آل سعود؛ جاهلیت مدرن در حکومت قرون وسطایی

تحلیل گران بدین موضوع اذعان دارند که با وجود نقش گسترده وهابیت در شکل گیری حکومت آل سعود در سرزمین عربستان که حاکی از نقش گسترده فرهنگ و هویت مذهبی در بنیان سیاسی دولت های سعودی است، سیاست داخلی و خارجی آل سعود فقط متأثر از این مبانی هویتی نیست و از مبانی هنجاری و مؤلفه‌های فرهنگی دیگری نیز متأثر شده است که جز با شناخت لایه های مختلف فرهنگ استراتژیک این کشور که نزدیک ترین تشابه تطبیقی را به نظام های قرون وسطایی و فئودالی را دارد، نمی توان به آن ها پی برد .

بر این اساس در نوشتار حاضر سعی در بررسی وضعیت داخلی کنونی سعودی و رفتارهای مشابه با قرون وسطایی همچنین واکاوی جاهلیت مدرن سعودی در سیاست خارجی و مهم تر از آن با توجه به نوع منش و رفتار سیاست خارجی ریاض در قبال هم پیمانان استراتژیک خود به مانند ایالات متحده که همیشه در سفرهای همه ساله روسای جمهوری آمریکا از بوش پدر تا حضور ترامپ در همین اواخر در ریاض شاهد رفتارها و آداب غیردیپلماتیک و کاملاً جاهلیتی قبیله ای از قبیل رقص شمشیر و… بوده ایم، می طلبد که مورد بررسی قرار دادن این رفتار و صفات جاهلیت مدرن توسط نخبگان فرهنگی و اجتماعی از جمله هنرمندان، شعراء، متون نویسان کشورهای اسلامی خصوصاً جمهوری اسلامی ایران در قالب هجو و کنایه در جهت بازنمایی این رفتار و خصوصیت های منفی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی برای شناخت بیشتر هیمنه ایدئولوژیک آل سعود مهم تر و پررنگ تر جلوه داده شود.

تطابق ها و شباهت ها
نظام سیاسی عربستان، سلطنتی مطلقه است. در این کشور قانون اساسى وجود ندارد و حاکمان ادعا مى کنند که شریعت اسلامى قانون اساسى این نظام است. فعالیت هر نوع حزب، گروه و دسته سیاسى در عربستان ممنوع است. عربستان به دلیل نداشتن قانون اساسی مدون بر اساس سلایق حاکمان آن یعنی خاندان سعود اداره می‌شود که این موضوع منجر به اعمال انواع و اقسام تبعیض‌ها در این کشور و روا داشتن انواع ظلم‌ها و ستم‌ها بر شهروندان عربستانی شده و همین موضوع نارضایتی‌هایی را در این کشور درپی داشته است .

از این سو متون و پژوهش های مطالعاتی نشان می دهند که در دوران قرون وسطی در تاریخ اروپای غربی مسیحیت به عنوان یک مکتب کلی بر تمام جامعه سیطره انداخته است. دین نوعی اقتدار همه گیر دارد و حوزه سیاست، اقتصاد، جامعه و فرهنگ و افراد را تحت نظارت و کنترل دقیق خود دارد. در نیمه اول این دوره که معمولاً آن را «عصر تاریکی» می‌خوانند آموختن و اندیشیدن در اروپای غربی، تقریباً ناپدید شد. در این دوره، سراسر قاره اروپا طعمه بیماری‌های متعدد و دسته‌ها و گروه‌های مسلح بود .

بنابراین با مطابقت این موضوع و پس از گذشت 6 قرن از دوران قرون وسطی، قابل لمس است که نظام سیاسی عربستان نیز در بسیاری از موارد همان رفتار را در پیش گرفته است. لذا برای درک این موضوع در زیر چهار ویژگی و رفتار محوری و اساسی را به عنوان پارادایم اصلی قدرت آل سعود در حجاز مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت در قبال این ویژگی های رفتاری (جاهلیت مدرن و رفتار قرون وسطایی) پیشنهاداتی را برای تولید محتوایی و انتشار تولیدات رسانه ای عرضه خواهد شد.

اطلاق نام خاندان سعودی
در دوران قرون وسطی معمولاً فئودال‌ها با انحصار بخشی از سرزمین و یا شهر قلعه خود را بنا می‌نهادند و نام خاندان خود را بر قلعه و به اصطلاح فرمانروایی خود می‌گذاشتند. به مرور این وضعیت از بین رفت و کشورها بر اساس ‌اشتراکات همه ملت نام گذاری شدند ؛ اما در عربستان نام خاندان سعودی بر این کشور نهاده شده است با وجود اینکه این سنت و رفتار قرون وسطایی بیش از 6 قرن است که منسوخ شده است. آل‌سعود خاندانی است منسوب به «سعود بن محمد بن مقرن» که از 1735 بر بخشی از شبه‌جزیره عربستان حکومت می‌کرده است و اکنون نیز بر کشور عربستان سعودی که نام این کشور از این سلسله گرفته شده، حکومت می‌کند .

اهمیت خون و نسب
یکی از ویژگی‌های دوران قرون وسطی به اهمیت خون و نسب بر می‌گشت. در واقع در این دوران افرادی که از خانواده‌های اصیل بودند نجیب‌زاده خوانده می‌شدند و تمام مناصب مهم توسط این افراد کسب می‌شد. در مقابل مردم عادی با هر نوع استعداد نمی‌توانستند نقش مهمی در اجتماع ایفا کنند . در نظام سیاسی عربستان نیز این وضع اکنون جاری است. در واقع افراد خارج از خاندان آل‌سعود به ندرت امکان رسیدن به پست‌های رده بالا را دارند. تنها شاهزادگان شانس رسیدن به این مناصب را دارند. در عربستان 7000 شاهزاده، بر تمامی کشور حکمرانی می‌کنند. این گروه علاوه بر در دست‌داشتن تمامی امور حساس کشور، ثروت‌های نجومی حاصل از فروش نفت و گاز و تمامی امور کشور را بدون حضور هر گونه نهاد انتخابی و یا نظارت مردمی در اختیار خود گرفته‌اند .

ائتلاف حاکمان و مفتی‌ها
از حدود سال 800 تا 1300 میلادی، بیشتر مناطق اروپای غربی توسط سیستم فئودالی سازماندهی شده بود. پادشاه مالک همه زمین بود که به مناطقی به نام ملک اربابی تقسیم می‌‌شد و ارباب هر ملک، خراجگذار پادشاه محسوب می‌‌شد. او سوگند وفاداری یاد می‌‌کرد و متعهد می‌‌شد که برای حفاظت از اموال پادشاه، سربازانی (مردان جنگی) استخدام نماید. رعیت‌ها در روستاها زندگی می‌‌کردند. آنها سهمی از محصولات خود را به املاک شاه (خراجگذار شاه) می‌‌دادند. پاپ یکی از قدرتمندترین حاکمان اروپایی فئودالی محسوب می‌‌شد و هرچند رقابت‌هایی بین پاپ و پادشاهان وجود داشت اما به نوعی ائتلاف برای رسیدن به منافع مشترک داشتند .

در عربستان نیز این ائتلاف وجود دارد. در واقع حوزه وسیع اختیارات مفتی‌های وهابی_سعودی باعث شده است تا تمام جنبه‌های زندگی مردم تحت نفوذ و دخالت علمای وهابی باشد. همانند قرون وسطی که هیچ صدای آزاداندیشی و مخالف دین تحمل نمی‌شد در عربستان نیز مخالفان وهابیت با شدیدترین روش‌ها محاکمه می‌شوند. در دوران قرون وسطی مسیحیت به عنوان یک مکتب کلی بر تمام جامعه سیطره انداخته و هیچ حرکتی خارج از این مسئله قابل تبیین نیست. دین نوعی اقتدار همه گیر دارد و حوزه سیاست، اقتصاد، جامعه و فرهنگ و افراد را تحت نظارت و کنترل دقیق خود دارد. در عربستان نیز وهابیت همین نقش را ایفا می‌کند و با نفوذ به خصوصی‌ترین جنبه‌های زندگی افراد را همواره به عنوان مظنون پیگیری می‌کند .

جاهلیت در سیاست خارجی: دست آویز نظام سلطه
بررسی سیاست خارجی عربستان سعودی در دهه‌های گذشته نشان می‌دهد که سیاست خارجی این کشور از اصول و پیوستگی قابل توجهی برخوردار بوده و تغییر پادشاهان، باعث دگرگونی‌های اساسی در جهت‌گیری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ریاض نشده است. هر چند تحولات محیط منطقه‌ای و بین‌المللی، باعث برخی تغییرات در رفتارهای سیاست خارجی سعودی می‌شود، اما اصول و چارچوب‌های پایدار دولت سعودی، فارغ از شخصیت و دیدگاه‌های شخص حاکم، رفتارهای ویژه‌ای را در عرصه سیاست خارجی تحمیل یا تجویز می‌نماید .

دولت سعودی مشروعیت خود را تاکنون از طریق ابزارهای مختلفی همچون نظام پادشاهی، قبیله گرایی، سنت-گرایی، گسترش دیوان سالاری دولتی، اقتصاد رانتی و تلاش برای برقراری یک نظم رفاهی و ارائه سایر یارانه ها، تطمیع ها و کمک های گوناگون توجیه کرده است، شالوده های اصلی سیاست خارجی دولت سعودی در فرایند توسعه و استحکام قدرت خاندان در سراسر مناطقی که اینک پادشاهی عربستان سعودی نامیده می شود ریخته شده و باید اذعان داشت که نظر به عدم وقوع هیچ گونه دگرگونی اساسی در داخل پادشاهی عربستان، اصول سیاست خارجی این کشور نسبتاً ثابت باقی مانده است .

همچنان که تحلیل گران در ارزیابی های خود بدان اذعان دارند این است که شرایط کنونی کشورهای اسلامی و ناامنی، برادرکشی، جنگ‌های نیابتی و تسلط گروه‌های تروریستی در کشورهای منطقه از جمله داعش، جنایات روزانه رژیم صهیونیستی در فلسطین اشغالی از مصادیق جاهلیت مدرن است که بر اساس دکترین سیاست خارجی آل سعود و بر اساس اصول استراتژیک و خباثت آلود آمریکا و نظام سلطه طراحی و اجرایی گردیده است .

چــه بـایــد کـــرد؟
پیشنهادی برای نخبگان اسلام
در نیمه اول قرن 21 متأسفانه نظام لیبرال دموکراسى با همه ارزش هاى مدرنیسم (به نمایندگی ایالات متحده آمریکا) تبدیل به گفتمان غالب شده است و اکثر کشورها و به خصوص کشورهاى اسلامى (به مصداق بارز عربستان سعودی) سعى در اخذ کامل وجوه این تمدن دارند و معدود کشورهایى نیز که در این میان سعى در ارائه راه جدیدى هستند و در مقابل یکسان سازى و یکپارچه سازى تمدن غربی مقاومت مى کنند (به مصداق بارز جمهوری اسلامی ایران) با انگ هایى مثل یاغى، محور شرارت، حامى تروریسم، ناقض حقوق بشر،… متهم مى شوند و زیر شدیدترین فشارها از تحریم تا تهدید به حمله نظامى قرار مى گیرند. درواقع در شرایط فعلى پذیرش «جاهلیت مدرن» تبدیل به ارزش شده است و بازیگرانى که در مقابل آن مقاومت مى کنند در منظر افکار عمومى جهانى به عنوان بازیگران خاطى و ضد ارزش نشان داده مى شوند. در این میان وظیفه نخبگان جهان اسلام براى مقابله با این جاهلیت مدرن که متأسفانه در جهان اسلام نیز با وهابیت و تکفیرگرایى که همان تداعى گر وحشی گرى اعراب جاهلى (جاهلیت قبیله ای) پیش از بعث است ترکیب شده، سنگین تر است.

پس از انتشار بیانات ارزشمند رهبر معظم انقلاب در دیدار امسال با شاعران کشور، مبنی بر ظرفیت‌ها و فرصت‌های موجود پیرامون اتفاقات منطقه، همچون رفتارهای سخیف آل سعود و هم‌پیمانان آن‌ها برای سرودن اشعار هجو ، در دنیاى جهانى شده، شبکه هاى ارتباطى همچون تیغ دو لبه اى کار مى کنند که در عین انتقال پیام و ارزش هاى مدرنیته خود مى توانند توسط نخبگان جهان اسلام به کار گرفته شوند و با توجه به غناى پیام اسلام که منطبق با فطرت بشر است و نیز تشنگى انسان مدرن به راحتى مى توان از این شبکه هاى ارتباطى اجتماعى از جمله اینستاگرام، فیسبوک همچنین برگزاری همایش ها و جشنواره های ادبی، تدوین کتب و نیز متون نویسی در نشریات در قالب متون ادبی به ویژه هجو  براى مبارزه با نمادهاى جاهلیت مدرن استفاده کرد.

نخبگان و اندیشمندان جهان اسلام وظیفه دیگرى نیز دارند از یک سو باید توده هاى مسلمان را نسبت به عواقب سوء دمیدن به آتش اختلافات مذهبى و قومى و به خصوص تکفیرگرایى و برادرکشى آگاه کنند که همگى از شاخصه هاى دوران جاهلیت پیش از اسلام است و هم چنین از سوى دیگر باید توده هاى مسلمان جوامع اسلامى را نسبت به عواقب پذیرش جنبه هاى منفى تمدن غرب و بازگشت متحجرانه به جاهلیت دوران پیش از اسلام هشدار دهند.

جمع بندی
واقعیت مسئله این است که جریان سازی افراط و تکفیر دارای ماهیت پروسه ای و پروژه ای است که با زمینه جاهلیت قرون وسطایی آل سعود به همراه رفتارهای راهبردی آمریکایی-اروپایی در منطقه غرب آسیا تقویت می-گردد. جریان وهابی_تکفیری سعودی به صورت مستقل و براساس مبانی فکری و فقهی خود دارای ارزش ضدامنیتی فراوانی در جهان اسلام دارند؛ اما این تفکر به تنهایی نمی تواند به یک جریان نسبتاً قوی در جهان اسلام تبدیل شود. به بیان دیگر عوامل ظهور جریان وهابی_تکفیری سعودی تنها حاصل تفکر و عقاید افراطی افراد، اشخاص و گروه های محدود یا نتیجه ظاهرگرایی و گریز یک گروه خاص از عقل و عقلانیت نیست.

غرب، اسلام احیاشده را به عنوان یک رقیب زنده، فعال و پرتحرک در برابر تمدن لیبرالی غرب می بیند. در جریان-سازی این تفکر، مدیریت و هدایت آن ها قدرت های غربی به ویژه آمریکا، انگلیس و فرانسه از یک سو و رژیم صهیونیستی از سوی دیگر نقش طراح و راهبردی را بر عهده دارند و بازیگران منطقه ای مانند عربستان و امارات نقش تاکتیکی و عملیاتی را دارند. به عبارت دیگر، برخی از بازیگران، یعنی آمریکا و کشورهای اروپایی، نقش مرکزی را دارند و برخی دیگر یعنی دولت های منطقه ای، از نقش پیرامونی برخوردارند.

 انگیزه جریان سازی نیز مبتنی بر «رویارویی تمدنی» از منظر طراحان اصلی این جریان است. در عین حال، تحول در هندسه قدرت جهانی از یک سو و تغییر در هندسه قدرت منطقه ای از سوی دیگر بازیگران قدرت جهانی و منطقه ای را به موضوع جریان سازی افراط و تکفیر متوجه ساخت.

بازیگران اصلی از جریان سازی تکفیر پروژه «اسلام علیه اسلام» را برای «تضعیف تمدن اسلامی در برابر تمدن غربی» و به نوعی راهبرد پیشگیرانه ای را برای جلوگیری از قدرت یابی اسلام و رشد اسلام گرایی و غلبه تمدن غربی در نزاع تمدنی دنبال می کنند و بازیگران منطقه ای به ویژه در غرب آسیا از حمایت و پشتیبانی جریان تکفیر، پروژه سنت علیه شیعه را برای تضعیف گفتمان مقاومت و جلوگیری از عمق یابی جمهوری اسلامی ایران پی می گیرند.

از این رو ارزش ضدامنیتی جریان سازی تکفیری، تضعیف و تخریب منابع نرم افزاری و سخت افزاری جهان اسلام به طور کلی است و به طور خاص، پیامدهای امنیتی جریان سازی را می توان به این موارد اشاره کرد:
جابجایی الگوهای دوستی و دشمنی در جهان اسلام (بجای دشمنی با استکبار، استبداد و رژیم صهیونیستی، دشمنی با شیعیان، اهل سنت غیرهمراه، جریان مقاومت و جمهوری اسلامی ایران)، تغییر اولویت های جهان اسلام (از موضوعات مانند فلسطین، بیداری اسلامی و… به موضوعات حامیان فلسطین و…) تعمیق اختلافات مبنایی و وحدت-شکنی و ایجاد تفرقه در جهان اسلام و نزاع درون تمدنی، ارائه تصویری خشن، افراطی گری و عقل ستیزی از اسلام و تخریب چهره اسلام ناب محمدی (ص) و در نتیجه فراهم سازی بسترهای سیاسی_ امنیتی و فرهنگی برای محدودسازی اسلام و اسلام گرایی در جهان.


منابع:
[1]– حکومت پادشاهی, سلطنتی و عبارت است از اداره حکومت و امور دولت توسط یک فرد زمامدار در قالب موروثی.
[2]– کامران کرمی، ساختار سیاسی قدرت در عربستان سعودی: دورنمای تحولات، مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، IPSC، آدرس لینک:
http://peace-ipsc.org/fa/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%D9%8A-%D8%AF%D9%88%D8%B1/
[3]– رضا خلیلی، فرهنگ استراتژیک عربستان سعودی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال بیستم، شماره اول، بهار 1396، شماره مسلسل 75
[4]– عباس نادری ، «بررسی جامعه شناختی نظام سیاسی عربستان سعودی»، فصلنامه سیاست خارجی، پاییز 1388 – شماره89، ص 64
[5]– امیر عظیمی راد، قرون وسطی؛ دوران تاریکی اروپا، روزنامه رسالت، شماره 7480، صفحه 18 ، آدرس لینک:
http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2449573
[6]– کریم سلیمانی و همکاران؛ ظهور شهر و شهرنشینی در قرون وسطی از برابری خواهی اصناف پیشه وری تا تسلط اصناف تجاری، تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1394، 83-102
[7]– محمدعلی قاسمی، جامعه­ شناسی سیاسی عربستان: روابط دولت و نیروهای سیاسی_ اجتماعی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال بیستم، شماره اول، بهار 1396، شماره مسلسل 75
[8]– اروپا در قرون وسطی، اندرو لنگلی، ترجمه معصومه زارع، انتشارات سبزان، 1389، تهران، ایران، ص 34-40
[9]– عربستان و گذار از آل سعود به آل سلمان، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، آدرس لینک:
http://www.irna.ir/fa/News/82573656
[10]– اروپای فئودالی، وبلاگ تاریخ اروپا؛ آدرس لینک:
http://tarikheuropa.blogsky.com/1389/05/04/post-4/
[11]– محمدرضا کلهر، رژیم آل‌سعود پس‌مانده نظام قرون وسطایی؛ روزنامه کیهان، آدرس لینک:
http://kayhan.ir/fa/news/110294
[12]– چالش‌های سیاست خارجی عربستان در دوره ملک سلمان، علی ­اکبر اسدی، اندیشکده راهبردی تبیین، آدرس لینک:
http://tabyincenter.ir/14186
[13]– صارم شیراوند و همکاران، بررسی رابطه میان ژنگان و کد ژئوپلیتیک در سیاست خارجی عربستان؛ فصلنامه سیاست­ خارجی، سال سی­ام، شماره 1، بهار 1395، صص 93-116
[14]– عربستان سعودی و تناقض‌های مبارزه با تروریسم، علی ­اکبر اسدی، اندیشکده راهبردی تبیین؛ آدرس لینک:
http://tabyincenter.ir/14466/
[15]– بیانات در دیدار جمعی از شاعران و اهالی فرهنگ و ادب، 20/03/1396
[16]– هجو در اصطلاح ادبی به نوعی شعر غنایی اطلاق می‌شود که بر پایه‌ی نقد گزنده و درد‌انگیز بنا می‌شود و گاهی به سر حدّ دشنام یا ریشخند مسخره‌آمیز و دردآور می‌انجامد