اسلام تايمز - نقش انقلاب اسلامی در شکل‏‌گیری تقریب مذاهب اسلامی‏

نقش انقلاب اسلامی در شکل‏‌گیری تقریب مذاهب اسلامی‏

اسلام تایمز: در این نوشتار ضمن تبیین عناوینی همچون تقریب و همگرایی مذاهب اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره)، عرصه‏‌های وحدت در حج از منظر ایشان، تأکید بر امت واحده اسلامی و دولت بزرگ اسلامی، به اقدامات جمهوری اسلامی ایران در راستای تقریب مذاهب اسلامی ازجمله تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و برگزاری کنفرانس‏های وحدت اسلامی پرداخته می‏شود.

انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 با آموزه‏‌هایی همانند ایجاد وحدت و همگرایی میان کشورهای اسلامی، تقریب مذاهب اسلامی و تشکیل امت واحده اسلامی به پیروزی رسید. جمهوری اسلامی ایران، در سیاست داخلی و خارجی خود، همواره از تقریب مذاهب اسلامی حمایت کرده و در سیاست‏های خود برای تحقق آموزه‏‌های انقلاب اسلامی، تلاش‏های فراوانی انجام داده است. مقاله حاضر به‏ دنبال بررسی آموزه‏‌های‏‌انقلاب اسلامی درباره مسأله تقریب و وحدت مذاهب اسلامی با تأکید بر اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) می‏باشد. در این نوشتار ضمن تبیین عناوینی همچون تقریب و همگرایی مذاهب اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره)، عرصه‏‌های وحدت در حج از منظر ایشان، تأکید بر امت واحده اسلامی و دولت بزرگ اسلامی، به اقدامات جمهوری اسلامی ایران در راستای تقریب مذاهب اسلامی ازجمله تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و برگزاری کنفرانس‏های وحدت اسلامی پرداخته می‏شود.

مقدمه‏
تفرقه و جدایی سیاسی مسلمانان زیان‏های فراوانی برای جهان اسلام و امت اسلامی داشته و دارد. دشمنان اسلام و مخالفان عزت و قدرت مسلمین همواره در صدد ایجاد اختلاف و درگیری بین مسلمانان و پیروان مذاهب بوده‏‌اند و یکی از نقشه‏‌های استکبار جهانی برای مهار قدرت روزافزون جهانی اسلام تلاش در راه دامن زدن به اختلافات فرقه‏‌ای و مذهبی است. انقلاب اسلامی ایران همواره منادی وحدت اسلامی و اتحاد مسلمین جهان بوده و است. تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و نام‏گذاری هفته وحدت و برگزاری کنفرانس‏های بین‏‌المللی وحدت و رهنمودهای سازنده‏‌ی امام خمینی و آیت الله خامنه‏‌ای و تأکید فراوانی بر واژه اسلامی درترکیب انقلاب اسلامی و نام مجلس شورای اسلامی و... روشن گر همین سیاست اسلامی نظام جمهوری اسلامی ایران است (مجموعه مقالات بیداری اسلامی، چشم انداز از آینده و هدایت آن، 170) انقلاب اسلامی ایران بر اساس وحدت اسلامی و تقریب بین مذاهب اسلامی و ایجاد احترام متقابل بین مذاهب مبتنی بوده و هدف آن حاکم کردن اسلام در کل کشورهای اسلامی است (واعظ زاده خراسانی، 129) انقلاب اسلامی به تأسی از آموزه‏‌های اسلام، هیچ تفاوتی بین مسلمانان سیاه، سفید، اروپائی و غیر اروپایی قایل نیست، برجنبه‏‌های اختلاف برانگیز در بین مسلمین پای نمی‏‌فشارد، بلکه با ایجاد دار‌التقریب فرق اسلامی، بر پایی روز قدس، برگزاری هفته وحدت در جهت اتحاد مسلمانان گام برداشته است. به‏‌همین‏‌دلیل طیف گسترده‏ای از گروه‏های غیر شیعی و حتی جنبش‏های آزادی بخش غیر اسلامی انقلاب اسلامی ایران را الگوی و اسوه خود قرار داده‏‌اند (شیرودی، 22) مقاله حاضر تلاش دارد تا به بررسی تقریب مذاهب اسلامی در پرتو انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی بپردازد، لذا سؤال اصلی مقاله این است که مسأله تقریب مذاهب اسلامی چه جایگاهی در آموزه‏های انقلا
ب اسلامی و اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) دارد و نظام جمهوری اسلامی در راستای تقویت وحدت اسلامی چه اقداماتی انجام داده است؟

تقریب و همگرایی مذاهب اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره)
یکی از آموزه‏ها، اهداف و پیام‏های انقلاب اسلامی، دعوت برای وحدت مسلمانان بود. انقلاب اسلامی در شرایطی این مهم را سرلوحه اقدامات خود قرار داد که زمینه‏های تفرقه و اختلاف میان کشورهای اسلامی، از سوی دشمنان اسلام به‏شدت تقویت می‏شد؛ لذا امام خمینی، ایجاد وحدت در میان مسلمانان را به‏عنوان یکی از برنامه‏های اصلی انقلاب برشمرده و اعلام کرد «برنامه ما که برنامه اسلام است، وحدت کلمه مسلمین است؛ اتحاد ممالک اسلامی است؛ برادری با جمیع فرق مسلمین است در تمام نقاط عالم، هم پیمانی با تمام دول اسلامی است در سرتاسر جهان» (صحیفه‏ی امام خمینی، 1/336) ایشان وحدت بین مسلمانان و مستضعفان و سایر دول اسلامی را چاره ساز گرفتاری‏ها می‏دانست و از سران کشورهای اسلامی می‏خواست تا در برابر دشمن خارجی، توحید کلمه داشته باشند: «هان‏ای مسلمانان جهان و مستضعفان تحت سلطه ستم گران، به پاخیزید و دست از اتحاد به هم دهید و از اسلام و مقدرات خود دفاع کنید و از هیاهوی قدرت مندان نهراسید... (صحیفه ی امام خمینی، 15/ 126) ایشان ضرورت این اتحاد و وحدت کشورهای اسلامی را این گونه بیان می‏کنند: دست برادری بدهند، حدود و ثغورشان را حفظ کنند. زیرا دیگر یهود به فلسطین طمع نمی‏کند، دیگر هند به کشمیر طمع نمی‏کند. اگر توحید کلمه باشد چطور می‏توانند این‏ها، یک مشت یهود دزد، چطور می‏توانند فلسطین شما را از دستتان بگیرند... . . آن روزی می‏توانیم ما و شما از تحت سیطره ظلم، ظلم قدرت‏های بزرگ بیرون برویم که با یک ملیارد جمعیت و با آن همه ذخایری که ما داریم خودمان را پیدا کنیم و اسلام را پیدا کنیم و توجه به اسلام بکنیم و به فرمان خدا عمل کنیم» (صحیفه‌ی امام خمینی، 2/167) تأکید بنیانگذار انقلاب اسلامی بر اتحاد جهان اسلام و تلاش برای تحقق بخشیدن به مفهوم آرمانی امت اسلامی، کشورهای اسلامی را به یکدیگر نزدیک نمود و جلوه‏‌های گوناگونی از همگرایی تحقق یافت که از آن جمله می‏توان به فعال شدن نقش سازمان کنفرانس اسلامی و گسترش ارتباطات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی میان کشورهای اسلامی و ایجاد تشکل‏هایی مانند سازمان همکاری‏های اقتصادی اکو و نظایر آن‏ها اشاره کرد. (احمدیان، 176) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز با استناد به قرآن کریم، دولت را موظف کرده تا سیاست کلی خود را در راستای تحقق وحدت و یک پارچگی همه‏‌جانبه ملل اسلامی تنظیم کند: «به حکم آیه کریمه‏‌ی «انّ هذه امّتکم امّة واحدة و آنا ربّکم فاعبدون» همه‏‌ی مسلمانان یک اُمّت‌ند و دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلی خود را بر پایه‏‌ی ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد و کوشش پیگیر به عمل آورد تا وحدت سیاست، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد» (قانون اساسی، اصل 11) امام خمینی از همان سالهای اولیه انقلاب همواره بر مسأله تقریب مذاهب و وحدت اسلامی تأکید داشته و از مسلمانان می‏خواستند در مراسم حج به این امر مهم توجه داشته باشند. «در آستانه به هم نزدیک شدن جمیع مسلمانان جهان و تفاهم همه مذاهب اسلامی برای رها شدن کشورهایشان از چنگال پلید ابر قدرتها و در آستانه قطع ایادی ستمگران شرق و غرب از ایران با رمز وحدت کلمه و اتکال به خدای بزرگ و اجتماع زیر پرچم اسلام و توحید، شیطان بزرگ جوجه‏‌های خود را فرا خوانده است تا با هر حیله متصور بین مسلمین تفرقه افکند و امت توحیدی و برادران ایمانی را به اختلاف و دشمنی کشاند و راه سلطه گری را برای خود باز کند. شیطان بزرگ که خوف آن دارد که انقلاب اسلامی ایران به سایر کشورهای اسلامی و غیر اسلامی‏‌صادر شود... ای مسلمانان جهان که به حقیقت اسلام ایمان دارید به پا خیزید و در زیر پرچم توحید و در سایه تعلیمات اسلام مجتمع شوید و دست خیانت ابرقدرتان را از ممالک خود کوتاه کنید.» (صحیفه‏‌ی امام خمینی، /159) در راستای تحقق اهداف وحدت آفرین انقلاب اسلامی از طریق مسأله حج در تابستان سال 1361 بنا به دعوت و کوشش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اولین سمینار بین‏‌المللی‏‌حج در هند و افریقا برگزار شد. در رابطه با این سمینار نشریه پیام انقلاب می‏نویسد: برنامه اولین کنفرانس جهانی حج به‏‌منظور شناساندن مسأله حج، فلسفه حج، اتحاد مسلمانان جهان، معرفی ایران اسلامی و... . طرح ریزی گردیده است. این سمینار اهدافی ازجمله: ایجاد الفت و اتحاد بین علماء و دانشمندان شرکت‏‌کننده و زدودن رنگ تفرقه‏‌ها و جدایی‏‌ها، آشنایی بیشتر شرکت کنندگان با حقیقت مسأله حج. (جنبه عبادی و سیاسی)، مطلع شدن علماء و دانشمندان شرکت‏‌کننده از آخرین تحولات انقلاب اسلامی و اتخاذ تصمیم پیرامون مسائل مختلف روز داشت (پیام انقلاب، 23) لذا با پیروزی انقلاب اسلامی، رهبران و نیروهای انقلابی به‏‌منظور حفظ و بسط انقلاب عطف توجه ویژه‏ای به مراسم حج داشتند و به‏ تدریج واژه انقلابی «حج برائت» وارد ادبیات سیاسی جهان اسلام و حج ابراهیمی شد که پیام آن نفی‏‌سلطه استکبار و استبداد و احیای اسلام و وحدت مسلمین بود (حشمت‏زاده، 58) ایجاد ارتباط مردمی میان مردم کشورهای اسلامی و فرقه‏‌های مختلف مذهبی یکی از شیوه‏‌های رسیدن به همگرایی جوامع اسلامی می‏باشد. در اسلام حج مهم‏ترین و بزرگترین اجتماع انسانی است که هر سال اتفاق می‏افتد و در این گردهمایی بزرگ دینی، مردم از کشورها و فرقه‏‌های مختلف اسلامی در کنار هم به انجام مر اسم مذهبی‏می پردازند. امام خمینی خصوصیاتی ازجمله: تعامل مسلمانان با هم و تبادل نظر در مسایل اساسی اسلام، تمرین مدارا و رفتارهای محبت‏‌آمیز و برائت از استعمار و استکبار را برای مراسم حج بر می‏شمارد. (هاشمی، 68) مسلمانان در مراسم حج علاوه بر انجام شعائر اسلامی می‏توانند از مشکلات کشورهای اسلامی آگاهی یابند و با مسلمانان از سرزمین‏های دیگر تبادل فکر و اندیشه داشته باشند. امام خمینی در این‏‌رابطه معتقد بود: «برملتهای اسلامی لازم است که... در این اجتماع مقدس حج اولا در مسایل اساسی اسلام و ثانیاً در مسایل خصوصی کشورهای اسلامی تبادل نظر کرده ببینند که در داخل کشورها با دست استعمار و عمال آن بر برادران مسلمان آنان چه می‏گذرد. اهالی هر کشوری باید در این اجتماع مقدس گرفتاری‏های ملت خود را به مسلمین جهان گزارش دهند» (صحیفه‏‌ی امام خمینی، 15/ 56) هدف حضرت امام از تأکید بر مراسم حج علاوه بر اهمیت بعد عبادی آن، برجسته‏‌سازی ابعاد اجتماعی و سیاسی آن بود. از نظر ایشان حج فرصت تجزیه و تحلیل وضعیت مسلمانان و کشورهای اسلامی و ارائه راهکارهای عملی در تقریب مذاهب، رسیدن به وحدت اسلامی و راه حل‌های مناسب برای رفع معضلات جهان اسلام است.

عرصه‏‌های وحدت در حج از منظر امام خمینی‏
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی، نقش حج در وحدت اسلامی را در عرصه‏‌های گوناگونی مطرح کردند که به برخی محورها اشاره می‏شود: در مواردی از مسلمانان دنیا خواستند تا حج را به سمبلی برای وحدت در برابر استکبار جهانی قرار دهند (صحیفه‏ی امام خمینی، 7 / 83 - 84) از سویی دیگر به اهمیت کنگره عظیم سالانه حج در زمینه‏‌های همگرایی جهت تشکیل امت جهانی اسلام را به درستی‏‌ پی‌برده بودند. به‏‌طوری که پیشنهاد می‏دادند که مسلمین در زمینه‏‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی و غیره تشکیل اتحادیه‏‌ها و پیمانهایی چند جانبه با یکدیگر در مقابل جهان کفر بدهند و کم کم زمینه‏‌های لازم جهت اجزاء نظام امت و امامت اسلامی در سطح جهانی اسلام مطرح گردد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تأکید بر ابعاد سیاسی اجتماعی حج در اهداف این انقلاب، اصل توجه به فلسفه و ابعاد حج در میان مسلمانان و حجاج جا افتاد و یکبار دیگر شعله-های توجه به حقیقت حج توسط انقلاب اسلامی احیاء گردید (مهربان پهمدانی، 6) امام خمینی حج را یکی از ابزارها و مکان‏های تحقق همبستگی و وحدت در جهان اسلام می‏دانست و زائران را به این امر فرا می‏خواند و آن‏ها را از تفرقه افکنی پرهیز می‏داد. ایشان در این زمینه نیز برای روحانیون، خطبا و اندیشمندان جهان اسلام، رسالت مهمی قائل ان بود (صحیفه‏‌ی امام خمینی 9/ 225) از منظر امام خمینی یکی از ثمرات عرصه حج و به تبع آن وحدت بررسی مشکلات عمومی مسلمین در حج است. ایشان در این زمینه معتقد بود «در اجتماع عظیم الهی حج، مسلمین به بررسی مشکلات عمومی مسلمین و در راه رفع آن کوشش کنند... یکی از بزرگترین و اساسی‏‌ترین مشکلات، عدم اتحاد بین مسلمین است.» (صحیفه‏‌ی امام خمینی 15/ 123 - 124)

تأکید بر امت واحده اسلامی‏
اندیشه شکل‏گیری و تحقق امت واحده اسلامی بر بنیان اعتقادی اسلامی، از دیرباز مورد اهتمام و تأکید مصلحان دینی و پیشگامان نهضت اسلامی قرار داشته است. استراتژی وحدت حول محوریت امت واحده اسلامی، در اندیشه سیاسی - دینی امام خمینی از جایگاه بلندی برخورداری می‏باشد. رابطه عمیق و همه‏‌جانبه اعتقادی و دینی میان نهضت‏های اسلامی موجب شد که امام خمینی از طریق‏‌ترویج و اشاعه تز امت واحده اسلامی، انقلاب اسلامی ایران را با نهضت‏های اسلامی جهان پیوندی استوار و ناگسستنی بخشیده و تحقق این ایده را کارسازترین استراتژی در مبارزه با جهان خواران و نیل به پیروزی عنوان نمایند. «ما برای دفاع از اسلام و ممالک اسلامی و استقلال ممالک در هر حال مهیا هستیم. برنامه ما که برنامه اسلام است وحدت کلمه مسلمین است اتحاد ممالک اسلامی است، برادری با جمیع فرق مسلمین است در تمام نقاط عالم، هم پیمانی با تمام دول اسلامی است در سراسر جهان» (صحیفه‏ی امام خمینی، 1/ 84) همین نگرش در انقلاب اسلامی ایران است که نهضت اسلامی ایران را خصلتی فرامرزی و فراگیر بخشیده و مبارزات رهایی‏‌بخش را در اقصی نقاط جوامع اسلامی و بلکه جوامع بشری هدایت می‏کند (سجادی، 15) امام خمینی در رابطه با اهمیت وحدت امت اسلامی و تأثیر آن در تشکیل حکومت اسلامی اعتقاد داشت «ما برای این‏که وحدت امت اسلام را تأمین کنیم، برای این‏که وطن اسلام را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولتهای دست نشانده آن‏ها خارج و آزاد کنیم. راهی نداریم جز این‏که تشکیل حکومت بدهیم. چون به‏‌منظور تحقق وحدت و آزادی ملتهای مسلمان بایستی حکومتهای ظالم و دست نشانده را سرنگون کنیم و پس از آن حکومت عادلانه اسلامی را که در خدمت مردم است بوجود آوریم. تشکیل حکومت برای حفظ نظام و وحدت مسلمین است» (صحیفه‏‌ی امام خمینی 27) انقلاب اسلامی ایران با پیروزی بر رژیم ستمشاهی پهلوی به رهبری امام خمینی یکی از پایه‏‌های مهم سیاست داخلی و خارجی خود را بر وحدت اسلامی قرار داد، دفاع از مسلمانان جهان به‏‌عنوان یکی از اصول اساسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قانون اساسی کشورمان مورد توجه قرار گرفته است. در اصل یازدهم قانون اساسی آمده است: به حکم آیه کریمه «ان هذه امتکم امته واحده و انا ربکم فاعبدون» همه مسلمانان یک امت‏اند و دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلی خود را بر پایه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد و کوشش پیگیر به عمل آورد تا وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد (قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 11) امام خمینی در سخنان خود، نقشه‏‌های تفرقه افکنانه از سوی قدرتهای بزرگ را به‏‌عنوان یک طرح و توطئه بین‏‌المللی برای تمام کشورهای اسلامی بیان می‏کنند و از مسلمانان می‏خواهند که در برابر این توطئه‏‌ها به مقابله برخیزند «برادران اهل سنت در کشورهای اسلامی بدانند که عمال وابسته به قدرتهای شیطانی بزرگ خیرخواه اسلام و مسلمین نیستند و لازم است مسلمانان از آنان تبری کنند و به تبلیغات تفرقه افکنانه آنان گوش فراندهند... ... امروز روزی است که تمام طوایف مسلمین مقابل هستند با قدرتهای شیطانی که اساس اسلام را می‏خواهند از بین ببرند، امروز روزی است که همه به دستور اسلام، به دستور قرآن با هم متحد باشند و تنازع نکنند» (ولایت فقیه، 156) امت واحده از نظر امام خمینی که متشکل از همه اقوام، نژادها و ملیتها می‏باشد، هدف اسلام برای مقابله با دشمنان است. «اسلام آمده تا ملل دنیا را، عرب را، عجم را، ترک، فارس را، همه را با هم متحد کند و یک امت بزرگ به نام امت اسلام در دنیا برقرار کند. تا کسانی‏که می‏خواهند سلطه‏‌ای بر این دولتهای اسلامی و مراکز اسلامی پیدا بکنند بواسطه اجتماع بزرگی که مسلمین از هر طایفه هستند نتوانند» (صحیفه‏‌ی امام خمینی، 13/ 225) در فرهنگ اسلامی نیز بزرگترین ارزش که مورد اهتمام انبیاء است اعتقاد به توحید و یگانگی ذات خداوند است. توحید خود متضمن مفهوم وحدت نیز می‏باشد. امام خمینی توحید کلمه و توحید عقیده را مهم‏ترین هدف پیامبران می‏داند. ایشان علل درخشش تمدن اسلامی و توفیق علمی و اعتقادی آن‏را حرکت بر محور توحید و وحدت می‏دانند. توحید هم خود محور همگرایی است و هم بسیاری از عوامل واگرایی مسلمانان را دفع می‏کند. و این وحدت عقیده به وحدت عمل می‏انجامد. «یکی از مقاصد بزرگ شرایع و انبیای عظام(س) که علاوه بر آن که خود مقصود مستقل است وسیله پیشرفت مقاصد بزرگ و دخیل تام در تشکیل مدینه فاضله می‏باشد توحید کلمه و توحید عقیده است و اجتماع در مهام امور و جلوگیری از تصدیان ظالمانه ارباب تعدی است که مستلزم فساد بنی الانسان و خراب مدینه فاضله است و این مقصد بزرگ که مصلح اجتماعی و فردی است انجام نگیرد مگر در سایه وحدت نفوس و اتحاد هم و الفت و اخوت و صداقت قلبی و صفای باطنی و ظاهری افراد جامعه. و اگر چنین باشد غلبه کنند بر تمام طوایف و مللی که بر این طریقه نباشند (چهل حدیث: 310) امام خمینی توحید و وحدت عقیده را از عوامل اصلی درخشش تاریخی مسلمانان می‏داند. پیروزی بزرگ، شکستهای امپراطوری‏های عظیم و دست یابی به‏‌سرزمینهای دیگر به نظر ایشان نتیجه اعتقاد به توحید و پرهیز از پراکندگی جوامع اسلامی است (هاشمی، 48) امام خمینی در این زمینه معتقد بود؛ «چنان‏چه از مراجعه به تواریخ مخصوصاً تاریخ جنگهای‏‌اسلام و فتوحات عظیمه آن مطلب خوب روشن می‏شود که در اوایل طلوع این قانون الهی، چون شمه‏ای از این اتحاد و وحدت در بین مسلمین بود در مدت کمی چه فتوحات بزرگی کردند و در اندک زمانی به سلطنت‏های بزرگ آن زمان که عمده آن ایران و روم بوده غلبه کردند. پیغمبر اسلام عقد اخوت بین مسلمین صدر اول اجرا فرمود. مسلمین مامورند به دوستی و مواصلت و نیکویی به یکدیگر و مودت و اخوت» (چهل حدیث: 312) امام خمینی بر محورهای ثابت اسلام که همه مذاهب اسلامی به آن‏ها اعتقاد دارند اشاره نموده و مسلمانان را به پیروی از آن‏ها دعوت می‏کند: «قرآن کریم فرموده است: واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولاتفرقوا: این یک دستور است دستور الزامی است. امر است و مشتمل بر یک امر و یک نهی. مجتمع باشید با هم. به اسلام تمسک کنید. همه با هم به اسلام تمسک کنید، تفرقه بینتان نباشد.» (صحیفه‏‌ی امام خمینی، 14/ 68) ایشان با اشاره‏‌های قرآنی و گفتارهای وحیانی تلاش کردند آیاتی از قرآن‏را که محور همگرایی و اتحاد مسلمین است بازگو کنند: «اگر ما هیچ جهتی را ملاحظه نکنیم الا برادری خودمان را، انسجام پیدا می‏کنیم. همه مومنین را قرآن می‏خواهد که با هم برادر باشند و غیر از این هم نباشد در بین. اگر همه مومنین در قطرهای اسلامی، در تمام کشورهای اسلامی همین یک دستور خدا را که عقد اخوت بینشان انداخته است، همین یک دستور را عمل بکنند، قابل آسیب نیست و این گرفتاری‏‌ها برای ما پیدا نمی‏شد.» (صحیفه‏‌ی امام خمینی، 11/ 148) هم‏چنین با مراجعه به قانون اساسی برخی از اهداف و آموزه‏‌های انقلاب اسلامی را می‏توان در مواردی ازجمله: تلاش در جهت حاکمیت امت واحده جهانی، دفاع از حقوق مسلمانان و دعوت غیر مسلمانان به اسلام جستجو کرد. مطالب فوق نشان می‏دهد که تأکید امام خمینی و آموزه‏‌های انقلاب اسلامی بر وحدت امت اسلامی فرصت و ظرفیت بالایی را برای همگرایی کشورهای اسلامی ایجاد نمود که در صورت بالفعل شدن آن می‏تواند به تحقق دولت بزرگ اسلامی منجر شود.

امام خمینی و دولت بزرگ اسلامی‏
علاوه بر این‏که امام خمینی بر مسأله وحدت امت اسلامی به‏‌معنای حفظ مرزهای ملی و توجه به منافع ملی کشورهای اسلامی به‏‌عنوان یکی از اهداف انقلاب اسلامی تأکید داشتند، هدف آرمانی انقلاب اسلامی را نیز، تشکیل یک دولت بزرگ اسلامی می‏دانستند که همه سرزمینهای اسلامی را در خود جای دهد و بتواند یک قدرت مستقل ایجاد کند. توجه داشته باشیم که در اینجا دولت بزرگ اسلامی عام‏تر از امت اسلامی است، در دولت اسلامی مرزهای ملی برداشته می‏شود و یک دولت بزرگ اسلامی تشکیل می‏شود، در حالی منظور از وحدت امت اسلامی این است که کشورهای مسلمان با حفظ مرزهای ملی با اتحاد داشته باشند. امام خمینی در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی از یک سیستم فدرالی یاد می‏کنند که با به رسمیت شناختن واحدهای کشور ملت بر اساس مشترکات اسلامی، دولت بزرگ اسلامی شکل گیرد و بتواند با هماهنگی و انسجام برنامه‏‌های خود را مبتنی بر اصول اسلام است تبیین کند و تمامی سرزمینهای اسلامی را در خود جای دهد. ایشان در وصیتنامه خود نیز از این آرمان یاد می‏کنند و به ملتهای مسلمان توصیه می‏کند که با یکدیگر متحد شوند و به‏‌سوی تشکیل یک دولت اسلامی با جمهوری‏های مستقل حرکت کنند. «همه در زیر پرچم پر افتخار اسلام مجتمع و با دشمنان اسلام و برای محرومان جهان به دفاع برخیزید و به‏‌سوی یک دولت اسلامی با جمهوری‏های آزاد و مستقل به پیش روید که با تحقق آن همه مستکبران جهان را به‏جای خود خواهید نشاند» (وصیتنامه 18) امام خمینی مهم‏ترین موانع تشکیل دولت بزرگ اسلامی را نژاد پرستی فرقه گرایی، ملی‏‌گرایی و استعمار زدگی می‏داند. امام به مسلمانان سفارش می‏کند که همه با هم در کنار هم باشند و از تفرقه پرهیز کنند (هاشمی، 109) برای رسیدن به دولت بزرگ اسلامی باید بر توحید به‏‌عنوان مهم‏ترین اصل اعتقادی و مشترک مسلمانان تکیه گردد و چون آغاز پیدایش اسلام به آن تمسک گردد. اگر توحید اصل حرکتهای اسلامی و محور فعالیتهای دولتهای اسلامی قرار گیرد رسیدن به دولت بزرگ اسلامی دور از ذهن نخواهد بود. وقتی که کشورهای اروپایی بر اساس مشترکات اقتصادی و سیاسی خود می‏توانند اتحادیه اروپا را تشکیل دهند و به سمت تشکیل یک قدرت بزرگ سیاسی و اقتصادی در جهان حرکت کنند چرا کشورهای اسلامی که هم دارای مشترکان اعتقادی هستند و هم صاحب منابع عظیم انرژی می‏باشند و مناطق استراتژیک را در کنترل دارند نتوانند به یک قدرت عظیم تبدیل گردند. «من امیدوارم که همه ملتهای اسلامی که به‏‌واسطه تبلیغات سوء اجانب متفرق شده‏‌اند و در مقابل هم قرار گرفته‏‌اند بیدار شوند و با هم متحد شوند و یک دولت بزرگ اسلامی زیر پرچم لا اله الا الله تشکیل بدهند و این دولت بر همه دنیا غلبه کند» (هاشمی، 110)

اگر دولت‏ها و ملت‏های اسلامی بتوانند بر موانع موجود بر سر راه وحدت اسلامی و تشکیل امت بزرگ اسلامی فایق آیند و توطئه‏‌های استعمار را بشناسند و آن‏ها را خنثی کنند می‏توانند یک قدرت بزرگ در جهان به نام جهان اسلام و امت اسلام ایجاد کنند. به اعتقاد امام خمینی دولتهای اسلامی یک وحدت واقعی اسلامی ایجاد کنند. گذشت کنند از بعضی شهوات خودشان و با هم دست برادری بدهند. همه مجتمعاً در برابر غرب بایستند بعد در بین خودشان یک حکومت آرام، یک اجتماع آرام را تشکیل می‏دهند. همه ممالک سر جای خودشان باقی. هیچکدام به هیچ‏کدام تجاوز نکنند همه برادر باشند. اگر اجنبی خواست تجاوز کند همه با هم هم صدا شوند و جلو روند. بنابراین امام خمینی چون وحدت را محور قدرت جهان اسلام می‏داند و راه رسیدن به دولت بزرگ اسلامی هم وحدت است. همواره بر این موضوع تأکید کرده است (هاشمی، 112) انقلاب اسلامی ایران بر آن است تا برای همیشه به برقراری اتحاد اسلامی در سراسر جهان و میان همه مسلمانان که یکی از آرزوهای مسلمانان و یکی از شرایط تحقق حکومت عدل اسلامی در جهان است جامعه عمل بپوشاند. انقلاب اسلامی ایران بر اساس استناد به آیه شریفه: «محمد رسول الله والذین معه اشداد علی الکفار ورحماء بینهم» با مسلمانان در سراسر جهان، برخورد اسلامی داشته و از آغاز پیروزی دست آحاد ملت اسلامی را به گرمی فشرده و طلایه‏‌دار احیای همگرایی اسلامی گردید و در صدد تشکیل امت واحده اسلامی برآمده یعنی همان که در صدر اسلام وجود داشته است. انقلاب اسلامی ایران با توجه به وضع اسفبار جوامع اسلامی شعار «یا ایها المسلمین اتحدوا اتحدوا) را مطرح کرده و در صدد تحقق امت واحده اسلامی برآمد (زرگر، 129) بنابر اصل یازدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که همه مسلمانان را یک امت می‏داند و دولت جمهوری اسلامی ایران را موظف می‏داند سیاست کلی خود را بر پایه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد و کوشش پی گیر بعمل آورد تا وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام تحقق بخشد. تا کنون جمهوری اسلامی ایران در جهت عمل به این اصل مترقی اسلامی اقدامات متعددی را انجام داده است (مهاجری، 160)

اقدامات جمهوری اسلامی ایران در راستای تقریب مذاهب اسلامی‏
یکی از عواملی که در ایجاد تقریب و وحدت اسلامی نقش اساسی و تعیین‏‌کننده را ایفا می‏نماید، مربوط به نخبگان فکری کشورهای اسلامی است. اگر تعامل، تفاهم و گفتگو میان نخبگان فکری در جهان اسلام رو به افزایش باشد می‏تواند کمک مؤثری به روند تقریب مذاهب و همگرائی کشورهای اسلامی بنماید. قبل از همه بنظر می‏رسد که مسأله تفاهم نظر و تقریب میان دیدگاهها در میان فرقه‏‌های مذهبی کشورهای اسلامی‏از اهمیت بیشتری بر خوردار است. مسأله‏ای که درآموزه‏‌های اسلام و انقلاب اسلامی بر آن تأکید می‏شود. در آموزه‏‌های انقلاب اسلامی بر مفاهیمی تأکید می‏شود که در آن بر هم فکری، هم دلی و هم رایی جامعه نخبگان مسلمان تأکید می‏شود و بنظر می‏رسد تعامل و تفاهم نخبگان فکری در پرتو اصول، مبانی و آموزه‏های اسلام و انقلاب می‏تواند حاوی ظرفیت‏ها و فرصت‏های زیادی برای تحقق یافتن همگرائی کشورهای‏‌اسلامی باشد. در این زمینه ایران اسلامی نه تنها به‏‌ترویج آموزه‏‌ها و ارزش‏های وحدت آفرین پرداخت، بلکه در عمل به تقویت محیط تفاهم و نزدیک ساختن دیدگاه‏ها اقدام نمود.

تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی‏
تقریب مذاهب اسلامی یکی از محورهای ایجاد وحدت و همگرائی میان کشورهای اسلامی محسوب می‏شود، در این‏‌راستا، آیت الله خامنه‏‌ای با توجه به ضرورت استمرار و تقریب اندیشه نزدیکی و اتحاد بین مسلمانان بر اساس یک طرح و برنامه مدون و تشکیلات منسجم، فرمان ایجاد مرکزی به نام مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در سال 1369 صادر فرمودند. بر این اساس هدف از تقریب مذاهب اسلامی عبارت از نزدیک شدن پیروان مذاهب اسلامی با هدف تعارف و شناخت یکدیگر به‏‌منظور دست یابی به اخوت دینی بر اساس اصول مسلم و مشترکات اسلامی می‏باشد. برای رسیدن به این هدف، تقریب مذاهب بر مبانی و اصولی استوار است که مهم‏ترین آن‏ها عبارت است از:
1. قرآن کریم و سنت شریف نبوی دو منبع اساسی برای شریعت اسلام هستند و تمامی مذاهب اسلامی در این دو اصل مشترک می‏باشند و حجیت سایر منابع در گرو استناد به این دو منبع اصلی است.
2. ایمان به اصول و ارکانی ازجمله: وحدانیت خداوند، نبوت، خاتمیت رسول اکرم(ص) و سنت پیامبر به‏‌عنوان یکی از منابع اصلی دین، ایمان به قرآن کریم و مفاهیم و احکام آن به‏‌عنوان اولین منبع دین اسلام، ایمان به معاد و عدم انکار ضروریات دین و تسلیم شدن به ارکان اسلام مثل نماز، زکات، روزه، حج، جهاد و... ملاک اسلامیت است.
3. مشروعیت اجتهاد و آزادی بحث: اسلام با به رسمیت شناختن اجتهاد در چارچوب منابع اصلی اسلامی اختلافات فکری را پذیرفته است. بر مسلمانان است که اختلافات اجتهادی را امری طبیعی قلمداد کرده و به رأی دیگران احترام بگذارند.
4. وحدت اسلامی یکی از ویژگی‏های امت اسلامی در قرآن مجید و از اصول بسیار مهم آن است. این اصل در موارد تزاحم با اصول دارای اهمیت کم‏تر بر آنان مقدم می‏شود.
5. اصل برادری اسلامی مبنایی کلی برای تعامل بین مسلمانان است.
با توجه به اصول و مبانی فوق مجمع تقریب جهانی و بین‏‌المللی است و به یک منطقه و یا یک کشور و یا یک نژاد اختصاص ندارد. و از انجام هرگونه عمل تفرقه‏آمیز میان مسلمانان اجتناب می‏‌نماید و دولتهایی که موجب وحدت و ائتلاف امت اسلامی می‏شوند توصیه می‏کند (میرآقایی، 171) و رسالت آن ارتقاء سطح آشنایی و آگاهی و تعمیق تفاهم بین پیروان مذاهب اسلامی و تقویت احترام متقابل و تحکیم رشته های اخوت اسلامی در بین مسلمانان بدون هیچ‏گونه تمایزی از لحاظ تعلقات فرقه‏‌ای، قومی یا ملی آنان به‏‌منظور رسیدن به امت واحده‏ی اسلام می‏باشد.

نگاهی به اساسنامه مجمع نیز اهداف وحدت بخش و همگرائی کشورهای اسلامی را نشان می‏دهد. در ماده 13 اساسنامه در رابطه با اهداف مجمع آمده است:
1. کوشش در راه ایجاد آشنایی و تفاهم بیشتر بین علماء و متفکران و پیشوایان مذهبی جهان اسلام.
2. سعی در ایجاد هماهنگی و تشکیل جبهه واحد بر اساس اصول مهم اسلامی مقابل توطئه‏‌های تبلیغاتی و تهاجم فرهنگی دشمنان اسلام.
3. اشاعه فکر تقریب بین توده‏‌های مسلمان و آگاه کردن آنان با توطئه‏‌های تفرقه‏‌انگیز دشمنان.
4. کوشش در تحکیم و اشاعه اصل اجتهاد و استنباط در مذاهب اسلامی.
در مجموع می‏توان با نگاهی به اساسنامه مجمع، مبانی، اصول و ارزشهای تقریب مذاهب اسلامی، فرصت‏ها و ظرفیت‏های زیادی را در ایجاد همگرائی میان کشورهای اسلامی مشاهده نمود. که برخی از آن‏ها در مورد ارتباط میان کشورهای اسلامی و امت اسلامی با یکدیگر است.

آموزه‏‌هایی که در این قلمرو می‏تواند به تحکیم همگرائی کمک نماید عبارتند از:
الف) پرهیز از نسبت دادن کفر و فسق و بدعت به یکدیگر: مسلمانان با پذیرش مشروعیت اجتهاد در چارچوب منابع اصیل اسلامی بایستی لوازم و تبعات این اصل را هم بپذیرند و اگر یک نظر اجتهادی از دیدگاه مذهب خاصی خطا بود، صاحب آن‏را به کفر و فسق متهم نکنند. بنا بر این، امور اختلافی را از رتبه‏‌ی کفر و ایمان به رتبه‏‌ی خطا و صواب باید تنزل داد.
ب) از طرف دیگر نباید کسی را به‏‌علت لوازم سخن یا اعتقادش که از نظر فرقه‏‌ای خاص به انکار اصول دین منتهی می‏شود، تکفیر نمود زیرا ممکن است او به این لوازم اعتقاد نداشته باشد.
ج) برخورد محترمانه در امور اختلافی: وقتی اسلام نوعی شکیبایی دینی را در مناسبات خود با سایر ادیان توصیه می‏کند و از مسلمانان می‏خواهد که به مقدسات فکری و اعتقادی باطل دیگران بی‏حرمتی ننمایند، به طریق اولی در مناسبات بین مسلمانان، اصل اجتناب از بی‏حرمتی به مقدسات پیروان مذاهب اسلامی را مورد تأکید قرار می‏دهد و آنان را به معذور دانستن یکدیگر در امور اختلافی دعوت می‏نماید.
د) آزادی اختیار مذهب: اصل آزادی مذهبی به‏‌عنوان یک اصل کلی در روابط فردی جریان خواهد داشت. پس هر فرد در انتخاب مذهب اسلامی خود آزاد است، سازمان‏ها و دولت‏ها نبایستی مذهبی را به اجبار به دیگران تحمیل نمایند بلکه باید همه‏‌ی مذاهب اسلامی را به رسمیت بشناسند.
ه‍) آزادی عمل به احکام شخصیه: در مسایل مربوط به احوال شخصیه، پیروان مذاهب اسلامی تابع مقررات مربوط به مذهب متبوع خود هستند، مگر در امور مربوط به نظم عمومی که قوانین جاری کشور متبوع آنان که به‏‌واسطه‏ی حکومت مشروع اداره می‏شود، حاکم خواهد بود. بر اساس آیه‏‌ی شریفه‏ی «فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه» قرآن کریم مسلمانان را به گفت وگوی مسالمت‏‌آمیز و بدون هیاهو با کفار و اهل کتاب، برای رسیدن به حقیقت، دعوت کرده است. بنابر این بر مسلمانان به طریق اولی لازم است اختلافات خود را از طریق گفت وگوی سالم و رعایت آداب آن حل و فصل نمایند.
و) لزوم اهتمام همه مسلمانان به ابعاد عملی تقریب و تبلور ارزش‏های آن.
برخی دیگر از اصول و آموزه‏‌ها، مربوط به وحدت مسلمانان در برابر کشورهای غیر مسلمان و قدرت‏های مسلط خارجی است که می‏توان به مواردی ازجمله لزوم موضع‏گیری هماهنگ و واحد در برابر دشمنان اسلام و ضرورت همکاری همه‏‌جانبه در موارد مورد اتفاق مسلمانان اشاره نمود.

تأسیس جامعه المصطفی(ص) العالمیه‏
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی شمار اندکی از طلاب غیر ایرانی به حوزة علمیه قم راه می‏‌یافتند و کسب فیض آنان از این چشمة جوشان علم و معرفت با مشکلات بسیار روبه‏‌رو بود و اغلب به شکل انفرادی، همراه با مشقات بسیار و به شکل غیر سازمان‏‌یافته انجام می‏گرفت. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و حاکمیت نظام اسلامی شوق تحصیل در این حوزه هر روز فزون‏تر شد چنان‏که به فاصلة اندکی پس از پیروزی انقلاب حوزه‏‌های علمیه را با سیل مشتاقان روبه‏‌رو ساخت. از این‏رو مسؤولان و بزرگان حوزه به‏‌منظور پاسخگویی به این عزیزان و تحقق بخشی به آرمان‌های امام خمینی و ساماندهی وضعیت تحصیلی و معیشتی آنان «شورای سرپرستی طلاب غیر ایرانی» را بنیاد نهادند. این شورا در شهریور ماه سال 1358 کار خود را آغاز کرد. تشکیل این شورا نخستین گام در توجه سازمان‏‌یافته به بخش غیر ایرانی حوزه‏‌های علمیه به شمار می‏رود که فعالیت آن تا سال 1365 تداوم یافت. در این سال با هدایت رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) شورای سرپرستی با تحول در ساختار و گسترش حوزه مأموریت به «مرکز جهانی علوم اسلامی» تغییر نام یافت و به ثبت رسید وتاکنون بیش از 000. 60 نفر از 120 ملیت جهان زیر پوشش آموزشهای این مرکز قرار گرفته‏‌اند که بیش از 000. 30 نفر از آنان فارغ التحصیل شده و در کشورهای‏‌خود مشغول فعالیتهای آموزشی، پژوهش و تبلیغی شده‏‌اند. مرکز جهانی علوم اسلامی تا سال 1372 به‏‌صورت غیر متمرکز و به شیوه‏‌های سنتی رایج در حوزه‏‌های علمیه اداره می‏شد و از آن تاریخ به بعد با انتصاب مدیر از سوی رهبر انقلاب، از حالت شورایی و غیر متمرکز خارج و فعالیت آن تحت نظارت دفتر معظم له قرار گرفت.

اهداف جامعه المصطفی‏(ص)
طبق اساسنامه، رسالت محوری این مرکز عبارت است از «معرفی، گسترش و تعمیق فرهنگ و معارف اسلام ناب محمدی(ص) در سراسر جهان» که در این‏‌راستا اهداف زیر جهت آن شمرده شده است:
الف)تربیت طلاب، عالمان و نخبگان دینی غیر ایرانی به‏‌منظور تصدی وظایف مربوط مانند تبلیغ، تدریس و تحقیق پیرامون معارف و علوم اسلامی و انسانی و اداره مراکز فرهنگی و دینی بر اساس نیازهای مسلمانان جهان.
ب) برگزاری دوره‏‌های بلند مدت و کوتاه مدت آموزشی در کلیه رشته‏‌های متناسب با اهداف و مأموریت‏های مرکز و اعطای مدارک رسمی و تأسیس مدارس و مراکز آموزشی و علمی.
ج) انجام پژوهش و تحقیق در راستای اهداف و مأموریت‏های مرکز و تأسیس مراکز پژوهشی.
د) انتشار کتب، مجلات و مقالات به زبان‏های گوناگون در جهت اهداف و مأموریت‏های مرکز.
ه‍). تولی امر تعلیم وتربیت طلاب غیر ایرانی در داخل کشور و نظارت بر مراکز آموزشی ویژة غیر ایرانی‏ها.
و) انجام همکاری‏های علمی با مؤسسات و مراکز آموزشی داخل و خارج از کشور و ارایة فرصت‏های مطالعاتی و برگزاری همایش‏های علمی با هماهنگی مراجع ذی‏ربط در جهت مأموریت‏ها و اهداف.
در ابتدای سال 87 دو سازمان بزرگ و بین‏المللی مرکز جهانی علوم اسلامی و سازمان حوزه‏ها و مدارس علمیه خارج از کشور با هم ادغام شده و جامعه المصطفی(ص) العالمیه تأسیس گردید. بنابراین جمهوری اسلامی ایران در راستای تحقق بخشیدن به اهداف و آرمانهای انقلاب اسلامی و امام خمینی در راستای اتحاد و همگرایی جهان اسلام این مرکز را تأسیس کرده تا بتواند باتربیت و آموزش نیروهای متخصص و متعهد اسلامی‏‌ غیرایرانی از آن‏ها در راستای اهداف انقلاب اسلامی در کشورهای خودشان استفاده کند و تا حدودی هم این هدف محقق شده است (کتاب شناسان، 10)

برگزاری کنفرانس‏های بین‏‌المللی وحدت اسلامی‏
انقلاب اسلامی ایران همانگونه که مسلمانان ایران را دعوت به اخوت و برادری و تفاهم اسلامی می‏‌نماید، تمام مسلمانان جهان را نیز برای تحقق وحدت اسلامی فرا می‏خواند. در این‏‌راه جمهوری اسلامی اساس کار خود را دعوت ازعلما و متفکران سراسر جهان اسلام برای بحث و تبادل نظر جهت آگاهی و شناخت بیشتر مذاهب اسلامی از یکدیگر و جلوگیری از هرگونه فعالیتهای تفرقه افکنانه و ضدوحدت قرار داد. به‏‌دنبال اعلام هفته وحدت از سوی جمهوری اسلامی ایران، جهت گستراندن تفکر اتحاد مسلمین، که از ابتکارات این نظام محسوب می‏شود، تصمیم به برگزاری کنفرانس وحدت گرفته شد. تا سال 1369 متولی برگزاری این کنفرانس سازمان تبلیغات اسلامی بود و کنفرانس اول تا چهارم را این سازمان برگزار کرد. از سال 1369، همزمان با سال تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، این امر بر عهده مجمع گذاشته شد و تا کنون حدود بیست کنفرانس بین‏‌المللی وحدت برگزار گردیده است. جمهوری اسلامی ایران با برپایی کنفرانسهای متعدد در سطح جهان توانسته است گام‏های بزرگی برای گردهمایی و تجمع علمای اسلامی برداردو با ایجاد بحثهای مفید و سازنده بیشتر حقایق مکتوم و نیز مشترکات و امور مورد تفاهم مذاهب اسلامی را آشکار نماید و زمینه‏‌های تشکیل امت واحده را بوجود آورد (مهدی بزرگی، 13) هدف از برگزاری کنفرانس وحدت، ایجاد زمینه‏‌های اتحاد و همبستگی جهان اسلام و همفکری علما و دانشمندان جهت نزدیک‏سازی دیدگاه‏های علمی و فرهنگی آنان در زمینه‏های فقهی، اصولی، کلامی، تفسیری و... و نیز بررسی مسائل و مشکلات مسلمانان و ارائه راه حل‏های مناسب و موضع‏گیری مشترک در برابر آن است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص برگزاری کنفرانسها و گردهمایی‏‌های بزرگ علما و متفکران اسلامی می‏فرمایند: «مهم‏ترین مسؤولیت این کنفرانس‏ها امثال آن شناسایی مبانی وحدت و رفع آن موانع می‏باشد» (ویژه نامه تقریب، 69) تاکنون صدها متفکر، عالم و مصلح از سراسر جهان و هزاران تن از علما و متفکران شیعه و اهل تسنن از مناطق گوناگون ایران در این کنفرانس شرکت کرده و به ارائه مقاله، سخنرانی و بیان دیدگاه‏های خود پرداخته‏‌اند، که از کشورهای عمان، فرانسه، عربستان، سوریه، تونس، الجزایر، سودان، مصر، مالزی، مراکش، آمریکا، پاکستان، لبنان، هندوستان، استرالیا، تایلند، آذربایجان، استکهلم، دانمارک، اردن، بحرین، اتیوپی، چین، لیبی، قطر، عراق، یمن، امارات متحده عربی و. . نیز هستند.
نگاهی به موضوعات کنفرانس‏های برگزار شده ازجمله: وحدت اسلامی، امام خمینی و وحدت اسلامی، دستاوردهای وحدت اسلامی، تقریب بین مذاهب اسلامی، طلایه داران وحدت، نقش تفاهم فکری در تقریب مذاهب اسلامی و مبانی تقریب و... نشان می‏دهد که مسأله وحدت و همگرائی کشورهای اسلامی از جایگاه خاصی برخوردار است و در مجموع می‏توان گفت که برگزاری کنفرانسهای وحدت به گسترش روحیه تقریب بین علمای جهان اسلام، بررسی قضایای مهم امت اسلامی و چالش‏های فراروی آن و پیشنهاد راه حل‏ها و هم‏چنین دادن رهنمود به اجلاس‏ها و کنفرانس‏های اسلامی دیگردر کشورهای اسلامی کمک نموده است، از طرفی درحل برخی از مشکلات بین مذاهب و گسترش روحیه تفاهم بین توده‏های مسلمان و کوشش درنزدیک ساختن دیدگاههای آنان مؤثر بوده است. مطالعه و بررسی بیانیه‏‌های پایانی کنفرانس‏ها نیز حکایت از ایجاد فرصت و ظرفیت بالایی برای همگرائی کشورهای اسلامی دارد که برخی از بندهای مهم آن به‏‌صورت زیر می‏باشد:
1. شرکت کنندگان با تکیه بر مسلمات قرآن کریم و حدیث شریف، تقریب میان مذاهب اسلامی را راهی مهم برای دستیابی به وحدت اسلامی در مواضع عملی مسلمانان به شمار آورده و پیروان کلیه مذاهب اسلامی را که به اصول اسلام ایمان دارند و ارکان مورد اتفاق آن‏را محترم می‏شمارند، جزو امت واحد اسلامی دانسته که جانشان باهم برابر و دلهاشان به هم پیوسته و همگی در راه تحقق اهداف والای اسلامی با هم همکاری‏می نمایند. هیچگاه نباید از اختلافات عقیدتی، تاریخی و فقهی در راه ایجاد تفرقه سیاسی سوءاستفاده کرد، زیرا هرگونه فتنه‏‌انگیزی فرقه‏‌ای یا نژادی در خدمت دشمنان امت خواهد بود و نقشه‏‌های فریبکارانه ضد امت اسلامی را تحقق بخشیده و اشغالگری آنان را در سرزمین‏های اسلامی تحکیم می‏بخشد.
2. شرکت کنندگان در کنفرانس به‏‌منظور تحقق وحدت میان مسلمانان اهل قبله و تقریب پیروان مذاهب اسلامی آنان را به وجوب احترام متقابل میان مسلمانان دعوت نموده و عدم تعرض آنان به عقیده و یا شعایر دینی و یا فقهی یکدیگر در وسایل ارتباط جمعی و یا سخنرانی‏‌های عمومی خواستار شده و خواهان واگذار نمودن بحث و گفتگو از این‏گونه امور به علما و دانشگاهیان متخصص شدند و نیز خواستار عدم هتک حرمت یکدیگر به بهانه صراحت‏گویی می‏باشند. و نیز بر عدم جواز ابراز هرگونه سخنی که اهانت و هتک حرمت نسبت به شخصیت‏ها و مقدسات طرف مقابل به شمار آمده، تأکید می‏نمایند. این امر به‏‌ویژه عدم هتک حرمت اهل‏بیت و یا امامان و صحابه و هرگونه دشنام‏‌گویی و یا تقلیل از جایگاه آنان و یا تعرض به هرگونه امری که منتسب به آنان می‏شود را شامل می‏شود و هرگونه اشاره و یا اهانت لفظی و یا معنوی و یا مادی ازجمله تجاوز به اماکن منسوب به آنان و عدم جواز اسائه ادب به مقدسات و مساجد و یا حسینیه‏‌ها و یا مراقد آنان را در بر می‏گیرد و عمل به شرایط وقف از نظر واقفین را شرعا لازم می‏داند.
3. شرکت کنندگان خواستار انسجام و وحدت همه پیروان مذاهب اسلامی و سلب نمودن فرصت‏ها از دشمنان می‏باشند.
4. شرکت کنندگان در همایش، ضمن تمجید و ستایش از نقش رسانه‏‌های گروهی در آگاه نمودن ملت‏ها و تبیین افکار عمومی بر ضرورت کنار گذاشتن مسائل اختلافی در شوراهای علمی تخصصی و دوری از هرگونه تحریک نمودن حساسیت‏ها و مسائل تفرقه‏ افکن میان مسلمانان تأکید می‏نمایند.

آنچه که در مباحث فوق در زمینه تقریب مذاهب اسلامی بیان شد، نشان می‏دهد که نه تنها در آموزه‏‌های انقلاب اسلامی ظرفیت‏ها و قابلیتهای زیادی برای ایجاد تفاهم، تقریب و همگرائی امت اسلامی وجود دارد، بلکه اقدامات انجام شده در پرتو انقلاب اسلامی در قالب کنفرانسهای وحدت و تقریب مذاهب اسلامی می‏تواند دستاوردهای مثبتی را برای افزایش فرصت‏های تقریب و همگرائی کشورهای اسلامی فراهم سازد.

نتیجه‏‌گیری‏
با توجه به بررسی‏های صورت گرفته در مقاله حاضر در زمینه تقریب مذاهب اسلامی، نتیجه‏‌گیری می‏شود:
اولا: در آموزه‏‌های انقلاب اسلامی ظرفیت‏ها و قابلیتهای زیادی برای ایجاد تفاهم، تقریب و همگرائی امت اسلامی وجود دارد و امام خمینی به‏‌عنوان رهبر و بنیانگذار انقلاب اسلامی همواره بر مسأله تقریب مذاهب اسلامی تأکید داشتند و از مسلمانان می‏خواستند در این زمینه اقدام نمایند. بنابراین جمهوری اسلامی ایران، در سیاست داخلی و خارجی خود، همواره از تقریب مذاهب اسلامی حمایت کرده است و در سیاستهای‏‌اعلامی خود برای تحقق آموزه‏‌های انقلاب اسلامی در این‏راستا، تلاشهایی را انجام داده است.
ثانیا: نظام جمهوری اسلامی ایران و امام خمینی از مسأله عبادی سیاسی مراسم حج در راستای تقریب مذاهب اسلامی استفاده می‏کرده و تأکید بر توجه به عرصه‏‌های مختلف حج در زمینه وحدت اسلامی داشتند.
ثالثا: علاوه بر تأکیدات و سفارشات صورت گرفته در این زمینه، اقداماتی نیز در قالب کنفرانسهای وحدت اسلامی، تقریب مذاهب اسلامی و تأسیس مراکز آموزشی‏‌تربیتی ازجمله جامعه المصطفی(ص) العالمیه انجام شده است که می‏تواند دستاوردهای مثبتی را برای افزایش فرصت‏های تقریب و همگرائی کشورهای اسلامی فراهم سازد.
در مجموع می‏توان گفت که اقدامات صورت گرفته در این زمینه به گسترش روحیه تقریب بین امت و علمای جهان اسلام، بررسی قضایای مهم امت اسلامی و چالش‏های فراروی آن و پیشنهاد راه حل‏ها و هم‏چنین دادن رهنمود به اجلاس‏ها و کنفرانس‏های اسلامی دیگردر کشورهای اسلامی کمک نموده است، از طرفی درحل برخی از مشکلات بین مذاهب و گسترش روحیه تفاهم بین توده‏‌های مسلمان و کوشش درنزدیک ساختن دیدگاه‌های آنان مؤثر بوده است.

مراجع

1. امام خمینی، (1389ش)، چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
2. امام خمینی، (1378ش)، صحیفه امام، تهران، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
3. امام خمینی، (1389ش)، وصیتنامه سیاسی الهی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
4. امام خمینی، (ش‏1377)، ولایت فقیه، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
5. بزرگی، مهدی، (1384ش)، نقش انقلاب اسلامی در بیداری و وحدت اسلامی، مجموعه مقالات جهان اسلام، مشکلات و راهکارها.
6. پیشگاهی فرد، زهرا و رحمانی، محمدعلی، (1388ش)، قلمروخواهی ایران و آمریکا در خاورمیانه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
7. حشمت زاده، محمد باقر، (ش‏1385)، تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای اسلامی قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
8. حقی، محمد، (1387ش)، همگرایی کشورهای مسلمان در پرتو انقلاب اسلامی، فرصت‏ها و چالش‏ها، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم.
9. زرگر، فرشته، (1386ش)، انقلاب اسلامی ایران و همگرایی جهان اسلام، مجموعه مقالات همایش همگرایی و واگرایی در جهان اسلام، دانشگاه آزاد سمنان.
10.        سجادی، عبدالقیوم، (1384ش)، بازتاب انقلاب اسلامی بر جنبشهای اسلامی معاصر، جامعه المصطفی(ص) العالمیه.
11.        شفیعی سروستانی، ابراهیم، (1377ش)، امام خمینی ورسالت جهانی انقلاب اسلامی، ماهنامه موعود، ش 8، خرداد وتیرماه.
12.        شفیعی فر، محمد، (1391ش)، انقلاب اسلامی، زمینه‏ها و پیامدها، نشر معارف.
13.        شناسان مرکز جهانی علوم اسلامی، (1386ش)، قم، نشر روابط عمومی مرکز جهانی علوم اسلامی.
14.        شیرودی، مرتضی، (1384ش)، انقلاب اسلامی و جنبش‏های اسلامی، مجله انقلاب اسلامی، شماره 11 و 12 پاییز و زمستان.
15.        قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، (1384ش)، تهران، نشر میزان.
16.        مهاجری، مسیح، (1360ش)، انقلاب اسلامی راه آینده ملتها، تهران، نشر اوج.
17.        مهربان پهمدانی (1369ش)، بهمن، انقلاب اسلامی ایران و مسأله حج (پایان نامه دانشگاه امام صادق(ع).
18.        میرآقایی، سید جلال، (1379ش)، جهان اسلام، مشکلات و راهکارها، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
19.        نشریه پیام انقلاب، (1361ش)، ش 68.
20.        نگارش، حمید، (1389ش)، اسرار سیاسی حج از منظر امام خمینی و مقام معظم رهبری، میقات حج، شماره 74، زمستان.
21.        هاشمی، سید محمد، (1382ش)، امام خمینی و همگرایی جهان اسلام، نشر نیایش.
22.        واعظ زاده خراسانی، محمد، (1373ش)، پیام وحدت، نشر مجمع تقریب مذاهب اسلامی.
23.        ویژه نامه تقریب، (1369ش)، تهران، دبیر خانه کنفرانس وحدت اسلامی.