مسئله فلسطین، مسئلهای دردناک برای بشر، علی الخصوص مسلمین بوده است. آثار روحی، روانی، فکری، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعیِ جنایتی که رژیم صهیونیستی بر این کشور وارد کرد، تا سالیان سال غیر قابل جبران است و از یاد انسان دوستان و مسلمانان هرگز پاک نخواهد شد. در زمان رژیم پهلوی، اجازه سخنرانی و بیانیه و .. در مورد فلسطین و اسرائیل داده نمیشد و به محض شروع سخنرانی در مورد این موضوعات، ساواک به مجالس حمله و سخنرانی را لغو میکرد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در بین مسلمین جهان مسئله فلسطین توسط امام خمینی (ره) و بعد از آن توسط رهبر معظم انقلاب به صورت یک گفتمان در آمد. هم اکنون بیش از ۴۰ سال است که مسئله فلسطین برای جمهوری اسلامی یک مسئله مهم بوده و برای مردم، نخبگان داخلی و خارجی نیز فلسفه آن تشریح شده است. اما در این یادداشت، مبانی فقهی مسئله فلسطین از منظر رهبر معظم انقلاب بررسی شده است تا گامی دیگر در جهت تبیین مسئله فلسطین برداشته شود.
دفاع از سرزمین
جهاد در فقه به دو دسته جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی تقسیم میشود. اغلب فقها جهاد ابتدایی را به معصوم نسبت داده و برخی دیگر نیز معتقدند ولی فقیه نیز میتواند دستور جهاد ابتدایی را صادر کند. اما تمامی فقها، اعم از شیعه و سنی، بر واجب بودن جهاد دفاعی تاکید دارند. جهاد دفاعی یعنی دفاع از سرزمین و بلاد مسلمین، زمانی که مورد هجوم دشمنان قرار گرفته است.
خداوند در قرآن کریم میفرمایند:
«أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا … الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ»[۱]
(به كسانى كه جنگ بر آنان تحميل شده رخصت [جهاد] داده شده است چرا كه مورد ظلم قرار گرفتهاند … همان كسانى كه بناحق از خانه هايشان بيرون رانده شدند)
بنابراین طبق آیات قرآن کریم است که امام خامنهای میفرمایند: «براى ما مسئله فلسطین همانطورى که گفتم یک مسئله انسانى و یک مسئله اسلامى است.
اسلام بر ما لازم کرده است که ما از سرزمینهاى مسلماننشین دفاع کنیم. بر ما واجب کرده است که ما به حقوق مظلومان و ستمدیدگان و مستضعفان برسیم، براى ما لازم کرده است که ما به مال و به جان، از مردمى که فریاد میکشند «یا للمسلمین» و کسى به آنها جواب نمیدهد، به کمک اینها بشتابیم.»
[۲]
ایشان در جای دیگر در مورد این حکم فقهی فرمودند: «احدی از مسلمین، درباره حکم منطبق بر قضیه فلسطین، تردیدی ندارد. این، همان مسألهای است که در تمام کتب فقهی – که بحث جهاد در آن مطرح شده – آمده است. اگر کفار بیایند و بلاد مسلمین را تصرف یا احاطه کنند، هیچیک از فقهای مسلمین – قدیم و جدید – در وجوب عینی جهاد در این مورد، تردید نکرده است. همه مذاهب اسلامی، در این معنا هم عقیده هستند. جهاد ابتدایی، واجب کفایی است؛ اما در غیر این مورد. جهاد دفاعی که اظهر مصادیق دفاع هم هست، واجب عینی است.»
[۳]
مسئله عقیده نه مسئله سیاسی
جمهوری اسلامی همواره پرچمدار مبارزه با کفر وشرک بوده است. همانطور که امام خمینی (ره) فرمودند: «ملی گراها تصور نمودند ما هدفمان پیاده کردن اهداف بین الملل اسلامی در جهان فقر و گرسنگی است. ما میگوییم تا شرک و کفر هست، مبارزه هست. و تا مبارزه هست، ما هستیم.»
[۴] اما غیر از مظلومیت انسانها و مبارزه با شرک و کفر، مسئله فلسطین یک مسئله اسلامی و ایمانی نیز هست.
قرآن کریم میفرماید:
«الَّذِينَ آمَنُوا يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ»[۵] (كسانى كه ايمان آوردهاند، در راه خدا كارزار مىكنند) به همین دلیل است که امام خامنهای مسئله دفاع از مظلوم را نه سیاسی، بلکه مسئله ایمان و عقیده میداند و میفرمایند: «ما در جمهوری اسلامی مسئله فلسطین برایمان یک مسئله تاکتیکی نیست، یک استراتژی سیاسی هم نیست، مسئله عقیده است، مسئله دل است، مسئله ایمان است.»
[۶]
جهان بینی توحیدی
یکی دیگر از ابعاد فقهی کمک به فلسطین، جهان بینی توحیدی است. توحید در لغت عرب، مصدر فعل وَحَّدَ، یُوَحِّدُ است و شخص اگر الله را به یگانگی بشناسد و او را از هر گونه شریک یا مشابهی در ذات یا صفاتش یگانه بداند را موحد مینامند.
[۷] امام خامنهای میفرمایند: «هر چه امروز از سختیها و بلاها بر سر مسلمانان و ملتهای مسلمان میآید بر اثر گمكردن سررشته زندگی در زیر سایه توحید است.»
[۸]
در جهان بینی توحیدی، انسان همه چیز را از آن خداوند دانسته و به عبودیت کامل از خداوند میپردازد. زر و زور و قدرت و شهرت و … در نظر انسانی که جهان بینی توحیدی دارد ارزشی نداشته زیرا همه اینها را از آن خداوند دانسته و معتقد است خداوند مالک همه جهان هستی است و همه چیز در ید قدرت اوست. این انسان معتقد است همه جهان با همه قوانین، با تدبیر خداوند پیش میرود و بنابراین نباید غیر از خداوند، چیز دیگری را بپرستد.
امام خامنهای در مورد موضعگیریهای مرتبط با فلسطین میفرمایند: «این موضعگیریها، این تحلیلها و این نگاه، ناشی از چیست؟ اگر بنده و نظام جمهوری اسلامی و دستگاههای تصمیمگیر در جمهوری اسلامی، این مواضع را اتّخاذ و اعلان میکنند، ناشی از چیست؟ ناشی از یک رؤیت سیاسی صرف است؟ نه. این ناشی از نگاه دین است. معرفت روشن، شادابی ناشی از ایمان، حرکت برخاسته از معرفت، به کار انداختن روح خردمندی و آن وقت جهانبینی روشن و شفّاف نسبت به همه پدیدههای عالم؛ این پایه دین است. دین در درجه اوّل، یک معرفت و یک شناخت است؛ شناخت نسبت به این عالم، نسبت به انسان، نسبت به مسؤولیت، نسبت به مسیر و راه و هدف؛ مجموعه این معرفتها پایه دین است. دین، انسان را محور جهان میداند؛ جهان را مجموعه و مظهری از صنع قدرت و لطف و رحمت الهی میداند [توحید]؛ در بنای جهان و مهندسی عظیم عالم وجود، دست قدرت و صنع خدا را دخیل و همه کاره میداند»
[۹]
همچنین رهبر معظم انقلاب، قرآن را راه نجات دانسته و میفرمایند: «ملت ایران به همان اندازهای که به قرآن نزدیک شده است، به عزت نزدیک شده است؛ به نجات نزدیک شده است؛ به رستگاری نزدیک شده است؛ به نصرت نزدیک شده است. راه نجات همه ملتهای دنیا نزدیکی به اسلام و به قرآن است. راه نجات فلسطین نیز همین است. شما ببینید؛ یک حکومت غاصب در کشور فلسطین تشکیل شده است. در طول این مدّت، مبارزاتی هم انجام گرفت، لیکن به نهایت نرسید. چرا؟ چون در این مبارزات، دین خدا، ایمان اسلامی و حکم قرآنی ملاک نبود. امروز ملت فلسطین با نام اسلام علیه دشمن مبارزه میکند و این مبارزه در ارکان دشمن تزلزل ایجاد کرده است.»
[۱۰]
حمایت ازمستضعفان
مسئله فلسطین، غیر از اینکه مسئله دینی باشد، مربوط به مستضعفین عالم است. همانطور که امام خمینی (ره) فرمودند:
«ما امید آن داریم که همه اقشار ملتهای مستضعف به هم بپیوندند. باید این نهضت در تمام عالم – نهضت مستضعف در مقابل مستکبر – در تمام عالم گسترده شود. ایران، مبدأ، و نقطه اول و الگو برای همه ملتهای مستضعف [باشد]» هر ساله سازمانهای بینالمللی و کشورهای مختلف از جمله ترکیه، چین، قطر، کره جنوبی، صلیب سرخ و حتی آمریکا، کمکهایی را جهت فلسطین اختصاص میدهند. جمهوری اسلامی نیز به عنوان حکومتی که مبتنی بر دین است، باید جلوتر از دیگر کشورها باشد. مطابق آماری که سازمان جهانی منتشر کرده است ایران در میان بیست کشور اولی که به فلسطین کمک میکنند هیچ جایگاهی ندارد.
[۱۱] بدین منظور، یکی دیگر از ابعاد فقهی و قرآنی کمک به فلسطین، آیه ۷۵ سوره نساء است که دستور به جهاد در راه مستضعفان داده است.
امام خامنهای در این مورد میفرمایند: «مهمترین انگیزه دشمنی با ایران اسلامی از دوران حیات امام راحل قدس سره تاکنون، آن است که دراین کشور، همه سیاستها با معیارهای اسلامی، محک زده شده و انتخاب یا مردود میشود. ازملتهای فلسطین و بوسنی وتاجیک وافغان و کشمیر و چچن وآذربایجان و الجزائر ودیگر ملتهای مظلوم مسلمان حمایت میکند، چون قرآن صریحاً حمایت ازمستضعفان را لازم شمرده است:
«وَمَا لَكُمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًا»
[۱۲]
(و چرا شما در راه خدا [و در راه نجات] مردان و زنان و كودكان مستضعف نمىجنگيد همانان كه مىگويند پروردگارا ما را از اين شهرى كه مردمش ستمپيشهاند بيرون ببر و از جانب خود براى ما سرپرستى قرار ده و از نزد خويش ياورى براى ما تعيين فرما) اینها موجب آن شده است که سردمداران جبهه استکبار با دلاّلی و خنّاسی توطئه گران صهیونیست، ایران اسلامی را دشمن شماره یک خود بدانند و بقدر وسع خود باآن دشمنی کنند.»
[۱۳]
حیله شیطان ضعیف است
۴۰ سال است که جمهوری اسلامی با تمام دشمنیها، کودتاها، جنگ داخلی، جنگ خارجی با بسیاری از کشورها به نمایندگی از عراق، تحریم، تهدید، کودتای رنگی، فتنه، ترور و …. هنوز پا برجا است. در سالهای اخیر، انقلاب مصر و برخی دیگر از انقلابهای دنیا سریع فروپاشیدند. اما جمهوری اسلامی ۴۰ سال است با افتخار سربلند است. همه اینها به خاطر این است که شیطان در مقابل افراد با ایمان ضعیف است. امام خمینی (ره) دلیل این پیروزیها را در قبل از انقلاب و بعد از انقلاب، ناشی از ایمان دانسته و فرمودند: «ملتهای مستضعف ببینند که ایران با دست خالی و با قدرت ایمان و با وحدت کلمه تمسک به اسلام، در مقابل قدرتهای بزرگ ایستاد و قدرتهای بزرگ را شکست داد. سایر اقشار ملتها به این رمز اسلامی، به این رمز ایمانی، اقتدا کنند. در تمام اقشار عالم، مسلمین بپاخیزند؛ بلکه مستضعفین بپاخیزند.»
[۱۴]
امام خامنهای نیز پیروزیهای مسلمین در ایران، لبنان و غزه را ناشی از ضعف شیاطین دانسته و میفرمایند: «مسلمانان با همکاری و تکیه بر مبانی مشترکی که قرآن و سنت بدان ناطق است قدرت خواهند یافت که در برابر این اهریمن چندچهره بایستند و آن را مغلوب اراده و ایمان خود سازند. ایران اسلامی با پیروی از درسهای امام خمینی کبیر، نمونه بارز این مقاومتِ موفق است. آنان در ایران اسلامی شکست خوردهاند و آیه:
كَيْدَ الشَّيْطَانِ كَانَ ضَعِيفًا[۱۵] (حیله شیطان ضعیف است) در برابر چشم ایرانیان بار دیگر مجسّم گشت. در هر نقطه دیگر نیز که مقاومتِ برخاسته از عزم و ایمان، مردم را به مصاف مستکبران پرمدعا کشانید، پیروزی نصیب مؤمنان و شکست و رسوائی سرنوشت حتمی ستمگران شد. فتح نمایان ۳۳ روزه در لبنان و جهاد سرافراز و پیروز غزه در سه سال اخیر، شاهد زنده این حقیقت است.»
[۱۶]
نصرت خداوند
همواره خداوند به مومنین وعده داده است اگر چنانچه با ایمان و در راه خدا خالصانه به مبارزه بپردازند، با نصرت خداوند، پیروزی از آن آنها است و اگر پیروزی میسر نشد به ایمان خود میبایست شک کنند. امام علی (ع) در این مورد میفرمایند:
«مَنْ أَحَدَّ سِنَانَ الْغَضَبِ لِلَّهِ قَوِيَ عَلَى قَتْلِ أَشِدَّاءِ الْبَاطِلِ»[۱۷] (كسى كه سرنيزه خشم را براى خدا تيز كند توانايى بر قتل سردمداران باطل پيدا خواهد كرد) همچنین قرآن کریم در مورد ایمان در مبارزه میفرماید:
«وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»[۱۸] (هرگز سست نشويد! و غمگين نگرديد، و شما برتريد اگر ايمان داشته باشيد)
بنابراین داشتن ایمان، شرط نصرت خداوند در مبارزات است. امام خامنهای در تشریح نصرت خداوند در مبارزه میفرمایند: «ما آنچه که در قضیه فلسطین از پیشرفت مشاهده میکنیم – که این پیشرفت قابل انکار نیست – اقتدار روزافزون جبهه مقاومت در مقابل جبهه استکبار و کفر است که امر مشهود و واضحی است. آنچه در این زمینه ملاحظه میشود، ناشی از ایمان به خدا و توکل به خدا و وارد کردن عنصر معنویت در مبارزه است.
اگر یک مبارزه با عنصر ایمان همراه نباشد، آسیبپذیر میشود. آن وقتی مبارزه موفق خواهد شد که در او ایمان به خدا و توکل به خدا وجود داشته باشد. روحیه دین را و ایمان حقیقی به وعده الهی و توکل به خدای متعال را باید در مردم تقویت کنید؛ حسنظن به خدای متعال و به وعده الهی را باید در مردم تقویت کنید. خدای متعال به ما میگوید: «وَلَيَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ»
[۱۹]؛( خدا به كسى كه [دين] او را يارى مىكند يارى مىدهد) او به ما این را تلقین میکند؛ بیان میکند. خداوند متعال صادق است. ما اگر به وظیفه خودمان در این راه عمل بکنیم، برای خدا حرکت کنیم، برای خدا مبارزه کنیم، هدف را رضای خدا قرار بدهیم، بدون شک پیروزی نصیب خواهد شد.»
[۲۰]
استقامت شرط پیروزی
در قرآن کریم، بارها مومنین به استقامت کردن توصیه شدهاند. استقامت در مفهوم قرآنی آن اصطلاحی برای پایداری در دین و مسیر حق در برابر کژیهاست.
[۲۱] اهل معرفت تعابیری چون «اهل استقامت» و«منزلاستقامت» را که مرحلهای از مراحل سلوک الی اللّه است بهکار میبرند.
[۲۲] مفسرین و فقها استقامت را شرط پیروزی دانستهاند. در تفسیر مجمع البیان، ذیل آیه ۱۵ سوره شوری، در مورد استقامت کردن، آمده است: «در اجراى فرمان خدا استقامت كن، و دست از آن بر ندار و بر طبق آن عمل كن»
[۲۳]
علامه طباطبایی ذیل همین آیه میگوید: «خدا براى همه انبياء يك دين تشريع كرده بود، ولى امتها دو قسم شدند يكى نياكان كه با علم و اطلاع و از در حسد، در دين اختلاف انداختند، و يكى نسلها كه در شك و تحير ماندند. به همين جهت خداى تعالى تمامى آنچه را كه در سابق تشريع كرده بود براى شما تشريع كرد، پس تو اى پيامبر مردم را دعوت كن، و چون آنها دو دسته شدند يكى مبتلا به حسد يكى مبتلا به شك، پس تو استقامت بورز، و به آنچه مامور شده اى پايدارى كن، و هواهاى مردم را پيروى مكن. لام در جمله «فلذلك» لام تعليل است. و بعضى گفته اند لام به معناى «الى» است و معناى جمله اين است كه: پس به سوى همين دينى كه برايتان تشريع شده دعوت كن، و در ماموريت پايدارى نما. كلمه «و استقم» امر از استقامت است كه به گفته راغب به معناى ملازمت طريق مستقيم است»
[۲۴]
امام خامنهای نیز، لزوم استقامت را هشدار داده و میفرمایند: «من به شما عرض کنم: پیروزی ملت فلسطین در بازگرداندن حق خود، دشوارتر نیست از پیروزیای که ملت ایران در ایجاد جمهوری اسلامی در ایران داشت. امکانات ما آن روز در حال مبارزه، بسیار کمتر بود از امکاناتی که امروز مردم شما در غزه دارند یا در ساحل غربی دارند – در عین حال این اتفاق افتاد، این محال ممکن شد و واقع شد؛ به برکت تداوم مبارزه، به برکت توکل به خدا، به برکت رهبری عازم و جازم و قاطع امام بزرگوارمان. من میگویم این اتفاق در مورد فلسطین ممکن است پیش بیاید. بعضی نگاه میکنند به صحنه، قدرت آمریکا را نگاه میکنند، پشتیبانی غرب را از صهیونیستها نگاه میکنند، قدرت شبکههای مالی صهیونیستها را در آمریکا و در سایر نقاط عالم میبینند، قدرت تبلیغاتیشان را میبینند، به نظرشان میآید که برگرداندن فلسطین به فلسطینیها یک امر ناممکنی است. من میگویم نه، این امر ناممکن، ممکن خواهد شد؛ به شرط ایستادگی و استقامت. خدای متعال میفرماید که:
«فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ»[۲۵] استقامت لازم است، ایستادگی لازم است، ادامه دادن راه لازم است. این ادامه دادن راه، یکی از مقدماتش گردهمائیهای شماست، هماهنگیهای شماست، تبلیغات جهانی شماست؛ افکار عمومی دنیا را اینها مسموم کردند.»
[۲۶]
سعید ابوالقاضی
[۱] . حج / ۳۹و۴۰
[۲] . بیانات در خطبههای نماز جمعه تهران، ۱۷/۵/۱۳۵۹
[۳] . بیانات ۱۳/۹/۱۳۶۹
[۴] . صحیفه امام، ج ۲۱، ص۸۸
[۵] . نساء/۷۵
[۶] . بیانات در دیدار شرکتکنندگان در افتتاحیهی همایش غزه، ۸/۱۲/۱۳۸۸
[۷] . air.ir/Saei
[۸] . بیانات ۱۳۷۷/۰۴/۲۱
[۹] . بیانات در دیدار جمعی از جوانان استان اردبیل، ۵/۵/۱۳۷۹
[۱۰] . بیانات در مراسم اختتامیه مسابقات حفظ و قرائت قرآن کریم، ۹/۸/۱۳۷۹
[۱۱] . https://kheybar.net/?p=10504
[۱۲] . نساء/۷۵
[۱۳] . پیام به حجاج بیتاللهالحرام، ۱۴/۲/۱۳۷۴
[۱۴] . صحیفه امام، ج۷، ص ۲۹۳
[۱۵] . نساء/۷۶
[۱۶] . پیام به کنگره عظیم حج، ۵/۹/۱۳۸۸
[۱۷] . نهج البلاغه، حکمت ۱۷۴
[۱۸] . آل عمران / ۱۳۹
[۱۹] . حج/۴۰
[۲۰] . بیانات در دیدار شرکتکنندگان در افتتاحیهی همایش غزه، ۸/۱۲/۱۳۸۸
[۲۱] . التحریر والتنویر، ج۱۱، ص۲۸۲.
[۲۲] . الفتوحات المکیه، ج۲، ص۲۱۷؛ منازلالسائرین، ص۴۲؛ مدارجالسالکین، ج۲، ص۱۰۸.
[۲۳] . air.ir/J2qc
[۲۴] . ترجمه الميزان، ج ۱۸، ص ۳۵؛ [https://hawzah.net/Per/E/do.asp?a=EGAC1.HTM]
[۲۵] . شوری / ۱۵
[۲۶] . بیانات در دیدار شرکتکنندگان در افتتاحیهی همایش غزه، ۸/۱۲/۱۳۸۸