زمینه‌ها و چالش‌های میانجی‌گری میان ایران و عربستان

در این سفر یک موضوع مهم این است که آیا اقدام نخست وزیر پاکستان با درخواست دولت عربستان بوده است و یا خیر؟
عمران خان پیش از این در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک هم اعلام کرده بود که قصد دارد برای کاهش تنش میان ایران و عربستان میانجی‌گری کند. گفته می شود محمد بن سلمان ولیعهد سعودی ها در آخرین سفر آقای خان به عربستان سعودی پیش از رفتن وی به سازمان ملل از وی خواسته بود تا در رفع تنش با ایران کمک کند.

با این حال وزارت امورخارجه پاکستان با انتشار بیانیه‌ای گزارش رسانه ها مبنی بر اینکه مقامات سعودی و حتی محمد بن سلمان نامه‌ و یا پیامی را به نخست وزیر پاکستان برای تحویل به تهران داده باشد را تکذیب کرد.

با این وجود ایران آمادگی خود را برای پذیرش این میانجی گری و شنیدن ابتکارات عمران خان و حتی مذاکره بدون واسطه با مقامات عربستانی اعلام کرده اند.
 
سابقه میانجی گری پاکستان
تلاش پاکستان برای میانجیگری در خلیج فارس تازگی ندارد. از دهه 80 حداقل چهار ابتکار عمل بزرگ و کوچک وجود داشته است. اولین تلاش میانجی گری پاکستان در طول جنگ ایران و عراق بود. بعدها در سال 1997 اسلام اباد میزبان نشست رهبری ایران و عربستان سعودی در حاشیه نشست OIC بود. در سال 2003 تا 2004 یک دوره تلاش برای میانجی گری میان تهران و ریاض با ابتکار عمل رئیس جمهور سابق پرویز مشرف صورت گرفت اما این تلاش به دلیل نزدیکی مشرف به آمریکا و همراهی با برنامه های واشنگتن در منطقه راه به جایی نبرد. آخرین اقدام پاکستان برای میانجی گری در سال 2016 بود که با ابتکار عمل نخست وزیر وقت نواز شریف و ژنرال رهیل شریف رئیس ارتش صورت گرفت تا به تنش ایجاد شده در روابط دو کشور پس از اجرای اعدام شیخ باقر النمر ، روحانی و رهبر برجسته شیعیان عربستان پایان دهند.
                    
پیشران‌ها و چالش های میانجی‌گری
با توجه به سطح اختلافاتی که میان تهران و ریاض در موضوعات و پرونده‌های مختلف منطقه ای و نگاه متفاوت دو طرف به نظام امنیت منطقه ای وجود دارد این پرسش تردیدآمیز وجود دارد که تاچه حه می توان به موفقیت میانجی گری عمران خان می توان امیدوار بود؟

در این زمینه توجه به اینکه می تواند بسیار امیدوار کننده باشد که رهبران دو کشور در موضع‌‌گیری های خود نشانه های تمایل به مذاکره و کاهش تنش را نشان داده اند که می تواند ناشی از عدم تمایل دو طرف به رفتن در وادی جنگ با توجه به هزینه های گزاف آن برای هر دو کشور باشد. 

تمایل به کاهش تنش از سوی ایران با اعلام صریح آمادگی برای مذاکره مستقیم و همچنین ارائه پیشنهاد مبتکرانه صلح هرمز و انعقاد پیمان عدم تجاوز آشکارا بیان شده است و از طرف سعودی نیز می توان چنین نشانه هایی را در میان موضعگیری اخیر ولیعهد در گفتگو با شبکه آمریکایی پی بی اس و همچنین سخنان عادل الجبیر وزیر خارج سابق این کشور ردگیری کرد. طبیعتاً از هم فروپاشیدن طرح فشار حداکثری ترامپ و ناامیدی بن سلمان از عقبنشینی کاخ سفید از نمایش آمادگی برای حمله به ایران و همچنین از هم پاشیدن ائتلاف جنگ علیه یمن با کنار کشیدن ابوظبی از جنگ مولفه هایی است که در نرم‌تر شدن لحن سعودی ها در مورد گفتگو و البته میانجی گری تأثیرگذار بوده است.

با این حال همچنان می توان از وجود چالش های مهمی بر مسیر میانجی گری پاکستان و حصول توافق سخن به میان آورد. یکی از این موارد بی اعتمادی عمیق میان دو طرف و هراس سعودی ها از افزایش نفوذ مجور مقاومت و وانهادن کامل بازی قدرت منطقه ای به ایران است. 

از بعدی دیگر جنگ یمن و تداوم آن چالش مهمی در هرگونه تلاش برای کاهش تنش میان دو طرف می باشد. عربستان که توان مقابله با یمنی ها را از دست داده است برای حفظ وجهه خود در داخل و صحنه بین المللی واکنش های مشروع یمن به بمباران ها و تداوم دیوار محاصره را به ایران نسبت می دهد. بنابراین جنگ یمن مولفه ای مهم در برآیند موفقیت یا عدم موفقیت میانجی گری است و اگر ریاض در پی صلح با تهران می باشد باید بپذیرد جنگ یمن را به گونه ای فیصله دهد. از این رو انتظار می رود عمران خان در دیدارهای خود از تهران و ریاض  منحصراً در یافتن راه حل جنگ یمن متمرکز شود.

همچنین نباید از نقش و نفوذ آمریكا در عربستان سعودی که می تواند از هرگونه موفقیت در این طرح جلوگیری كند، چشم پوشی کرد. آمریکا از سیاست ایرانهراسی موفق شده است که بخش زیادی از درآمدهای نفتی کشورهای خلیج فارس را با فروش سلاح و یا به بهانه تأمین امنیت از آنها بستاند. طبیعتاً واشنگتن و تل آویو کاهش اختلافات میان کشورهای حاشیه خلیج فارس و تهران را به ضرر منافع خود تلقی خواهند با توجه به اینکه اساس دیدگاه ایران به تامین امنیت خلیج فارس خروج نیروهای نظامی بیگانه بویژه آمریکا می باشد. سفر عمران خان به تهران در شرایطی صورت می گیرد که  یک کشتی نفت‌کش ایران روز جمعه در سواحل بحیرۀ عرب مورد یک حمله ای که گمان می‌رود راکتی بوده باشد قرار گرفت. اگرچه عامل این حمله معرفی نشده اما می توان حدس زد که همزمانی این دو رویداد بی‌دلیل نیست و طرف‌هایی چون رژیم صهیونیستی خواهان موفقیت تلا شهای میانجی گری عمران خان نیستند.