طلاق سیاسی بنیانگذاران آک پارتی از اردوغان؛ علل و تأثیرات

 
یاران سابق اردوغان
ترکیه کشوری با هویت ها و آرمانهای گوناگون از دهه 70 تا 90 میلادی بین ارزشهای مختلف سرگردان بود. سرانجام این حزب عدالت و توسعه بود که با تشخیص ذائقه سیاسی مردم ترکیه و ترکیب آن با الزامات سیاست جهانی مسیری جدید برای ترکیه فراهم کرد.

حزب عدالت و توسعه با ترکیب گفتمانهای اسلام گرایی و لیبرالیسم در یک بستر ملی از سال 2002 تا 2010 دوران طلایی را در عرصه سیاسی و اقتصادی ترکیه از خود به جای گذاشت. موفقیت این حزب مرهون افراد زیادی بود. اردوغان و عبدالله گل در ترسیم سیاست داخلی این حزب نقش مهمی ایفا کردند.در عرصه اقتصادی «علی باباجان » به عنوان مغزمتفکر اقتصادی این حزب در رقابتی کردن بازار ترکیه و جذب سرمایه گذاری خارجی و تجارت خارجی ترکیه نقش مهمی ایفا کرد و بعدا سمت های وزیر اقتصاد ومعاون نخست وزیر وزیر امورخارجه را در کارنامه خود ثبت کرد.

باباجان یکی از وزنه های بخش لیبرال آک پارتی بود ونقش مهمی درنزدیکی ترکیه به اتحادیه اروپا داشت. احمد داوود اوغلو به عنوان ترسیم کننده سیاست خارجی و عمق استراتژیک ترکیه، توانست نقش متعادلی برای سیاست خارجی ترکیه برای کارهمزمان با بازیگران مختلفی مثل اتحادیه اروپا،چین و روسیه تعریف وترسیم کند.

از سال 2010 کم کم اختلاف نظرهایی در آک پارتی و بین موسسان اصلی آن ایجاد شد. اما زمین لرزه های سیاسی نیاز بود تا این شکافها را نمایان کند. کودتای نافرجام سال 2016 و انتخابات سراسری 2018 و پس از آن انتخابات شهرداری ها در سال 2019 به صورت پی درپی هرکدام از یاران قدیمی را در جایگاهی و موضع گیری متفاوتی قرارداد.
 
شکل گیری اپوزوسیون از دل آک پارتی
داود اوغلو دلبستگی خاصی به آک پارتی داشت و جدایی اوتا تشکیل حزب مستقل طی چند مرحله و ابتدا با انتقادات ملایمی رخ داد.» در دورۀ نخست وزیری اختلافاتی با اردوغان در بارۀ موضوعات گوناگون و از جمله تجدید نظر در قانون اساسی کشور و برقراری نظام ریاست جمهوری پیدا کرد و یکباره از مقام خود کنار گذاشته شد. اما تشکیل حزب جدید«آینده» توسط اوغلو خبر از یک شکاف بزرگ و صف بندی های جدید میدهد.او برنامه حزب جدید که نشان آن یک برگ چنار است را در در ١٤٣ صفحه نوشته است.

داود اوغلو خود از طراحان سیاست خارجی جدید ترکیه است بنابراین سیاست خارجی ترسیم شده حزب جدید او تفاوتهای کمی با سیاست خارجی فعلی ترکیه دارد جز اینکه نزدیکی بیشتری با ناتو و اروپا پیشنهاد میکند.اما در دو مساله مهم قانون اساسی و سیستم حکومتی تفاوت آشکاری با سیاست اردوغان دارد.او در زمینه قانون اساسی تاکید میکند براینکه: «ایجاد یک قانون اساسی که نشانه های دوران کودتا از آن پاک شده و تمام ملت ترکیه را با تمام تفاوت هایی که دارند بدون هیچ ترس و تابویی و بدون هیچ بهانه ای در شامل شود.» درزمینه سیستم حکومتی او گفت: «با تغییر ساختار سیاسی جدید ترکیه تاثیر مجلس ملی ترکیه کاهش یافته است که یک مساله خطرناک است و با تغییر مجدد سیستم سیاسی ، ترکیه به سیستم پارلمانی بازخواهد گشت.» قطعا چنین مواضعی خطوط قرمز اردوغان هستند. اما زمزمه مثلث اپوزوسیون شامل داود اوغلو، باباجان و عبدالله گل قبل از انتخابات شهرداری ها بر سر زبانها افتاده بود.

باباجان ماه ژوئیه از آک پارتی استعفا داد. او پس ازاستعفا نیزپیشنهاد اردوغان مبنی بر حضور در شورای مشاوران رئیس جمهور را نپذیرفت. چند روز پس از استعفا روزنامه «حریت» ترکیه درگزارشی نوشت عبدالله گل به همراه دوستان سابق اردوغان و چند تن از وزرای سابق و اعضای حزب عدالت و توسعه قصد دارند پس از انتخابات شهرداری‌ها ، حزب جدیدی راه‌اندازی کنند. همچنین برخی رسانه های ترکیه گزارش دادند که عبدالله گل قصد دارد خود را نامزد انتخابات ریاست جمهوری 2023 ترکیه کند. با اعلام این خبر افرادی ازاحزاب غیر همفکر مثل «کمال قلیچدار اوغلو» رهبر حزب جمهوری خواه خلق و «مرال آکشنار» رهبر «حزب خوب» از عبدالله گل اعلام حمایت کردند.
 
سطوح مختلف تقابل
تقابل اپوزوسیون جدید با اردوغان در چند سطح در حال شکل گیری است:

سطح اول سطح شخصیتی و کاریزماتیک است. اردوغان ،داود اوغلو ،عبدالله گل و باباجان شخصیتهای محبوبی در افکار عمومی ترکیه هستند که به این راحتی نمیتوان خدمات آنها را نادیده گرفت.اردوغان هفته گذشته به صورت تلویحی یاران سابق  را متهم به تلاش برای کلاهبرداری از خلق بانک ترکیه کرد. در مقابل نیز داودوغلو از اردوغان دعوت کرد که هم اموال و املاک وی و هم اموال و املاک اردوغان از سوی ناظرین بیطرف بررسی و به افکار عمومی اعلام شود. داود اوغلو در زمان معرفی حزب خود بدون بردن نام اردوغان، با اشاره‌ای آشکار «کیش شخصیت» را محکوم کرد و خواستار احترام به قانون و برقراری حاکمیت قانون شد باباجان نیز در مصاحبه با شبکه تلویزیونی«هابر تورک» گفت:« ما شاهد بوده‌ایم که ترکیه وارد یک تونل سیاه شده و هر روز مشکلاتش در هر زمینه‌ای افزایش می‌یابند.»

در سطح صف بندی های سیاسی و یارکشی افراد جدا شده از اردوغان تقریبا به شکل هماهنگی عمل نموده اند. به عنوان نمونه «هاشم قلیچ»، رییس سابق دادگاه قانون اساسی پس از بازنشستگی باوجودی که به دعوت همکاری حزب عدالت و توسعه پاسخ منفی داده بود، به عنوان یکی ازبنیان گزاران حزب جدید لیبرال های مذهبی در کنار عبدالله گل و علی بابا جان قرار دارد.

سطح سوم رقابت ،تصاحب مناصب حساس مانند انتخابات شهرداری ها و حمایتهای تلویحی از مخالفین اردوغان و مهم تر از آن به دست آوردن منصب ریاست جمهوری است.تا کنون مهمترین رقیب اردوغان برای منصب ریاست جمهوری آینده عبدالله گل بوده است.

سطح چهارم، رقابت گفتمانی است که داود اوغلو تا کنون جلودار این عرصه در بین اپوزوسیون بوده است. او با خوانشی جدید از عدالت وتوسعه در حال واسازی مفهومی دالهای مهم گفتمان عدالت و توسعه نظیر لیبرالیسم و توسعه اسلامی وبازتعریف آنها در گفتمانی جدید است؛ به عنوان نمونه او اهداف اولیه تشکیل حزب جدید سیاسی را دمکراسی مبتنی بر معیارهای دینی برشمرد و گفت: «در سطح سیاسی هر کس باید امتحان خود را پس بدهد ولی ارزشهای دینی را نباید ملعبه این امتحان قرار داد» و تاکید کرد: «هیچ ساختار دینی و یا سکولار در داخل دولت ترکیه یک موقعیت متفاوت نخواهند داشت و اجازه این کار داده نخواهد شد.» با این حال محبوبیت اردوغان و شخصیت کاریزماتیک و همدل بودن بدنه سنتی ترکیه با او حتی در بین کردهای سنتی چیزی نیست که بتوان به راحتی از کنار آن رد شد. حتی آک پارتی نیز قوام واعتبار فعلی خود را از آخرین بازمانده مهم این حزب میگیرد.

اردوغان در بحران ترکیه و روسیه به شکل مطلوب و هنرمندانه ای توانست بدون آسیب جدی به روابط ترکیه با سایر قطبهای قدرت منافع مشترک باروسیه را بازیابی کند. درسازمان شانگهای و شرق آسیا از چین بدیل اقتصادی مناسبی برای سرمایه گذاری در ترکیه ایجاد نمود. درکنار همه اینها هم از قطر حمایت کرد و هم درزمان فشارهای اقتصادی ترامپ و کاهش ارزش لیرتوانست بخشی از آسیب پذیری اقتصاد ترکیه را با افزایش صادرات به قطر بهبود ببخشد. سیاست او در اردوگاه‌های پناهجویان سوری واقع در شهرستان‌های یایلاداغی و آلتین اوزوی استان حتای ترکیه مورد تحسین  روزنامه بیلد آلمان قرار گرفت. اردوغان در ایجاد منطقه امن در شمال سوریه همچنان به دنبال بازگرداندن آوارگان سوری است.

با توجه به مسائل فوق کنار زدن اردوغان امر آسانی نیست. با این حال تحلیل گرانی مانند «نوزاد چیچک» سردبیر ایندپندنت ترکی پیش بینی می‌کنند رقابتهای جدی و زود هنگامی در ترکیه شروع شود. طبق پیش بینی کارشناسان کمترین تبعات این رقابتها جذب تعدادی از نمایندگان عدالت و توسعه به احزاب جدید و احتمال از دست دادن اکثریت پارلمان توسط آک پارتی است.