صنعت توریسم در سند چشم‌انداز 2030 عربستان؛ استراتژی و چالش‌های پیش‌رو

 
اقتصاد عربستان
65 درصد اقتصاد عربستان توسط بخش دولتی اداره میشود.اما نفت نقش مهمی در اقتصاد عربستان دارد؛ به طوری که با 268 میلیارد دومین ذخایر شناخته شده نفت جهان را که چیزی حدود 17 درصد می‌باشد را به خود اختصاص داده است. اگر چه عربستان بعد از آمریکا دومین تولید کننده نفت دنیا است اما به لطف تحریم نفتی سایرکشورها نظیر  ونزئلا و  ایران، عربستان همچنان اولین صادر کننده نفت جهان با بیش از 8 میلیون بشکه در روز است.

بخش نفتی حدود 75 درصد از درآمد بودجه و 40 درصد از تولید ناخالص داخلی عربستان را به خود اختصاص داده است.

پس ازآنکه بهای نفت در سال 2015 به 30 دلار سقوط کرد، عربستان با هدف تنوع بخشیدن به اقتصاد خود چشم انداز  «ویژن 2030» را در دستور کار خود قرار داد که بر اساس آن بیش از 80 پروژه جدید برای تحول در زیر بنای اقتصادی عربستان کلید خورد. در این چشم انداز  علاوه بر سرمایه گذاری 200 میلیون دلاری برای توسعه انرژی های خورشیدی با شرکت سافت‌بانک گروپ ژاپن (Softbank Group) ، قرار بود سهم مشارکت زنان در اقتصاد را تا 30 درصد افزایش دهد و نرخ بیکاری را تا 7 درصد کاهش دهد. در بخش گردشگری دینی عربستان تصمیم گرفت سهم گردشگران دینی را از 8 میلیون به 80 میلیون افزایش دهد. سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی عربستان تا قبل از سند چشم انداز حدود 3 درصد  بوده است. درآمد عربستان از ناحیه زائران دینی حج تمتع و عمره حدود 12میلیارد دلار است که هشت درصد کل درآمدهای نفتی سعودی هاست.
 
گردشگری
براساس گزارش سالانه شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) صنعت توریسم برای تولید ناخالص تمام اقتصادهای جهان 2/2تریلیون دلار درآمد داشته و108 میلیون شغل ایجاد کرده است. با توجه به سهم 8 درصدی توریسم در اقتصاد جهانی، عربستان سعی میکند از این عقب نماند، در چشم انداز 2030در بخش گردشگری عربستان تصمیم گرفته به 5 کشور اول درصنعت توریسم تبدیل شود و سهم گردشگری را به  ده درصد یعنی 100 میلیارد از تولید ناخالص داخلی افزایش دهد.

عربستان تلاش می‌کند درآمدهای غیر نفتی خود را هر چه سریعتر به 50 درصد تولید ناخالص داخلی برساند. برای توسعه زیرساختهای صنعت توریسم ، در ژوئن2019 از  ابرپروژه گردشگری «القدیه» در شهر ریاض رونمایی کرد که شامل پنج پروژه اصلی از جمله پارک، جاذبه‌های گردشگری و مرکز تجاری شهر است.  همچنین شروع به ساخت پارک موضوعی «Six Flags» در فاصله چند کیلومتری ریاض شبیه پارکهای«Six Flags»  آمریکا چین، کانادا و مکزیک کرده است.

عربستان تا قبل از این تنها برای زائران اماکن مذهبی برای ورود تماشاگران مسابقات ورزشی و رویدادهای فرهنگی و تجار و کارگران روادید صادر می‌کرد. براساس طرح جدید تسهیل صدور ویزا ،49 کشور میتوانند از طریق اینترنت درخواست ویزا کنند و هزینه آن 80 دلار خواهد بود.

احمد الخطیب رئیس اداره گردشگری در اظهارات جدید خود برای طرح گردشگری گفت: گشودن درهای کشور به روی توریست‌های بین‌المللی یک لحظه تاریخی برای ما خواهد بود. طبق اظهارات وی زیر ساختهای جدید گردشگری عربستان نیاز به 67 میلیارد دلار سرمایه گذاری دارد. عربستان پیش ازاین تلاش کرده  یک صندوق مستقل که شامل سرمایه گذاری هایی عمومی و دارایی های دولتی است به ارزش دو نیم تریلیون دلارراه اندازی کند و از طریق این صندوق بخش گردشگری را نیز توسعه دهد. برخی دیگر از پروژه های عربستان پروژه دریای سرخ شامل 50 جزیره و 34 هزارمتربع ، یا الفیصلیه در غرب مکه که شامل برنامه‌هایی نظیر احداث واحدهای مسکونی، اماکن تفریحی، فرودگاه و بنادر دریایی برای جذب توریست است. سعودیها همچنین تلاش میکنند اکتشافات جدید باستانی برای ثبت مناطق جدید نیز انجام دهند در این راستا اکتشافاتی باکمک فرانسه  در« منطقه العلا»که شهر باستانی نبطی‌ها و بنای تاریخی مداین صالح در آن واقع شده ، انجام داده اند.
 
چالشهای گردشگری عربستان
با وجودی که عربستان تلاش میکند هر چه سریعتر به یک رتبه آرمانگرایانه در صنعت توریسم برسد اما بسیاری از برنامه های راهبردی سیاست خارجی این کشور در تناقض با سیاست گردشگری قرار دارد. نکته مهم این است که مقدمه جذب گردشگر، عبور منطقه خاورمیانه از یک منطقه امنیتی به منطقه مسالمت آمیز است اما عربستان یک بازیگر مهم در امنیتی کردن منطقه خاورمیانه است. از نمونه های آن قرارداد 110 میلیاردی عربستان با آمریکا برای خرید تسلیحات در سال 2017 و قرارداد 350 دلاری ده ساله ای است که برای واردات انواع دیگر تسلیحات امضا نموده است. طبق آمار موسسه بین  المللی صلح استکهلم عربستان از سال 2013 تا 2017 ده درصد از مجموع واردات تسلیحات جهان را به خود اختصاص داده است.

نظام بسته این کشور و دیکتاتوری پادشاهان سعودی، نبود احزاب و خشونت سازمان یافته در روابط خارجی مانند محاصره قطر، جنگ یمن، بحران سوریه و قتل روزنامه نگار سعودی در ساختمان دیپلماتیک کشوری دیگر گوشه کوچکی از سیاست خارجی خارج از عرف عربستان است. همین سیاست داخلی و خارجی سعودیها بزرگترین مانع در تنوع بخشیدن به اقتصاد این کشور و توسعه گردشگری است. عربستان برای کاهش وجهه خشن خود و تغییر فضای فرهنگی برای جذب گردشگر بر اساس بیانیه‌ای که نهاد سیاست گذار صنعت توریسم در عربستان منتشر کرده گردشگران زن خارجی را از پوشیدن عبای بلند معاف کرد. اما با توجه به سیاستهای متناقض دیگری که در عرصه داخلی وخارجی دارد ، تاکنون خروجی سند چشم انداز در جذب گردشگر رضایت بخش نبوده است به طوری که تعداد گردشگران در سال 2016 از 18049 نفر به 16109 نفر درسال 2017 کاهش یافته است. با انتخاب رویه های نامناسب در راهبرد منطقه ای و جهانی، همچنان رتبه عربستان در قدرت نرم و همچنین رتبه این کشور در لیست امن‌ترین کشورها در لیست کشورهای نامطلوب قرار دارد که آسیب جدی به صنعت گردشگری میزند.