چرا ترکیه از نیاز به سلاح‌ هسته‌ای سخن می‌گوید؟

چنین مواضعی تحلیلگران ترکیه را بر آن داشته است که آیا یک برنامه ملی برای رسیدن به سلاح های هسته ای برای کشور مناسب است یا خیر؟ پاسخ به این پرسش ابتدائاً نیاز به بررسی دلایل ایجاد چنین نگرشی در میان نخبگان سیاسی این کشور دارد.
 
منافع قدرت‌ها و ضعف رژیم های حقوقی خلع سلاح هسته‌ای
ترکیه معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) را در سال 1980 به امضا رساند و به این معاهده که مهمترین رژیم حقوقی منع اشاعه سلاح های هسته ای می باشد پیوست. ترکیه همچنین پیمان جامع ممنوعیت آزمایش هسته ای را در سال 1996 را امضا كرد. این پیمان ها اگرچه هدف خود را جلوگیری از اشاعه سلاح های هسته ای قرار داده است اما به هیچ عنوان ترتیباتی را برای خلع سلاح کشورهایی که اکنون دارای چنین سلاحی هستند را در راستای اهداف خود قرار نداده است. علاوه بر پنج قدرت شورای امنیت کشورهای دیگر همچون هند، پاکستان، کره شمالی و اسرائیل نیز از سلاح هسته ای برخوردار هستند. بر همین اساس اردوغان در سخنان خود اعلام کرد ان پی تی غیرقابل قبول است زیرا دیگرانی آن را امضا نکرده اند.  

رژیم صهیونیستی اصلی ترین طرف مخاطب رئیس جمهور ترکیه در اظهاراتش بوده است. وی با اعلام اینکه اسرائیل از اسلحه هسته ای خود برای تهدید دیگران استفاده می كند گفته بود: "ما تقریباً همسایه اسرائیل هستیم. آنها با در اختیار داشتن سلاح هسته ای ملل دیگر را تهدید می‌کنند اما هیچ کس نمی تواند آنها را حتی لمس کند. "در حال حاضر در غرب آسیا و شمال آفریقا در حالی که اسرائیل تنها دارنده سلاح هسته ای است که زرادخانه ای با ده ها تا صدها سلاح هسته ای می باشد و بر اساس دکترین موسوم به «ابهام هسته ای» هیچگاه گزارش ها درباره زرادخانه هسته ای خود را به طور علنی تأیید یا انكار نكرده است. این رژیم که متحد اصلی آمریکا در منطقه است به واسطه حمایت های واشنگتن تاکنون هرگونه درخواست برای شفافیت و پذیرش بازرسی را نپذیرفته است که نشان از ضعف رژیم های کنترل هسته ای در رابطه با منافع قدرت ها می باشد. از سوی دیگر ترکیه مشاهده می کند که بخش دیگری از رقبای منطقه ای این کشور همانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر نیز که متحد آمریکا هستند برای دستیابی به فناوری هسته ای با اغراض غیرمسالمت آمیز خیز برداشته اند و این موضوع تنها با چراغ سبز واشنگتن ممکن بوده است. اما این در حالی است که کاخ سفید در طی یک سال اخیر برای تشکیل یک اتحاد منطقه ای شامل این کشورها، با عنوان ناتو عربی، که یکی از اهداف آن مقابله با آنکارا می باشد کوشیده است.
 
لغو INF و مخاطرات امنیتی برای ترکیه
آمریکا پس از یک دوره یک ساله انتقاد و تهدید به خروج از «پیمان موشک‌های هسته‌ای میان برد» (INF) بالاخره اوایل مردادماه به طور کامل از این معاهده دوجانبه با روسیه خارج شد. پیمان منع موشکهای میان برد در سال 1987 و در اوج جنگ سرد و با هدف کاهش رقابت تسلیحاتی افسارگسیخته آمریکا و شوروی میان رونالد ریگان و میخائیل گورباچف امضا شده بود.

این پیمان نامه اگرچه پیمانی دوجانبه محسوب میشد اما به دلیل تأثیرات منفی لغو برای امنیت کشورهای اروپایی متحد آمریکا در ناتو که از سلاح های هسته ای این کشور میزبانی می‌کنند موجب نگرانی این کشورها گردید.

ترکیه اگرچه یکی از پنج کشور اروپایی است که میزبان سلاح هسته ای آمریکا است اما به هیچ وجه، صلاحیت کنترل و استفاده از آنها را بصورت یک جانبه ندارد. اکنون با توجه به نگرانی های مربوط به استقرار بیشتر موشکی های هسته ای آمریکا در جوار مرزهای روسیه که ممکن است موجب شکلگیری یک رقابت تسلیحاتی جدید با روسیه مشابه دوران جنگ سرد شود و با در نظر گرفتن روابط سرد میان ترکیه و ناتو به نظر میرسد ترکیه انگیزه های فراوانی برای در نظر گرفتن توسعه یک عامل بازدارنده مستقل دارد.
 
خیز ترکیه برای مشارکت در نظم جدید جهانی
برای درک آینده سیاست خارجی در دوره اردوغان ، فهم تغییر نگاه ترکیه به نظم بین المللی کنونیِ به اصطلاح لیبرال و نقش آنکارا در نهادهای فراآتلانتیکی (که آنکارا بسیاری از هنجارهای آن را مخالف با منافع خود یافته است) بسیار مهم می باشد.. این تغییر در نتیجه نحوه نگاه نخبگان سیاسی ترکیه به نقش آنکارا در معادلات جهانی است و اینکه چگونه باید نظم جهانی جدید تعریف شود. با توجه به تحولات خاورمیانه طی سالهای اخیر و مخالفت‌های غرب با اهداف و برنامه های ترکیه در سوریه و عراق و لیبی و سودان و... ، نخبگان سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه نسبت به تداوم اتحاد با غرب دچار سرخوردگی و تردید جدی شده اند.

جدال میان واشنگتن و آنکار بر سر حمایت کاخ سفید از کردهای سوریه و تجهیز آنها به سلاح و همچنین سنگ اندازی این کشور در تشکیل منطقه امن در شمال سوریه بخشی از تعارضات بوجود آمده در سیاست های منطقه ای آمریکا و ترکیه می باشد.

اما فراتر از منطقۀ خود، دولت ترکیه در پی انطباق یافتن با یک نظم جهانی در حال تغییر است. در حالی که نخبگان آمریکایی از چگونگی رویارویی با قدرت های نوظهور که هژمونی این کشور در نظام بین المللی را به چالش می کشند در حال جدال هستند، آنکارا ظهور چین و به میزان کمتری تجدید نظرطلبی روسیه را نشانه افول آمریکا می داند. در این شرایط اردوغان معتقد است که دیگر نباید به غرب نگاه کرد ، زیرا به زودی کشورهای رقیب از آمریکا پیشی خواهند گرفت. در عوض ، ترکیه باید یک بازیگر مستقل باشد که برای پیشبرد منافع خود تلاش می کند ، حتی اگر این منافع، روابط آنکارا را با متحدین سنتی به چالش بکشد.

خرید اس 400 از روسیه علی رغم مخالفت شدید ناتو و آمریکا که نهایتاً به عدم فروش پاتریوت و اف 35 به ترکیه منجر گردید یکی از مصادیق بارز چنین گرایشی در میان نخبگان سیاسی ترکیه است. ترکیه همچنین از امکان شروع مذاکره با روسیه برای خرید سوخو 35 و سوخو 57 سخن گفته است که چالش های حفظ انسجام ناتو را بیشتر نیز خواهد کرد.
در مورد روابط با چین نیز تغییر در سیاست های ترکیه مشهود است. این کشور پس از دریافت 1 میلیارد دلار کمک اقتصادی از سوی چین در ماه ژوئن، که کمک مهمی به دولت اردوغان برای ساماندهی وضعیت اقتصادی و غلیه بر رکود پیش از انتخابات محلی در استانبول بود، با اعزام هیئتی "بازرسی" از اردوگاه های کار اجباری مسلمانان در چین، نقش مهمی در کاهش فشارهای حقوق بشری آمریکا بر پکن داشت.
 
با توجه به این موضوعات در واقع شاید بتوان گفت اکنون متغیر اصلی باقی مانده آن است که آیا آنکارا اراده سیاسی برای پذیرش هزینه های مالی و سیاسی حرکت به سمت تولید سلاح های هسته ای را دارد یا خیر؟