۰
شنبه ۶ مهر ۱۳۹۸ ساعت ۱۰:۳۰

اصلاح ساختاری شورای امنیت سازمان ملل؛ ضرورت‌‌ها و ابتکارات

اصلاح ساختاری شورای امنیت سازمان ملل؛ ضرورت‌‌ها و ابتکارات
یکی از مسائل مطرح شده در هفتادوچهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل ، درخواست برخی کشورها نظیر ژاپن و ترکیه  برای اصلاح ساختار سازمان ملل بود. پس از گذشت بیش از هفتاد سال از عمر سازمان ملل و عضویت 193 کشور در این سازمان، هنوز بسیاری از کشورها نسبت به عملکرد شورای امنیت به عنوان مهمترین بخش و بازوی اجرایی این سازمان رضایت ندارند.
 
مواضع اخیر ژاپن و ترکیه
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در انتقاد از عملکرد سازمان ملل دو بخش مهم را مد نظر قرار داد؛ در یک بخش به تبعیض کشورهای قدرتمند نسبت به هسته ای شدن بقیه کشورها انتقاد کرد و گفت: سلاح هسته‌ای یا باید برای همه مجاز باشد و یا برای همه ممنوع باشد. این انتقاد در حالی ایراد میشود که تمام اعضای دائم شورای امنیت دارای سلاح هسته ای هستند. اردوغان در سخنان خود از ناکارآمدی سازمان ملل در حل چالش‌های بین المللی هم انتقاد کرد و گفت: دنیا بزرگتر از 5 عضو شورای امنیت است. آنچه از سخنان اردوغان پیداست، ترکیه معتقد است انحصار سلاح هسته ای فقط باعث ایجاد توازن قوا و مصونیت اعضای دائم شورای امنیت شده است در حالی اکه این کشورها یا باید هسته ای شدن همه سایر اعضا را بپذیرند تا همانگونه که «کنت والتز» دانشمند برجسته روابط بین الملل میگوید بازدارندگی هسته‌ای درسایر مناطق جهان ایجاد شود، و یا کشورهای بیشتری به اعضای شورای امنیت بپیوندند.

آبه شینزو نخست وزیر ژاپن نیز خواستار اصلاح ساحتار سازمان ملل و هماهنگی بیشتر بین نهادهای آن برای بهبود عملکرد این سازمان شد . اگرچه شینزو خواستار اصلاحات ساختار شورای امنیت شد اما تمرکز او بیشتر تلاش برای عضویت غیردائم ژاپن تا سال 2022 به عنوان مقدمه ای برای پذیرش ژاپن به عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت بود. با این حال به نظر می‌رسد مواضع کشورهای در مورد نوع اصلاحات سازمان ملل متفاوت است و برخی کشورها نیز خواهان همین شکل کنونی سازمان ملل هستند.
 
طرفداران اصلاح سازمان ملل
کشورهایی که خواهان اصلاح ساختار سازمان ملل هستند به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ مهمترین و قدیمی ترین این  کشورها، اعضایی هستند که از ابتدا عضو این سازمان بوده و از همان اوایل تاسیس، استفاده از حق وتو توسط پنج کشور را غیر دموکراتیک و ناعادلانه اعلام کردند . این گروه از کشورها در جریان جنگ سرد تلاش نمودند با هیچکدام از دو قطب قدرت هم پیمان نشوند و در سال 1961 جنبش عدم تعهد را تشکیل دادند .اکثر کشورهای ناراضی اکنون نیز  عضو جنبش عدم تعهد هسستند و تعداد آنها 112 عضو است که بخش اعظم اعضای سازمان ملل را نیز تشکیل میدهند. خواسته اصلی این گروه حذف حق وتو است .

 باپذیرش حق وتو اصل تساوی حاکمیت کشورها که در بند 1 ماده دوم منشور آمده نقض میشود همچنین اگر یکی از اعضای دائم شورای امنیت «نقض صلح » کندیا «اقدام تجاوزکارانه » انجام دهد با استفاده از حق وتو میتواند از اقدام سایر اعضا علیه خودجلوگیری کند. در زمان دبیر کلی کوفی عنان، شماری از کشورها به جای حذف حق وتو خواهان محدودیت استفاده از این نوع رای گیری شدند به گونه ای که در موارد «کشتار جمعی»، «جنایات علیه بشریت» و «جنایت جنگی» نیازی به اتفاق نظر 5 عضو شورای امنیت نباشد.

دسته دوم از کشورهای تجدیدنظرطلب شامل «طرح گروه چهار» هستند. این گروه از کشورها شامل ژاپن، آلمان، برزیل و هند به عنوان اقتصادهای نوظهور جهانی هستند با توجه به اقتصاد سیاسی بین الملل و نقش این قدرتهای اقتصادی در نظم جهانی و همچنین این مساله که هرگونه تصمیم گیری نادرستی که باعث آسیبهای اقتصادی گسترده شود باعث بیشترین آسیب به اقتصاد این کشورها میشود، چهار عضو فوق طی یک قطعنامه پیشنهادی که در سال 2006 در اختیار مجمع عمومی قرار گرفته است در خواست افزایش تعداد اعضای دائم و غیر دائم شورای امنیت از 15 کرسی به 25 کرسی را دادند به گونه ای که با اضافه شدن  6 کرسی دائم هر کدام از قاره ها تعداد اعضای دائم یکسانی در شورای امنیت داشته باشند.

رهبران این چهار کشور توافق نمودند از عضویت دائم یکدیگر در شورای امنیت حمایت کنند. استدلال مشترکی که میان این گروه از کشورها و سایر کشورهای غیر عضو شورای امنیت، که در سالهای بعدی به جمع موافقین  اصلاح ساختار سازمان ملل پیوستند، این است که سازمان ملل از دل دو جنگ جهانی بوجود آمده بنابراین حق وتو و ساختار فعلی شورای امنیت متناسب آن زمان بود. با فروپاشی شوروی دیگر نیازی به چنین سازوکاری نیست زیرا ماهیت جنگها از جنگهای جهانی به جنگهای منطقه ای و نیابتی تغییر شکل داده است و سازمان ملل از پایان دادن به چنین جنگهایی به نحو موثری ناتوان است.

دسته سوم «گروه  اتحاد برای اتفاق » هستند. هشت کشور ترکیه، ایتالیا، پاکستان، مکزیک، کانادا، کره جنوبی،آرژانتین و اسپانیا جزو این دسته هستند. این گروه دو مدل آبی و سبز ارائه می‌دهند که در آن تعداد عضای غیر دائم بیشتر و کرسی های آنها به دو تا چهار سال افزایش پیدا می‌کند. یکی دیگر از طرح ها یک  طرح گردشی است. که طی آن هر 7 سال یک بار طی رای مخفی کشورها در مجمع عمومی، از بین 20 کشور دارای توان مندی های برتر اقتصادی ، سیاسی و نظامی 5 عضو به عنوان اعضای شورای امنیت انتخاب می‌شوند.

تا کنون اعضای دائم شورای امنیت توجهی به هیچ کدام از این پیشنهادها نکرده اند. علاوه بر انتقاداتی که به شورای امنیت میشود برخی از کشورها نسبت به سو استفاده آمریکا از مقر سازمان ملل ناراضی هستند. در سالهای اخیر آمریکا از این مساله به نفع خود استفاده نموده واز حق سرزمینی خود برای ایجاد محدودیتهایی برای وزرای خارجه ایران و ونزوئلا برای حضور در نشستها و گفتگوهایی که به برنامه های سازمان ملل مربوط میشود ایجاد نموده است.
 
استدلال موافقان ساختار فعلی
موافقان ساختار فعلی سازمان ملل اعضای دائم شورای امنیت و اکثر متحدین آنها به خصوص بیشتر متحدین آمریکا هستند. این گروه از کشورها  معتقدند سازمان ملل و مجمع عمومی فاقد قدرت  اجرایی تصمیمات هستند واین اعضای دائم شورای امنیت هستند که برای جلوگیری از جنگ و نقض صلح اکثر نیروهای عملیات را اعزام می‌کنند. همچنین برخی از این کشورها نظیر آمریکا استدلال میکند که این کشور بیشترین سهم از بودجه سازمان ملل را که به ادعای آمریکا نزدیک 20 درصد از کل بودجه سازمان است را می پردازد.

استدلال سوم این کشورها این است که کرسی های دائم و غیر دائم  شورای امنیت به گونه ای است که از همه قاره ها نماینده ای در شورای امنیت وجوددارد. البته علاوه بر اینکه همین ساختار را میپذیرد اما خواهان اصلاحاتی جزئی نیز هست که مربوط به بوروکراسی سازمان ملل، بودجه و نیروهای پاسدار صلح است.

امریکا یک بار در زمان کوفی عنان چنین اصلاحاتی را خواستار شد و در زمان آنتونیو گوترش طرح ده ماده ای  دبیر کل مبنی بر کوچک سازی نظام اداری سازمان ملل پذیرفت؛ اما قبل از پذیرش آن تغییراتی در آن به نفع خود انجام داد که باعث شد برخی از کشورها از جمله ایران آنرا امضا نکنند.

روسیه نیز اخیرا نسبت به غربی شدن شورای امنیت و همسویی سه کشور آمریکا، انگلیس و فرانسه در بسیاری از وتوها و موضوعات  نشست های فوری  شورای امنیت است که درراستای منافع هماهنگ این سه کشور است با این وجود روسیه و آمریکا تا کنون تلاشی برای تغییر ترکیب اعضای شورای امنیت انجام نداده‌اند.
 
نحوه اصلاح ساختار
براساس منشور سازمان ملل برای اصلاح ساختار این سازمان هرگونه طرحی در این زمینه باید ابتدا به تصویب اکثر اعضای مجمع عمومی و تمامی اعضای دائم شورای امنیت برسد، سپس امکان اصلاح ساختار فراهم می‌شود. با توجه به مساله فوق هرگونه تغییر در ساختار شورای امنیت نیازمند نظر موافق اعضای شورای امنیت است که در عمل اصلاح ساختار را با مانع جدی مواجه می‌کند.

منافع کشورهای بزرگ نظیر آمریکا باعث شده تا سازمان ملل و کشورهای جهان در مقابله با تغییرات اقلیمی نیز  دچار مانع شوند. ترامپ یا سایر کشورها نظیر چین را متهم به تولید بیشتر گازهای گلخانه ای می‌کند یا عامل انسانی در تغییرات اقلیمی را به کلی منکر می‌شود . در بعضی مواضع  نیز سایر کشورها را متهم به آسیب به اقتصاد ایالات متحده تحت لوای تغییرات اقلیمی می‌کند. با توجه به نقش منفی کشورهایی نظیر آمریکا و تضعیف سازمان ملل از یک سو و عدم پذیرش پیشنهادهای اصلاح شورای امنیت، به مرور زمان کشورهای جهان به دنبال سازوکارهای دو جانبه و چند جانبه دیگری برای حل بحرانهای منطقه ای و جهانی حرکت می کنند همچنان که ایران ، ترکیه و روسیه ابتدا از چنین سازوکارهایی برای حل بحران سوریه استفاده کردند.

 
مرجع : الوقت
کد مطلب : ۸۱۸۸۰۶
ارسال نظر
نام شما

آدرس ايميل شما
نظر شما

منتخب
پیشنهاد ما