شود به امارات-سعودی نیز نزدیک است  وتلاش کرده روابط خود را با امارات گسترش دهد.(۷) به همین جهت امیر قطر ۲۲ دسامبر با عمر البشیر تماس تلفنی برقرار کرد و بر ایستادگی کشورش در کنار سودان تاکید کرد و از آمادگیش برای کمک به سودان برای عبور از این مشکلات خبر داد. الجزیره نیز مانند قیام های سال ۲۰۱۱ اعتراضات سودان را پوشش نداده است که همین امر موجب نارضایتی معترضان شده است.

از جانب کشورهای غربی علاقه ای به بقای بشیر وجود ندارد به دلیل اینکه او در دیوان بین المللی کیفری به دلیل ارتکاب جرایمی تحت تعقیب است و همچنین سودان به عنوان یکی از کشورهای حامی تروریسم تحت تحریم غرب است گرچه مذاکراتی بین سودان و امریکا برای عادی سازی روابط در جریان است. علاوه بر این‌ها عمر البشیر در اظهاراتی امکان عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی را رد کرد و فاش ساخت که «به ما عادی‌سازی با اسرائیل را توصیه کردند تا در امورمان گشایشی ایجاد شود ولی ما می‌گوییم رزق و روزی به دست خداست و نه به دست دیگران»(۸) این اظهارات می تواند به ارتقای محبوبیت مردمی او کمک کند.

نوع مواجهه عمر البشیر با اعتراضات

عمر البشیر تلاش کرده با سیاست چماق و هویج با این اعتراضات برخورد کند و تلاش کرده  با استفاده از ابزارهای گوناگون و دادن وعده و وعیدهایی کشور را آرام کند. چه آنکه در اعتراضات سال ۲۰۱۳ نیز بشیر با اقداماتی در سطح داخلی و خارجی اوضاع را کنترل کرد. در سطح داخلی معارضین را دعوت به گفت و گو کرد و در سطخ خارجی نیز به محور اماراتی-سعودی نزدیک شد و رابطه اش را با ایران قطع کرد و برای همراهی با این ائتلاف وارد جنگ یمن شد. از طرفی  نیروهای امنیتی سودان به مقابله با اعتراضات پرداخته و سعی در متفرق کردن تظاهرات کرده اند و همچنین تعدادی از رهبران سیاسی و فعالان مدنی را دستگیر نموده اند. در این درگیری ها تعدادی کشته شدند که طبق آمارهای رسمی دست کم به ۱۹ نفر می رسند وبیش از ۸۰۰ نفر دستگیر شدند.

همچنین عمر البشیر در بیانیه ای، اعتراض کنندگان را خائنین و مزدوران اجانب توصیف کرد که از سختی های زندگی مردم برای ویران کردن در خدمت دشمنان سودان بهره می برند. با این حال  عمر البشیر رئیس‌جمهوری سودان روز یکم ژانویه فرمانی برای تشکیل کمیته حقیقت‌یاب درباره حوادث اخیر کشور به ریاست وزیر دادگستری صادر کرد. البشیر همچنین  وعده افزایش حقوق اقشار کم در آمد را صادر و تاکید کرد که گفت‌وگوی جدی، تنها ابزار عبور از اختلاف‌ها است. البشیر در مراسم شصت و سومین سالروز استقلال سودان اظهار داشت که برای توسعه مشارکت سیاسی در کشور بدون حذف هیچ طرفی تلاش می‌کند. سودان، پیمان‌های بین‌المللی و عربی متعددی برای حمایت از اقتصاد کشور دارد و به دنبال تشدید تلاش‌ها برای بنای اقتصاد است. سودان به عبور از این مرحله و انتقال به اصلاحات، نزدیک می‌شود و ما به  برگزاری انتخابات در سال ۲۰۲۰ در فضایی آزاد و عادلانه پایبند هستیم .»(۹) در واقع حکومت سودان تنها راه مشروع برای تغییر نظام را انتخابات می داند و به دنبال این است که با دادن وعده های اصلاحات و گرفتن کمک از کشورهای عربی و همچنین راه انداختن دوباره طرح گفت وگوی ملی اعتراضات را کنترل کند. همچنین تظاهرات هایی نیز در شهرهای سودان در حمایت از حکومت صورت گرفته است که می تواند سبب تقویت مشروعیت آن شود.

محتمل ترین سناریو این است که حکومت بشیر با انجام اصلاحات و دادن وعده هایی اعتراضات را کنترل می کند. چه آن‌که مساعدت کشورهای خارجی مانند کشور های حوزه خلیج فارس که به دنبال حمایت و بقای حکومت بشیر هستند می تواند به حل بحران کمک کند.

سناریوهای محتمل
محتمل ترین سناریو این است که حکومت بشیر  با انجام اصلاحات و دادن وعده هایی اعتراضات را کنترل می کند. چه آن‌که  مساعدت کشورهای خارجی مانند کشور های حوزه خلیج فارس که به دنبال حمایت و بقای حکومت بشیر هستند می تواند به حل بحران کمک کند. حکومت می تواند با راه انداختن مجدد گفت و گو ْهای ملی با احزاب معارض تعامل کند و از فشار آنها بکاهد. با این حال نارضایتی ها ریشه ای است و در صورت ادامه حکومت بشیر بعد از سال ۲۰۲۰ می تواند تکرار شود خصوصا که این اعتراضات بیشتر به دلیل فشار اقتصادی بر مردم عادی است و بسیاری از آنها بدون هدایت احزاب و برای بهبود وضع معیشتی خود به خیابانها آمده اند. این اعتراضات همچنین می تواند سبب شود که عمر البشیر که دو دوره ریاست جمهوری اش در سال ۲۰۲۰ پایان می یابد به دنبال اصلاح قانون اساسی برای بقای در حکومت نباشد .

سناریو ضعیف تر این است که این اعتراضات بیشتر شعله ور شده و از کنترل حکومت خارج شود. در این صورت یا حزب حاکم و عمر البشیر محترمانه قدرت را واگذار خواهد کرد یا در گزینه محتمل تر درگیری ها بالا خواهد گرفت و از آنجا که جریان قوی و یکپارچه ای در معترضین وجود ندارد،  شاهد جنگ داخلی دیگری خواهیم بود. چه آنکه پیروزی معترضین و اسقاط نظام عمر البشیر می تواند موج دیگری از قیام ها را در کشورهای عربی سبب شود که سبب نگرانی  دولت های عربی از گسترش این  اعتراضات می شود وحتی قطر و ترکیه نیز که آینده سودان در صورت سقوط بشیر را نامعلوم  می بینند و نمی خواهند عمر البشیر را در دامان محور اماراتی-سعودی رها کنند از این اعتراضات حمایت نمی کنند و به او وعده کمک می دهند.

در هر حال، به نظر بقا یا رفتن عمر البشیر سبب نزدیکی سودان به ایران نمی شود به دلیل اینکه در ذهنیت سیاستمداران سودانی اولویت در رابطه با محور سعودی-اماراتی و قطری-ترکی است. گرچه صادق المهدی رهبر حزب الامه که از حامیان اعتراضات است، به خاطر مواضعی مانند مخالفت با حضور نظامی نیروهای سودانی در حمایت از نیروهای ائتلاف عربی در جنگ یمن و شرکت در کنفرانسی در حمایت از حزب الله در بیروت، نزدیک به ایران و دارای اختلاف با سعودی دانسته شده است اما چنان که سابقه او نشان داده او نیز ممکن است  مزایای ارتباط با سعودی را بر ارتباط با ایران ترجیح دهد(۱۱). نباید اجازه سوء استفاده هیچ یک از طرف ها از رابطه با ایران برای گرفتن امتیاز از کشورهای عربی داده شود. سفر عمر البشیر به سوریه نشان داد که  این کشور به دنبال نزدیک کردن کشورهای عربی به بشار اسد است اما روی کار آمدن برخی جریانات معارض ممکن است سبب دور شدن از سوریه گردد چه آنکه در شعارهای معترضین همبستگی با مخالفین نظام اسد مشاهده شده است.


احمد سروش/ پژوهشگر مسائل غرب آسیا و شمال آفریقا

منابع
۱-الحسن عاشی،ازمه اقتصاد السودان و کره الثلج منذ انفصال الجنوب، مرکز کارنیغی للشرق الاوسط ، اکتوبر۲۰۱۳، قابل دسترس در :
https://carnegiemec.org/2013/10/15/
۲-Aya Elmileik,What prompted the protests in Sudan?,Aljazeera ,26 Dec 2018, Available at : https://www.aljazeera.com/news/2018/12/prompted-protests-sudan-
۳-از اعتراض به حضور خارطوم در جنگ یمن تا فساد گسترده در حکومت، فارس نیوز، ۳۰ آذر ۱۳۹۷ ، قابل دسترس در
https://www.farsnews.com/news/13970930000115/
۴-کریم اسعد ، من سیحکم إذا رحل البشیر؟ تعرف إلى خریطه أحزاب السودان،اضائات، قابل دسترس در :
https://www.ida2at.com/after-bashir-sudan-parties-map/
۵-احمد مصطفی، هل تنجح السلطات السودانیه باحتواء الاحتجاجات قریبا؟، عربی ۲۱، ۱ ینایر ۲۰۱۹،
https://arabi21.com/story/1148906/
۶-Sudan fresh protests planned as Bashir sacks health minister, Aljazeera,6jan2018, https://www.aljazeera.com/news/2019/01/.
۷-إبراهیم بدیوی، مظاهرات السودان: لهذه الاسباب لا نتوقع رحیل نظام البشیر، اضائات ، ۲۴/۱۲/۲۰۱۸، قابل دسترس در :
https://www.ida2at.com/sudan-demonstrations-reasons-not-expect-departure-omar-al-bashir-regime/
۸-عمر البشیر: با اسرائیل عادی‌سازی کنید تا اوضاع کشور آرام شود!، مهر نیوز، ۱۴ دی ۱۳۹۷٫
۹-سودان.. تشکیل کمیته حقیقت‌یاب درباره اعتراض‌ها، العربیه ، ۱ ژانویه ۲۰۱۹،
https://farsi.alarabiya.net/fa/middle-east/2019/01/01
۱۰- وائل علی نصر الدین ، الصادق المهدی والخیارات الخطأ،اضائات ، ۱۰/۰۸/۲۰۱۶
https://www.ida2at.com/mahdi-and-error-option.
مرجع : اندیشکده راهبردی تبیین
کد مطلب : ۷۷۲۰۰۳
ارسال نظر
نام شما

آدرس ايميل شما
نظر شما

منتخب
پیشنهاد ما