اینستکس ناتوان اروپایی و آغاز شمارش معکوس هسته‌ای ایران

 
پایبندی به تعهدات بر اساس اجرای تعهدات
سازوکار اینستکس که در در بهمن ماه سال گذشته رونمایی شد طی هفته گذشته و همزمان با دوازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در وین با اعلام کشورهای اروپایی رسماً عملیاتی شد.

با این حال روز چهاشنبه حسن روحانی رئیس جمهور ایران نسبت به کارآیی اینستکس برای اجرای خواسته‌های تهران اعلام نارضایتی کرده و گفت: امروز اینستکس تنها ساز و کاری بدون پول است و اینستکسِ توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد، اما اگر اینستکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول کرد.

وی همچنین نسبت به عواقب تداوم بی توجهی طرف‌های مقابل به شروط اعلام شده ایران هشدار داده و اعلام کرد: خاموش کردن این آتش تنها بازگشت به تعهدات و مصوبات سازمان ملل است و اگر نخواهند که به این تعهدات بازگردند، جمهوری اسلامی ایران همانطور که پیش از این اعلام کرده، رأس 60 روز، اقدامات بعدی را انجام خواهد داد.

روحانی با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران با ارسال نامه برای سران 5 کشور اروپایی و انتشار بیانیه رسمی اعلام کرده که برای حفظ برجام تعهدات خود را کاهش می‌دهد، گفت: اقدام ایران در کاهش تعهدات برای ضربه زدن به برجام نیست، بلکه در راستای حفظ برجام است؛ چرا که معتقدیم که اگر اقدامی انجام ندهیم، برجام از بین خواهد رفت.

این سخنان رئیس جمهور ایران یک روز پس از آن صورت گرفت که با تأیید رسمی عبور ذخایر اورانیوم ایران از سقف تعیین‌شده در برجام یعنی 300 کیلوگرم هگزافلوراید (UF6) و یا معادل آن یعنی 202.8 کیلوگرم اورانیوم، وزرای امور خارجه تروئیکای اروپایی یا E3 (آلمان، انگلیس و فرانسه) و نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی با انتشار بیانیه‌ای مشترک نگرانی خود را از اقدام اخیر ایران ابراز داشتند.

 طرف‌های اروپایی در این بیانیه اعلام کردند: «ما دائماً و صراحتاً گفته‌ایم که تعهد ما به توافق هسته‌ای به رعایت کامل آن از سوی ایران بستگی دارد. ما از این اقدام ایران متأسفیم و از ایران می‌خواهیم که از این گام برگردد و از اقدامات بیشتری که منجر به تضعیف برجام می‌شوند، بپرهیزد. ما فوراً اقدامات بعدی را طبق مفاد برجام و با هماهنگی سایر طرف‌های برجام بررسی خواهیم کرد».

در پی این بیانیه کشورهای اروپایی محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در این پیام توئیتری خطاب به طرف‌های اروپایی برجام گفت: «ایران به اجرای کامل برجام تا زمانی که اتحادیه اروپا و E3 تعهدات اقتصادی خود را انجام دهند پایبند خواهد بود. از این پس، ایران دقیقاً به همان شکلی تعهداتش ذیل برجام را اجرا خواهد کرد که آنها تعهدات خود را اجرا کرده و خواهند کرد، منصفانه است؟».

در واقع مقامات دولتی ایران بارها کشورهای اروپایی را در مورد جدیت در برداشتن گام‌های عملی و مؤثر برای اجرای تعهدات خود در قبال تهران مورد انتقاد قرار داده اند. در این شرایط هشدارهای مکرر تهران نشاندهنده پایان صبر استراتژیک ایران در پایبندی به تمامی توافقات علی رغم کارشنکنی های بزرگ طرف های مقابل می باشد.

در همین راستا مجید تخت‌روانچی نماینده ایران در سازمان ملل متحد هفته گذشته در نشست دوره‌ای برجام در شورای امنیت با اعلام کرد: «ایران بسیار بیشتر از سهم خود برای حفظ برجام تلاش کرده است. ما پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های اقتصادی یکجانبه علیه ایران، بیش از یک سال به سه کشور اروپایی فرصت دادیم تا پیامدهای خروج آمریکا از برجام را جبران کنند اما حسن نیت و صبر ایران، نتیجه‌ای جز وعده‌های تکراری از سوی طرف‌های دیگر برجام نداشته است».
 
اقدام ایران پس از پایان موعد التیماتوم
بررسی اظهارات مقامات ایران در مورد راه اندازی اینستکس نشان می دهد که تاثیر اقدامات اخیر اروپایی‌ها و راه اندازی کانال مالی مذکور به نظر می‌رسد بعید است که بتواند تهران را نسبت به کاهش تعهداتش منصرف کند. تهران مّصًر است اروپا در سازوکار مالی خود به طور جدی بحث فروش نفت ما را در دستور کار خود قرار دهد موضوعی که تاکنون صورت نگرفته است. در تأیید این موضوع محمد جواد ظریف روز چهاشنبه در جمع خبرنگاران اعلام کرد پس از خروج ترامپ از برجام در جلسه مشترک با وزرای خارجه سه کشور اروپایی، 11 تعهد شامل فروش نفت ایران، بازگشت پول نفت ایران، سرمایه‌گذاری در ایران، حمل و نقل، هوانوردی و کشتیرانی مورد تأکید قرار گرفته و به صورت رسمی اعلام شده بود که باید آن 11 تعهد را انجام دهند.

اکنون تهران اعلام کرده است که در 16 تیرماه سطح غنی‌سازی خود را از 3.67 درصد به هر میزان که لازم بداند و نیاز داشته باشد افزایش خواهد داد. حسن روحانی با بیان این موضوع افزود: «از 16 تیر اگر طرف‌های مقابل به تمامی تعهدات خود طبق زمان‌بندی عمل نکنند، رآکتور اراک به شرایط سابق یعنی شرایطی که آنها ادعا می‌کردند خطرناک بوده و می‌تواند پلوتونیوم تولید کند، بازخواهد گشت؛ مگر اینکه در مورد رآکتور اراک آنها به تمامی تعهدات خود عمل کنند».

در این شرایط کشورهای اروپایی که فرصت محدودی برای نجات توافق هسته ای پیش روی خود می بینند از یکسو بادستپاچگی و فرار به جلو، به تهران نسبت به عواقب کاهش تعهدات خود هشدار می دهند و از سوی دیگر بر گفتگو با تهران تأکید میکنند به صورتی که بر اساس اعلام رسانه ها امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه در دیدار با ترامپ در حاشیه نشست گروه 20 در ژاپن از قصد خود برای سفر به تهران در آینده نزدیک خبر داده است. مأموریتی که پیشتر از سوی وزیر خارجه آلمان انجام شده بود اما به دلیل وعده‌های ناچیز و کلی گویی های گذشته با شکست مواجه گردید. موضوعی ک منجر می شود تنها با برخورداری مکرون از اختیارات ویژه در سفر احتمالی به تهران بتوان انتظار توقف ایران از کاهش بیشتر تعهدات خود را داشت.