ضیفالله الشامی، سخنگوی رسمی دولت صنعا، روز شنبه گفت: «موجود مسخرهای در دنیا هست که الجبیر نامیده میشود و میخواهد استخوانهای شکسته عربستان را به هم جوش بزند که به دست قهرمانان یمن در طول پنج سال گذشته خرد شده است.» این حرف پاسخ تند دولت صنعا به سخنان روز قبل عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجه عربستان، است که در نشست رم با عنوان «گفتوگوی مدیترانه» خبر از امکان رسیدن به آتشبس در یمن داده بود و گفته بود که «تمام یمنیها از جمله حوثیها نقشی در آینده یمن دارند.»الجبیر به نحوی این حرف را زد که گویا عربستان امتیازی به حوثیهای یمن داده و همین نیز علت واکنش تند صنعا و سخنان الشامی شده و واقعیت این است که به جای صنعا، این ریاض است که نه تنها در یمن بلکه در دیگر پروندههای منطقهای خود رویکردش را تغییر داده است.
یکی دیگر از پروندههای مهم ریاض مربوط میشود به قطع رابطه عربستان با قطر که از ژوئیه ۲۰۱۷ شروع شد. عربستان به همراه امارات متحده عربی، بحرین و مصر با قطر قطع رابطه کردند و ۱۳ شرط از جمله بستن شبکه تلویزیونی الجزیره، پایان دادن به روابط با تهران و تعطیل کردن پایگاه نظامی ترکیه را برای از سرگیری روابط مطرح کردند. عربستان و متحدانش برای تحت فشار قرار دادن قطر مرزهای خود را به روی این کشور بستند تا این کشور را محاصره اقتصادی کرده باشند. این اقدام در ابتدای امر مشکلاتی را برای قطر به وجود آورد چرا که برای نمونه، ۴۰ درصد از واردات غذایی قطر از مسیر مرز زمینی این کشور با عربستان انجام میشد، اما باز ماندن مرز هوایی ایران باعث شد قطر بتواند مرحله سخت اولیه را پشت سر بگذارد و حالا هر دو طرف از انجام مذاکراتی برای خروج از بنبست دوساله میگویند. این موضوع هم به تأیید الجبیر رسید و هم محمد بن عبدالرحمان آل ثانی، وزیر خارجه قطر، در همین نشست رم از مذاکرات با عربستان و دستیابی به پیشرفتهایی در خصوص روابط با عربستان گفت. در واقع، نشانه اولیه این پیشرفت از ماه پیش و با حضور کشورهای تحریم کننده در مسابقات فوتبال کشورهای عرب خلیج فارس در قطر دیده شد و بعد هم خبر دو هفته قبل مربوط به انتقال میزبانی نشست شورای همکاری خلیج فارس از ابوظبی به ریاض بود.
نشست قبلی سران این شورا هم در ریاض بود و از امیر قطر برای شرکت در آن دعوت شده بود، اما شیخ تمیم بن حمد آل ثانی حاضر به شرکت در آن نشد و محمد بن عبدالرحمان را به جای خود فرستاد. حالا به نظر میرسد که همه شرایط برای رفتن شیخ تمیم به این نشست در دهم دسامبر فراهم شده تا بعد از دو سال تحریم، روابط عربستان و متحدانش با قطر از سر گرفته شود. این اتفاق در حالی میافتد که حرفی از آن شروط سیزدهگانه و دادن امتیازی از سوی قطر زده نشده و سخنان محمد بن عبدالرحمان در نشست رم هم نشان میدهد که قطر حاضر نشده در خصوص این شروط گامی به عقب بردارد. این موضوع در مورد تحولات یمن هم صادق است چنان که عربستان از ابتدا حاضر به مشارکت حوثیها در آینده سیاسی یمن نبود و با حمایت همهجانبه از دولت مستعفی به رهبری عبدربه منصور هادی، فقط تسلیم بی قید و شرط حوثیها را میخواست. حالا ریاض آشکارا از این شروط عقب نشسته و الجبیر حتی حرفی از سلاح حوثیها هم به میان نیاورده، در حالی که پیش از این، خلع سلاح حوثیها را پیششرط هرگونه مصالحهای میدانست. به عبارت دیگر، عربستان در هر دو پرونده مهم منطقهای خود حاضر شده با نادیده گرفتن شروطش و یک عقبنشینی اساسی شرایط را برای مصالحه فراهم کند و اگر حضور موسی عبدالنور، رئیس اتحادیه روزنامهنگاران سوریه، در نشست روز جمعه اتحادیه روزنامهنگاران عرب در ریاض هم در نظر گرفته شود، باید گفت که عربستان در پرونده سوریه هم حاضر به دادن امتیازاتی به دمشق شده است. در هر صورت، شواهد حاکی از این است که عربستان این روزها در حال بازنگری اساسی در پروندههای منطقهای خود است و با ناکامی در این پروندهها حاضر شده امتیازات اساسی بدهد تا اینکه سطح تنش را برای خود پایین آورده باشد و سخنان الشامی در مورد استخوانهای خرد شده عربستان هم از این جهت قابل توجیه است.
سید رحیم نعمتی