سد النهضه؛ فرصتی برای توسعه یا بهانه‌ای برای جنگ در آفریقا؟

گفت‌و‌گوها و رایزنی‌ها میان قاهره و آدیس آبابا از همان سال ۲۰۱۱ و حتی در دوره‌ای که مصر در گیر و دار انقلاب به سر می‌برد، آغاز شد و تا کنون علی رغم تلاش‌ها به نتیجه‌ای نرسیده است. دور جدید این گفت‌و‌گوها روز جمعه گذشته با حضور سودان آغاز شد و امروز (سه‌شنبه) مصر مدعی شد که اتیوپی طرح این کشور را بدون بررسی رد کرده است.



مصر همچنین پیشنهاد اتیوپی را رد کرده و آن را غیر منصفانه دانسته است. طبق  یادداشتی که هفته پیش وزارت خارجه مصر میان دیپلمات‌های این کشور توزیع کرد و نسخه‌ای از آن به دست خبرگزاری رویترز رسید، کماکان اختلافات اساسی درباره میزان خروج سالیانه آب و سهم مصر از آن و همچنین مقدار خروجی آب در دوره‌های خشکسالی وجود دارد.

«نبیات جیتاچیو» سخنگوی وزارت خارجه اتیوپی شب گذشته (دوشنبه) گفت که نشست اخیر تا کنون بی نتیجه بوده و در مورد هیچ موردی توافقی صورت نگرفته است. وزارت منابع آبی مصر نیز گفته است که مذاکرات به مسائل فنی نرسید و به موضوعات اجرایی محدود ماند.
با این حال باز هم سه کشور بر سر برگزاری نشستی در اواخر ماه میلادی جاری برای بحث بر روی پیشنهادات خود به توافق رسیدند.
 
سد النهضه فرصت یا بحران؟
دولت آدیس آبابا در آوریل سال ۲۰۱۱ از تصمیم خود برای ساخت سد النهضه بر روی رود نیل خبر داد و در آن زمان هزینه آن چهار میلیارد دلار برآورد شد. هر چند طبق برنامه اولیه آبگیری سد می‌بایست در سال ۲۰۱۷ عملیاتی می‌شد اما اختلافات شدید با مصر و سودان ساخت آن را تا سال ۲۰۲۰  و عملیات آبگیری را تا سال ۲۰۲۲ به تأخیر انداخته است.

با عملیاتی شدن این سد، اتیوپی می‌تواند به بزرگترین کشور صادر کننده برق در آفریقا با تولید ۶۰۰۰ مگاوات برق تبدیل شود. اتیوپی و سودان در این میان منافع خود را دارند. سد النهضه در ۲۰ کیلومتری سودان واقع شده و این کشور زیان آبی قابل توجهی نمی‌بیند بلکه برای جبران کمبود برق خود به ساخت این سد نیز امید دارد.  اما مصر نگران پایین آمده سهم آب خود است؛ آبی که آن را برای شرب، زراعت و صنعت به کار می‌گیرد.

بسیاری از گزارش‌ها در خصوص بحران‌های بین‌المللی بر این عقیده‌اند که اگر سه کشور یاد شده پیش از آبگیری سد، به توافق نرسند وارد بحران خواهند شد. ساخت این سد برای مصری‌ها به مثابه یک کابوس می‌تواند باشد. «محمد مرسی» رئیس‌جمهور فقید مصر در سال ۲۰۱۱ به طور رسمی اتیوپی را به حمله نظامی تهدید کرد و گفت: «در مقام ریاست‌جمهوری اگر لازم باشد، به گزینه نظامی متوسل خواهیم شد. رود نیل برای مصر یک موهبت است...».

پس از کودتا و روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی، او تلاش کرد لحن خود را تغییر داده و از باب گفت‌و‌گو وارد شود و تلاش‌های قاهره نهایتا در سال  ۲۰۱۵ منجر به توافق مصر با اتیوپی شد اما توافقی که بر روی کاغذ ماند و دو طرف تفاسیر خود را از آن ارائه دادند. 

باز هم زمزمه تهدیدات نظامی این بار از منابع غیر رسمی و در رسانه‌ها نمایان شد و در هفتم می سال ۲۰۱۷ یک وبسایت اریتره‌ای از آمادگی نظامی مصر و اتیوپی برای برخورد نظامی خبر داد و نوشت که مصر با خرید ۲۴ فروند جت رافائل از فرانسه، یک تهدید برای اتیوپی محسوب می‌شود و در مقابل نیز سودان و اتیوپی در حالت آماده‌باش قرار گرفته‌اند.

دولت مصر می‌گوید که با آبگیری سد، بیش از یک میلیون فرصت شغلی در این کشور از بین‌ می‌رود و سالانه ۱.۸ میلیارد دلار از در آمد سرانه‌اش کاهش می‌یابد و در بخش برق‌رسانی نیز متحمل زیان ۳۰۰ میلیون دلاری می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت تهدیدات نظامی شاید در حد تهدید باقی بماند اما در صورت آبگیری سد بدون لحاظ نگرانی‌های قاهره، باید منتظر پاسخ سخت مصر باشیم.

در پایان باید به سخن عبدالفتاح السیسی در سال ۲۰۱۵ و به هنگام امضای توافق (البته ناکام) با اتیوپی اشاره کرد که گفت: «مردم اتیوپی به خاطر داشته باشند که حیات و زندگی مردم مصر به رود نیل وابسته است...»