رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه٬ امسال در سخنرانی خود در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد از طرح مشترک آمریکاو ترکیه برای ایجاد منطقه امن بر اساس ادعای خود پرده برداشت. اردوغان اعلام کرد: «طرح آمریکا و ترکیه میتواند منجر به آن شود که 2 میلیون آواره سوری به کشورشان بازگردند و در مناطق تحت کنترل آمریکا و ترکیه زندگی کنند.» او همچنین به این موضوع اشاره کرد که اگر دنباله نقشه منطقه امن بهسمت رقه و دیرالزور دراز شود٬ میتواند ترتیبات اسکان 3 میلیون آواره را فراهم کند. اما بخش ناتمام سخنان اردوغان که در رسانههای ترکیه بازتاب گستردهای داشت که شامل تأسیس 10 شهر و 140 روستا در این کشور با بودجهای بالغ بر 27 میلیارد دلار هزینه است. با این وجود، اکنون این مساله مطرح میشود که دولت ترکیه از ارائه چنین طرحی چه اهدافی را دنبال میکند و چه موانعی پیشروی اجرای آن وجود دارد؟
اهداف اردوغان از طرح شهرکسازی در شمال سوریه
در یک تحلیل مختصر میتوان اهداف ترکیه را در دو هدف اصلی مورد ارزیابی قرار داد:
1- طی سالهای بعد از 2011 تا کنون آنکارا به شدت نسبت به قدرتگیری کردهای سوریه نگران بوده و برخلاف انتظارات و خواست آنها، کردها با حمایت آمریکا جایگاهی را برای خود به دست آوردهاند. اکنون ترکیه قصد دارد، به بهانه مبارزه با تروریسم و ایجاد منطقه امن کردها را از مناطق تحت کنترل خود خارج کند تا از این طریق، به هدف خود یعنی رفع تهدید کردها برای مناطق جنوبی خود دست پیدا کند. در همین راستا، اردوغان قصد دارد با ایجاد شهرکهایی به سبک رژیم صهیونیستی در سرزمینهای اشغالی دموگرافی منطقه را تغییر دهد.
2- هدف دوم ترکیه را میتوان در ارتباط با انگیزههای سرزمینی اردوغان ارزیابی کرد. رئیسجمهور ترکیه بر اساس رویکرد نئوعثمانیگرایانه قصد دارد، از هر طریق ممکن به ایده خود مبنی بر الحاق سرزمینهای جدا شده از امپراتوری عثمانی تحقق ببخشد. اردوغان در اقداماتی هوشمندانه قصد دارد از طریق ایجاد مکانیسمی برای اداره شهرکها در آینده نزدیک از طریق انتخابات و توسل به همهپرسی این مناطق را به کشور خود منضم کند.
دشواریها و موانع پیشروی ترکیه
اولین مانع پیشروی اجرای این طرح را میتوان در ارتباط با دشواری در تامین بودجه موردنظر ارزیابی کرد. طی چند سال گذشته دولت ترکیه از نظر تامین هزینهها و بودجه کلان کشور با وضعیتی از رکود مواجه شده و تا حدودی نرخ تورم در این کشور، پیشرفت قابل توجهی داشته است. در چنین شرایطی تامین 27 میلیارد دلار، بودجهای قابل توجه را میطلبد که از توان کنونی آنکارا خارج است چنانکه برای رفع رکود به سمت دریافت کمک اقتصادی خارجی روی آورد و در ماه ژوئن یک میلیارد دلار از کشور چین استقراض کرد. اکنون بهنظر میرسد اردوغان، امید خود را به حمایت مالی اروپاییها معطوف کرده و امیدوار است بتواند با ابزار فشار پناهندگان، آنها را به پرداخت چنین هزینهای مجاب کند.
دومین مانع پیشروی ترکیه را میتواند مخالفت کشورهای اروپایی با طرح ترکیه ارزیابی کرد. واقعیت این است که در چند سال گذشته گسترهای وسیع از اختلافات میان کشورهای اروپایی با آنکارا به وجود آمده که با افزایش روی کار آمدن دولتهای راستگرا در اروپا، بیشتر نیز شده است.
سومین مانع پیشروی ترکیه در اجرای طرح الحاق مناطق شمال سوریه را میتوان در ارتباط با عدم مشروعیت بینالمللی و نقض حاکمیت ملی کشور سوریه است. بر خلاف ادعاهای سران سیاسی ترکیه که دائما بر احترام بر حاکمیت ملی سوریه تاکید دارند، طرح اردوغان به طور حتم نافی استقلال ملی کشور سوریه است. این امر نشان میدهد که ترکیه به تسخیر و الحاق بخشی از خاک سوریه به کشور خود گرایش دارد. در چنین شرایطی به نظر میرسد دولت سوریه و جامعه جهانی به هیچ عنوان با این طرح آنکارا موافقت نخواهند کرد.
چهارمین مانع اردوغان در اجرای طرح خود را میتوان مخالفت کامل کشورهای عربی با قدرت گیری منطقهای ترکیه و بازگشت نمودهای عصر امپراتوری عثمانی ارزیابی کرد. در مقطع کنونی، فارغ از قطر به نظر میرسد هیچ یک از دولتهای عربی نه تنها حاضر به حمایت مالی و سیاسی از طرح ترکیه نیستند، بلکه به طور کامل از هر اقدامی برای شکست چنین طرحی فروگذاری نخواهند کرد.
دیگر مانع پیشروی آنکارا را میتوان ورود ناخواسته ترکیه به درگیری نظامی با کردها ارزیابی کرد. واقعیت این است ایجاد شهرکهای مورد نظر ترکیه در شرق فرات به بهانه ایجاد منطقه امن، با صلح و آرامش یا توافق ایجاد نخواهد شد، بلکه تنها با حمامی از خون میتواند عملیاتی شود. کردها نشان دادهاند که در مسیر محافظت از مناطق شمال سوریه به هیچ عنوان حاضر به عقبنشینی بدون جنگ نیستند و حاضر نخواهند شد که ترکیه موجودیت آنها را مورد تهدید قرار دهد.