وعده‌‌های تو خالی اروپا، آخرین تیرهای در تاریکی

ماس قبل از ورود به تهران، اظهارتی را پیرامون برجام و تعهدات کشورهای اروپایی نسبت به ایران، ایراد کرده بود که هیچ‌کدام با واقعیات میدانی و تحولات امور سیاست بین‌الملل انطباق نداشت. در حقیقت، سکاندار وزارت خارجه آلمان با غفلت از بدعهدی‌های مداوم اروپایی‌ها و نقض تمامی توافقات صورت گرفته با ایران، از موضعی فرادستانه از تهران خواسته بود که ایران به تعهدات خود پایبند باشد. با نظر به این تفاسیر در نوشتار حاضر در ابتدا ماموریت سیاسی هایکو ماس به عنوان نماینده اتحادیه اروپا مورد ارزیابی و سپس دستاوردهای این سفر مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
 
رمزگشایی از ماموریت برجامی هایکو ماس، در میدانی از تردیدها
هایکو ماس نخستین کقام بلندپایه آلمانی است که پس از خروج آمریکا از برجام در سال گذشته میلادی به ایران سفر کرده است. از این منظر باید گفت او نمایندگی کشورهای اروپایی در مذاکره با تهران بعد از اولتماتوم دو ماهه ایران، به طرف‌های برجام را عهده‌دار است. بعد از اعلام حسن روحانی رئیس جمهور ایران، مبنی بر کاهش تعهدات برجامی به کشورهای 1+4 (انگلستان، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) که در نتیجه تحریم‌های ظالمانه و نقض قواعد بین‌المللی از سوی آمریکا علیه تهران بود، کشورهای اروپایی و حتی واشنگتن نیز با واهمه بسیار موضوع امکان خروج تهران از برجام را پی‌گیری کردند. در نتیجه امر می‌توان ماموریت برجامی هایکو ماس را در دو بُعد اساسی مورد ارزیابی قرار داد.

اول اینکه وزیر امور خارجه آلمان قصد داشت با اظهاراتی آمیخته از نرمش به ایران بقبولاند که همچنان در برجام باقی بماند. در همین راستا، شاهد بودیم که هایکو ماس در بخشی از اظهارات خود در کنفرانس خبری با محمد جواد ظریف، همتای ایرانی خود در تهران اعلام کرد: «سه کشور اروپایی عضو برجام خواهان ادامه آن هستند و در راستای اجرای تعهدات خود تلاش می‌کنند ولی نمی‌توانیم معجزه نیز بکنیم.» ایراد این اظهارات از سوی ماس را می‌توان توجیه کننده تمام بدعهدی‌های اروپا در عمل به تعهدات خود ارزیابی کرد که قصد دارد به ایرانی‌ها بقبولاند که آن‌ها در اندازه کنونی می‌توانند به برجام عمل کنند و نیازی نیست که تهران روندی مخالف را در پیش بگیرد.

دومین بُعد ماموریت برجامی ماس را می‌توان در ارتباط دادن وعده‌های دلگرم کننده به تهران در ارتباط به تعهد کشورهای اروپایی به برجام و تلاش آن‌ها برای راه‌اندازی سیستم مالی« اینستکس» ارزیابی کرد. در همین راستا، در جریان سفر وزیر امور خارجه آلمان شاهد بودیم که «فیشر» رئیس آلمانی سازوکار اینستکس هیات آلمانی را همراهی می‌کرد. در راستای تعهد به اجرای این سیستم مالی نیز، ماس در نشست خبری خود در تهران اعلام کرد: «ما تلاش می‌کنیم که اینستکس را راه‌اندازی کنیم.» همچنین، ماس در اظهارات خود برای توجیه بدعهدی‌های اروپا عنوان نمود که کاهش تعهدات یک طرف (یعنی آمریکا) بهانه‌ای برای کاهش تعهدات طرف دیگر (یعنی ایران) نیست. در مجموع، ماموریت برجامی وزیر امور خارجه آلمان به ایران تلفیقی از تکرار اظهارات سابق در مورد عدم توان اروپا در رویارویی کامل با تحریم‌های آمریکا و به طور همزمان تلاش برای اقناع تهران به این امر که کشورهای اروپایی در پی خنثی کردن بخشی از اثرات تحریم‌ها در صورت تداوم اجرای برجام هستند که البته نتیجه‌بخش بودن آن بسیار بعید به‌نظر می‌رسد زیرا تهران همواره اعلام کرده است که کشورهای باقی مانده در برجام باید برای اجرای تمامی تعهدات خود در عمل اقدام کنند و هزینه بپردازند.
 
اروپا، همچنان محصور در سلطه آمریکا
دستاوردهای سفر هایکو ماس به تهران را در تحلیلی کلی می‌توان بسیار اندک و حتی ناامیدکننده برای اروپا ارزیابی کرد. واقعیت این است، در شرایطی که فشارهای غیرمشروع و تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران، زمینه‌ساز کاهش روزافزون ایران از تعهدات‌اش به برجام را در پی داشته، تا کنون شاهد عملکرد ضعیف اروپایی‌ها در دفاع از برجام و عمل به وعده‌های خود نسبت به تهران هستیم. بر اساس گزارش فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تولید اورانیوم با غنای پایین ایران در ماه جاری به ۱۲ کیلوگرم در ماه رسیده که سه تا چهار برابر ماه‌های قبل است. این میزان نشان می‌دهد که بیشتر از هر زمان دیگری برجام به زمان مرگ خود نزدیک است اما آن‌چه حتمی به نظر می‌رسد این است که اروپا هیچ‌گونه اراده جدی برای حفظ برجام و عمل به تعهد خود در راه‌اندازی بازار مالی با ایران ندارد.

گویی اروپایی‌ها در عصر کنونی، همچنان نمی‌توانند خود را از سلطه چند دهه‌ای آمریکا نجات دهند و با وجود رغبت به رقابت و مقابله با خواسته‌های رئیس کاخ سفید، جرات ایستادگی در برابر زیاده‌خواهی‌های دونالد ترامپ را ندارند.

همچنین، اظهارات وزیر امور خارجه آلمان در تهران را به هیچ عنوان نمی‌توان موضوعی جدید ارزیابی کرد. در حقیقت، تا کنون در عرصه زبان و ذهن، رهبران سیاسی اروپایی زیباترین واژگان را در باب حمایت از برجام ابراز داشته‌اند اما در  عرصه معادلات عینی و میدانی هیچ‌گونه کنش جدی از سوی اروپایی‌ها صورت نگرفته است. بنابراین، می‌توان وعده‌های وزیر امور خارجه آلمان را همچون دیگر اظهارات مقام‌های سیاسی اروپایی وعده‌هایی توخالی ارزیابی کرد که به هیچ عنوان از سوی تهران جدی تلقی نخواهد شد.