با نزدیک شدن به پایان زمان آتشبس 120 ساعته مورد توافق آمریکا و ترکیه برای توقف موقت عملیات «چشمه صلح» و عقبنشینی کردهای سوریه از شهر راس العین (سرکانی )، رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه طی سفری هدفمند به منظور پیگیری و راضی کردن کشور روسیه با خواستههای خود در سوریه، برای دیدار با ولادیمیر پوتین در 21 اکتبر 2019 (فردا) راهی شهر سوچی میشود. اهداف و نتایج احتمالی این سفر در کانون توجه رسانهها و ناظران سیاسی قرار گرفته و بر همین مبنا، در نوشتار حاضر نیز اهداف و نتایج احتمالی دیدار اردوغان با همتای روساش مورد بررسی قرار گرفته است.
تلاش ترکیه برای همراه کردن مسکو با عملیات «چشمه صلح»
بدون تردید همانگونه که شخص اردوغان و دیگر مقامهای سیاسی ترکیه طی چند روز گذشته اعلام کردهاند، مهمترین هدف سفر اردوغان به سوچی، در ارتباط با موضوع عملیات ارتش ترکیه در شمال سوریه است. در همین زمینه مولود چاووش وزیر امور خارجه ترکیه با صراحت قبل از سفر اردوغان به روسیه اعلام کرد: محورهای مذاکرات اردوغان و پوتین در سوچی، خروج نیررهای کرد سوری از منبج و کوبانی خواهد بود.
در حقیقت، ترکیه به وضوح به این مساله پی برده که توافق میان اردوغان با مایک پنس، معاون دونالد ترامپ، نمیتواند دغدغهها و خواستههای این کشور را تامین کند و این احتمال وجود دارد طی چند روز آینده با عدم عقبنشینی کامل کردها از مناطق تحت کنترل خود، در مناطق شرق راس العین (سرکانی) دور جدید جنگ شروع شود اما با توجه به موج فشار افکار عمومی در سطح جهانی و خواست نمایندگان کنگره آمریکا بر اعمال تحریمهای فزآینده بر آنکارا، دولتمردان ترک قصد دارند مساله را با کمک ولادیمیر پوتین و روسیه در مقام مهمترین بازیگر عرصه میدانی معادلات ترکیه پیگیری کنند.
در حقیقت، اردوغان به این مساله پیبرده که اکنون هر گونه تغییر در معادلات میدانی کشور سوریه از گذرگاه مسکو عبور میکند و نمیتوان بدون اجازه روسیه دست به بر هم زدن معادلات و تداوم عملیات نظامی در مناطقی بزند که ارتش سوریه نیز مستقر هستند.
پیام سرد روسها پیش از سفر اردوغان
در شرایطی که اردوغان با کولهباری از امید راهی سوچی میشود، قبل از سفر شاهد سیگنالهای منفی مسکو در برابر خواستههای آنکار هستیم. در همین راستا، مقامات روسیه دو پیام و سیگنال غیرمستقیم به ترکیه دادند که نشان میدهد مسکو از تصمیمات و عملیات نظامیان اردوغان نگران است. دیمیتری پسکوف سخنگوی کاخ کرملین و مرد متنفذ و اثرگذار تیم پوتین در گفتوگو با یکی از شبکههای تلویزیونی کشورش گفت: عملیات ترکیه در شمال شرقی سوریه میتواند به روند بازگرداندن امنیت و ثبات به سوریه٬ لطمه وارد کند و مشکلات جدیدی به وجود بیاورد. این اقدام ترکیه بسیار نگران کننده است و ما اوضاع را پیگیری میکنیم. علاوه بر پسکوف، یوری اوشاکوف معاون پوتین هم در این مورد گفت: اقدامات نظامی ترکیه در شمال سوریه باید محدود باشد و اقدام نظامی به نسبت تهدیدات و واکنشها باشد نه این که به شکل نامحدود و بیمحابا از قدرت نظامی استفاده شود. این عملیات با این کم و کیف٬ به روند بازگشت استقرار و امنیت به کشور سوریه٬ ضربه میزند.
اردوغان در برابر چالش بزرگ و غیر قابل حل
در بُعدی دیگر، به نظر میرسد سفر اردوغان به شهر سوچی با چالشی بزرگ به نام دیدگاه استراتژیک مسکو و پوتین نسبت به بحران سوریه مواجه است. خواست رئیسجمهور ترکیه از همتای روس خود اجابت منطقه امن در عمق 32 کیلومتر و طول 444 کیلومتر است که عملا با نوعی تقابل را میان محور مسکو، تهران، دمشق با ترکیه ایجاد میکند. در این میان دو مساله اساسی وجود دارد، یکی اینکه ترکیه قصد دارد از روسیه بخواهد تا نیروهای سوری از شهر کوبانی (عین العرب) و که اداره مرزهای آن بعد از عقبنشینی کردها به حکومت مرکزی واگذار شده، عقبنشینی کند. دیگری اینکه از نگاه روسیه، ورود ارتش ترکیه و اشغال مناطق شمالی این کشور به مثابه نقض فاحش حاکمیت ملی و سرزمینی سوریه تلقی میشود که اساسا با موازین حقوق بینالملل در تضاد است.
در چنین شرایطی بعید بهنظر میرسد که اردوغان از گفتگو و مذاکره با پوتین به نتیجهای مهم و دستاوردی بزرگ دست پیدا کند. حتی این امکان وجود دارد که میان روسای جمهور کشورهای ترکیه و روسیه مذاکراتی پیرامون معامله بر سر ادلب صورت بگیرد اما مساله این است که در صورت حضور فراگیر ارتش ترکیه در شرق فرات و به ویژه کنترل احتمالی آنها بر چاههای نفتی در استان دیرالزور عملا مساله ادلب از مدار توجه خارج خواهد شد. لذا موافقت پوتین با پیشنهاد اردوغان مبنی بر عقبنشینی ارتش سوریه از دو شهر مهم و استراتژیک در شمال سوریه بسیار بعید بهنظر میرسد.
تمرکز روسیه بر توافقنامه «آدنا»
در موقعیت کنونی به نظر میرسد مسکو ضمن تاکید بر درک نگرانیهای امنیتی ترکیه، بر حفظ تمامیت ارضی سوریه و نیز سیطره دولت اعمال حاکمیت دولت مرکزی سوریه بر همه نقاط قلمرو آن تاکید دارد. با توجه به عضویت ترکیه در گروه آستانه به منظور حل و فصل سیاسی بحران سوریه و نیز روابط گسترده روسیه با ترکیه و سوریه، اکنون مقامات ارشد روسیه بر لزوم مذاکره برای حل و فصل اختلافات بین آنکارا و دمشق تاکید میکنند.
در همین راستا، شاهد هستیم که سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در اظهاراتی میگوید: «ما نگرانی ترکیه درباره امنیت مرزهایش را درک میکنیم و همزمان بر ضرورت بررسی نگرانیها در چارچوب توافقنامه موجود بین دمشق و آنکارا یعنی توافقنامه آدانا در ۱۹۹۸ تاکید میکنیم.» نکته قابل توجه اینکه بر پایه پیش فرض توافق آدانا، سوریه برای اجرای تعهدات خود جهت ممانعت از نفوذ تروریستها به خاک ترکیه لزوماً باید دوباره ارتش خود را در مرز با این کشور مستقر کند. بدین ترتیب مشخص است که در صورت حضور ارتش سوریه در مرزهای مشترک با ترکیه دیگر نیازی به ورود ارتش ترکیه نیست.