در این نوشتار ضمن اشاره به اهمیت و جایگاه خانواده، اهداف و راهبردهای دشمن در جنگ نرم علیه خانواده و پیامدهای آن برشمرده و در نهایت راهکارهایی ارائه شده است.

اهمیت و جایگاه خانواده
مقام معظم رهبری درباره اهمیت و جایگاه خانواده می فرمایند: «خانواده پایه‌ و سلول اصلی در جامعه است...»[2] «تحکیم خانواده، مورد تاکید اسلام و تمامی اسناد بالادستی نظام، خصوصاً اصل دهم قانون اساسی است. مسئله‌ی زن و خانواده برای کشور، جزو مسائل درجه‌ی یک است...»[3] «جامعه‌ی اسلامی، بدون بهره‌مندی کشور از نهاد خانواده‌ی سالم، سرزنده و بانشاط، اصلاً امکان ندارد پیشرفت کند...»[4]

خانواده، جایگاه منحصر به فردی در فرآیند پنج گانه تحقق اهداف انقلاب اسلامی یا عدم تحقق آن دارد؛ به ویژه شأن «انسان سازی» خانواده که در اکثر مراحل این فرآیند، موجب تامین نیروی انسانی پیشبرنده اهداف انقلاب می شود. تاثیر این نهاد در پرورش نیروهای انقلابی و تحقق مرحله نخست این فرآیند «انقلاب اسلامی» و مرحله دوم «نظام سازی»، در حافظه تاریخی ملت ایران وجود دارد. اکنون که این فرآیند در مرحله دولت سازی قرار دارد و مهمترین کمبود فعلی برای تحقق این مرحله، نبود مسئولین شایسته و تربیت نیافته است که این مهم نیز به طور مستقیم و غیر مستقیم از خانواده متاثر است.[5] لذا بدخواهان اسلام و انقلاب، با جنگ نرم علیه خانواده، در صدد ایجاد خلل در دستیابی نظام اسلامی به اهداف فرهنگی خود هستند.

در این بخش، به طور اجمالی به برخی از مهمترین نقش ها و تاثیرات خانواده اشاره می شود:

• تربیت، فرهنگ سازی و هویت بخشی به فرزندان(انسان سازی)
  مدیریت غرایز در خانواده (به خدمت گرفتن غرایز جنسی برای تحکیم خانواده)
  آماده‌سازی اهل خانواده برای نقش آفرینی در بیرون از خانه و ایفای نقش هر چه بهتر
  تامین آرامش، مودت و رحمت میان اعضای خانواده
  انتقال تجربیات و مفاهیم و جامعه پذیری اعضای خانواده
  گسترش معنویت در جامعه از طریق سرایت معنویت خانواده به جامعه
  پیشگیری و حل بحران های روحی و روانی و اختلالات این حوزه
  فرزندآوری و تامین نیروی انسانی جامعه
  حمایت و مراقبت از اعضای خانواده
  تامین پایگاه و سرمایه اجتماعی برای اعضای خانواده
  اِعمال نظارت و کنترل های اخلاقی و اجتماعی

به عنوان مثال، اعجاز نقش آفرینی های ایثارگرانه خانواده های ایرانی در دفاع مقدس هشت ساله و انگیزه دهی به فرزندان خود برای ادای تکالیف شرعی تا مرز از جان گذشتگی، نمونه معاصر تاثیرگذاری بلاتردید این نهاد اجتماعی در جوامع اصیل تلقی می گردد و در این تحلیل، غرب تردیدی ندارد که خانواده، «سرمایه اجتماعی» نظام جمهوری اسلامی ایران و بزرگترین پشتوانه تقویتی انقلاب اسلامی و عامل اصلی ماندگاری و موفقیت نظام جمهوری اسلامی است. اگر نهاد خانواده نقش فعال و مؤثر در هویت افراد و جامعه داشته باشد، موجب تقویت هویت و شخصیت افراد شده و ذهن‌ها و قلب‌ها را نسبت به «نفوذ فرهنگی» و «تهاجم فرهنگی» ایمن می سازد.

اهداف و راهبردهای دشمن در جنگ نرم علیه خانواده
همان طور که پیش‌تر در سیاست های کلی خانواده ذکر شد، هدف اصلی و چشم انداز دشمن در جنگ نرم علیه خانواده «فروپاشی و انحراف روابط خانوادگی»[6] است. دشمنان فرهنگی تلاش دارند از طرق گوناگون، بنیان خانواده را متزلزل کنند؛ چرا که پرورش و تربیت دینی از خانواده شکل می گیرد. دین از طریق خانواده، آموخته و انتقال داده می شود و اساس تربیت دینی، خانواده است؛ لذا دشمن می خواهد مفهوم خانواده را ویران کند زیرا تضعیف عنصر خانواده در افراد و جامعه، سبب تضعیف رکن رکین هویت و شخصیت افراد و سرگرمی به امور کم اهمیت و مبتذل شده و این امر، نفوذ و رخنه فرهنگی و نهایتاً عملیات «تغییر» را میسر می سازد و این دقیقاً نقطه مقابل جایگاه مطلوب خانواده در جامعه اسلامی است.

در این بخش، به طور خلاصه، مهمترین اهداف و راهبردهای دشمن برای رسیدن به هدف «فروپاشی و انحراف روابط خانوادگی» که حاصل بررسی عملکرد فرهنگی و رسانه ای آنهاست، بیان می شود و در ادامه به ماهواره به عنوان مهمترین ابزار برای این کار اشاره می گردد:

راهبردهای کلی و مشترک:

• تغییر خانواده «فعال» که نقش تربیتی و درونی سازی هنجارها را به خوبی ایفا نموده و والدین به طور اثرگذاری عمل می کنند، به خانواده «منفعل»
  ترویج اباحه گری و بی معنی ساختن مسائل حلال و حرام مرتبط با خانواده همچون ازدواج و دوستی های نامشروع
  جهانی سازی سبک زندگی آمریکایی و ارزش های آن و تقبیح سنت های صحیح جامعه در خصوص خانواده از طرق گوناگون همچون معرفی مدل زندگی افراد مشهور مثل بازیگران و خواننده ها(سلبریتی ها) به عنوان الگوی برتر
  گسترش فساد در جامعه، آزادی جنسی زن و مرد و جستجوی کردن نیاز غریزی در غیر خانواده، با هدف بی معنی شدن، تشریفاتی شدن و تحمیلی شدن ازدواج و نتیجتاً از بین بردن پشتوانه جنسی تحکیم خانواده
  شبهه افکنی در مورد احکام و عقاید اسلام درباره خانواده، ازدواج، ازدواج موقف، طلاق و...؛ معرفی اسلام به عنوان عامل عقب ماندگی  (مثلاً برنامه پرگار بی‌بی‌سی فارسی با موضوع «زن در ایران باستان»)
  «بهانه سازی» برای ایجاد اختلاف میان اعضای خانواده با گسترش سوءظن نسبت به رفتار یکدیگر، افزایش سطح توقعات از هم، و...
  اولویت دادن به مسائل اقتصادی ظاهری و گسترش رفاه‌طلبی، چشم و همچشمی و مصرف گرایی که لازمه آن صرف وقت بیش از حد به این مسائل است، و به تبع آن نداشتن وقت برای آرامش روانی و درک متقابل و ارتباط تنگاتنگ در خانواده
  متعصب نشان دادن جریان های اخلاقی و تعریف اعتدال و آزاداندیشی در عدم تقید به شرعیات

با تمرکز بر مادران و زنان:

• تنزل جایگاه مادری، تقبیح کار در خانه و خانواده داری» برای زن به منظور بازداشتن آنها از انجام وظایف در خانه و خانواده از طریق سریال های خانوادگی و...
  سوق دادن مادران به تربیت فرزند بر اساس فرهنگ و سبک زندگی غربی و مبنی بر ارزش های آن، از طریق برنامه های مشاوره و...
  مطرح کردن بحث فمنیسم به بهانه حفظ حقوق زنان و تقویت جنبش های اپوزسیون زنان در داخل و مدیریت مطالبات جنسیتی و ضد ارزشی زنان. گفتمان‌سازی در خصوص نقش محدود زنان در جامعه ایران و رقابت بی‌معنی میان زنان با مردان برای حضور در عرصه‌‌هایی از اجتماع که اساساً با فیزیک، روحیات و قابلیت‌‌های ذهنی زن همخوانی ندارد، (مانند برنامه‌ «چرا که نه؟» در شبکه «من و تو» که در آن، یک زن کارهای مختلف مردانه را تجربه می‌کند و پیوسته نیز در حال القای تصویر لذت‌بخش از تجربیات خود است.)
  سیاه نمایی علیه وضعیت زنان «خانه دار و خانواده دار» و ایجاد فشار به جمهوری اسلامی به واسطه مسئله حقوق بشر و صدور قطعنامه های مکرر
  
  عادی سازی خیانت به همسر خصوصاً در سریال های خانوادگی
  طرح مغرضانه مسائل حقوقی زنان و خانواده مانند حق طلاق، ولایت پدر بر دختر، چند همسری، حضانت و نگهداری کودکان و... (مثلاً در برنامه های گفتگو محوری مانند «من و تو پلاس» در شبکه «من و تو»)
  شبهه افکنی و نامعقول جلوه دادن حجاب و تشویق به بی حجابی، تبرّج و مدهای هدایت شده‌ی ضد حجاب؛
   یا ترویج اعتقاد به «بی‌حجابی و عدم تقید به مسئله محرم و نامحرم در عین دین‌داری است!»(مثلاً برنامه «بفرمایید شما» که در عین ادعای پایبندی به اعتقادات دینی و مذهبی از ارتباط، دیده‌بوسی و عریانی در کنار مردان ابایی ندارند.) و یا ترویج «حجاب اروتیک»  که چندی پیش برای اولین بار در یکی از مقالات سایت بی‌بی‌سی مطرح شد. استفاده از پوششی به نام ساپورت از نمونه‌های این مسئله است که برای اولین بار توسط شبکه «من و تو» و در برنامه آکادمی موسیقی گوگوش در نوروز سال 91 تبلیغ شد و متأسفانه به سرعت در بخشی از جامعه ایران فراگیر شد.
  
  تشویق به مصرف گرایی، داشتن درآمد مستقل، کار در بیرون از منزل به عنوان یک ارزش و به تبع آن کاهش ارتباطات عاطفی و نقش مادری و همسری زنان
  برچسب زنی به زنان خانواده دوست به نام «عقب مانده»، «غیر امروزی»، «افسرده» و....
  سوژه سازی و بعضاً بت سازی از زنان ناهنجار در قشر هنرمند یا فعال حقوق بشر
  بی اهمیت جلوه دادن احترام و عدم اطاعت زن نسبت به شوهر
  معرفی نظام آموزشی مدارس و مهدکودک به عنوان جایگزین شأن تربیتی خانواده و سپردن امر تربیت به خارج از خانواده که موجب از بین رفتن نقش «تربیت فرزندان» در خانواده می شود
  ایجاد مشغله های غیر ضروری، دلمشغولی و اتلاف وقت از طریق سرگرمی افراد خانواده به تماشای افراطی برنامه های تلویزیونی به ویژه برای مادران و همسران

با تمرکز بر پدران و مردان

• ترویج تفکر اصالت لذت و بیشینه سازی لذت‌بری و تضعیف خانواده به بهانه محدود نشدن لذت در خانه
  عادی سازی دوستی و روابط با جنس مخالف حتی برای متاهلین و ترویج بی غیرتی از طریق سریال های خیانت محور و...
  کم اهمیت جلوه دادن امور خانواده به بهانه کار و مشغله بیرون از خانه
  ترویج افراط در آزادی همسر و فرزندان و بی تفاوتی نسبت به ایشان؛ و یا ایجاد سوء ظن و شک و گمان افراطی درباره ارتباطات همسر و فرزندان که موجب اختلاق و درگیری می شود
  برچسب زنی به مردان خانواده دوست به نام «زن ذلیل»، «ترسو» و...
  ترویج خوش گذرانی های مردانه خارج از خانواده همچون افراط در سفرهای مجردی برای مردان متاهل

با تمرکز بر فرزندان

• ایجاد مساله «تعارض نظام ارزش‌ها» با عرضه‌ی معیارها و هنجارهایی متفاوت از جامعه اسلامی و سردرگمی ناشی از این مسئله[7]
  ترویج خانواده گریزی و معرفی «بیرون از خانواده» به عنوان محل رسیدن به آرزو ها و خانواده به عنوان مانع آن
  ایجاد بی رغبتی نسبت به ازدواج و ترویج «باهم ‌بودن‌های غیرمسئولیت‌آور»، ترویج ازدواج های غیر رسمی و دوستی های خارج از چارچوب
  معرفی، برجسته سازی و الگوسازی از برخی هنرمندان تازه کار که مطابق سبک زندگی غربی به خانواده نگاه می کنند؛ مثلاً در برنامه «کوک» و «آپارات» شبکه بی بی سی فارسی
  تقبیح ازدواج زود هنگام و تشویق به تاخیر انداختن در ازدواج به بهانه های گوناگون - دشوارسازی ازدواج با ترویج تجملگرایی و آداب و رسوم بلا وجه و... - ترویج زندگی مجردی با محوریت آزادی و عدم محدودیت، لذت و تفریح؛ نمایش زندگی خانواده با محوریت عدم آزادی و قید و بند و عدم لذت
  عادی نشان دادن روابط نزدیک دختر و پسر ظاهراً بدون دخالت افکار و مسائل جنسی و برچسب زنی به افراد مقید به حفظ حریم محرم و نامحرم، به عنوان افرادی که توان کنترل خود را ندارند
  قبح زدایی از طلاق با ترویج بدعت هایی همچون جشن طلاق
  توجیه و ترویج همجنس گرایی
  قبح زدایی از بارداری نامشروع و عمل سقط جنین؛ عادی جلوه دادن سقط جنین برای دختران قبل از ازدواج به عنوان راه حلی طبیعی برای رفع دلهره های احتمالی در روابط جنسی دختر و پسر
  بی اهمیت جلوه دادن احترام به والدین و ترویج بی احترامی و عدم اطاعت از والدین
  عادی سازی هوس بازی، شراب خواری، رقص و پارتی
  بی اعتنایی به حجاب و بی معنی کردن مفهوم محرم و نامحرم
  تحریک حس کنجکاوی و ایجاد تمایلات غریزی برای ورود زود هنگام به مسائل جنسی - سوق دادن زودرس نوجوان به سوی زندگی بزرگسالی و ایجاد عقده های روانی و شکل گیری ناقص شخصیت نوجوان باشد.[8]

رسانه های جمعی مهمترین ابزار دشمن در این جنگ نرم علیه خانواده هستند که در این میان شبکه های ماهواره ای و فیلم ها و سریال های نقش برجسته تری دارند. از میان حدود 160 شبکه فارسی زبان، برخی از شبکه ها مانند بی‌بی‌سی فارسی، من‌و‌تو، جِم و فارسی1 شهرت و تاثیرگذاری بیشتری دارند.

در گزارش سال 2015 کمیسیون دیپلماسی عمومی آمریکا(ACPD)، بودجه ای یک میلیارد و 833 میلیون دلاری برای «دیپلماسی عمومی» یا به تعبیر صحیح «جنگ نرم» علیه ایران و دیگرکشورهای جهان در نظر گرفته شده و بخشی از آن برای تغییر ارزش‌ها و سبک زندگی در ایران اختصاص یافته است که این امر را با اتکا بر پخش رادیویی، تلویزیونی، ماهواره‌ای، وب‌سایت، وبلاگ و رسانه‌های اجتماعی انجام می‌دهد. در این گزارش در مورد دیپلماسی عمومی و برنامه‌های رسانه‌ای (پخش تلویزیونی و ماهوا‌ره‌ای) در سطح بین‌المللی، نحوه چگونگی اختصاص بودجه یک میلیارد و 833 میلیون دلاری ارائه شده است و دیپلماسی عمومی شورای مدیران بنگاه سخن‌پراکنی آمریکا (Broadcasting Board of Governors) و وزارت خارجه شامل برنامه‌های تبادل امور فرهنگی و شورای آموزش به صورت جزء به جزء بیان شده است.

بخشی از این گزارش به ایران مربوط می‌شود؛ جایی که تمرکز آمریکایی‌ها بر روی تغییر ارزش‌ها و سبک زندگی مردم ایران (جنگ نرم) استوار شده است. طبق گزارش «کمیسیون مشورتی دیپلماسی عمومی آمریکا»، سه شبکه رادیویی-تلویزیونی این وظیفه مهم و استراتژیک را بر عهده دارند: بخش فارسی صدای آمریکا با بودجه مالی 15 میلیون و 133 هزار دلاری، «رادیو فردا» با  بودجه مالی 6 میلیون و 967 هزار دلاری، بخش آذری زبان صدای آمریکا با بودجه سالانه 646 هزار دلاری.[9] همچنین شورای مدیران بنگاه سخن‌پراکنی آمریکا (BBG)، طی گزارشی، در بودجه پیشنهادی سال 2016، برای تلویزیون صدای آمریکا مبلغ 13.674 میلیون دلار و برای رادیو فردا 7.454 میلیون دلار را ارائه کرده است.
در بخشی از این گزارش برنامه‌هایی به منظور افزایش مخاطبان ایرانی، برای صدای آمریکا در سال 2016، تعیین شده است، از جمله:

- مصاحبه با مقامات امریکایی در مورد سبک زندگی
- تخصیص یک برنامه 30 دقیقه‌ای هر هفته با تمرکز بر جامعه ایرانی-آمریکایی مثل لس‌آنجلس آمریکا و با هدف سرگرمی.- گزارش‌های اختصاصی برای نشان دادن جامعه آمریکا و نقش مذهب و گروه‌های مذهبی این کشور برای ارائه الگو و با هدف جلوگیری از افراط‌گرایی اسلامی در ایران

- مصاحبه و تهیه مستند از دانشجویان ایرانی که در دانشگاه‌های معتبر آمریکا تحصیل می‌کنند.[10]
غیر از تأثیرات غیر مستقیم، نامحسوس و بطئی برنامه های شبکه های ماهواره ای این چنینی، می توان به نتایج پژوهشی که از ابتدای سال 92 تا پایان سال 93 در گروه اجتماعی بنیاد امور خانواده پژوهشی درباره تاثیر شبکه‌های ماهواره ای بر خانواده آغاز شده است اشاره نمود. به گفته رئیس هیئت مدیره بنیاد صیانت از نهاد خانواده قوه قضاییه و مدیر گروه پژوهش بنیاد علوم رفتاری، این پژوهش که با جامعه آماری 8 هزار و 450 جوان در گروه سنی 15 تا 28 سال انجام شد، نشان می دهد 17 درصد طلاق ها تحت تاثیر شبکه های ماهواره‌ای صورت گرفته است. این رقم بر اساس یافته های تحقیق و دلایل اظهار شده توسط بعضی از زوجینی به دست آمده است که بیننده شبکه های ماهواره‌ای بوده اند. به نحوی که به دقت می توان تاثیر ماهواره‌ها را بر روابط زناشویی دریافت. وی افزود: «در 95 درصد از سریال های ماهواره ای روابط فرازناشویی تبلیغ می شود و زنان شوهردار و مردان متاهل بدون هیچ گونه محدودیت به دنبال روابط نامتعارف هستند، و جایگاه خانواده به عنوان هسته اصلی جامعه، پایین می آید و بی ارزش می شود».[11]

متاسفانه، مخاطبین به دلیل ضعف فرهنگی دینی، اعتقادی و اخلاقی و سواد اندک رسانه ای با قرار گرفتن دائم در معرض سریال هایی که مضمون اصلی آنها خیانت و روابط غیر اخلاقی و نامشروع است، به تدریج در خصوص این موضعات و مضامین دچار تغییر نگرش شده و نوعی حساسیت زدایی در این زمینه صورت می گیرد و در دراز مدت به کمرنگ شدن اخلاق و ارزش های مذهبی، گسترش فساد و در نهادیت از هم پاشیدگی خانواده ها می انجامد.[12]
 طبق آخرین آمار سازمان ثبت احوال کشور هر ساعت ١٩ طلاق در ایران ثبت می‌شود. شیب طلاق در ایران در نقاط شهری از اواخر دهه ٧٠ شدت گرفته با فاصله‎ای حدود ٦ساله و از ‌سال ٨٣ به بعد منحنی طلاق در روستاها هم رو به افزایش گذاشته است[13] که این روند با روند شیوع استفاده از ماهواره در کشور همزمانی دارد.

جمع بندی
خانواده یکی از ارکان هویتی هر انسان است و در صورتی که افراد در خانواده های ضعیف به لحاظ هویتی رشد و نمو پیدا کنند، شخصیت ضعیف و قابل نفوذی پیدا می کنند. چنین افرادی به خاطر ضعف نفس و ضعف هویتی خود، گرایش بیشتری به مسائل مبتذل و سخیف داشته و کمتر به مسائل کلان و راهبردی سوق پیدا می کنند. لذا تضعیف خانواده و به تبع آن تضعیف هویت و شخصیت افراد و سرگرمی به امور مبتذل، موجب سست شدن سد فرهنگی ای به نام «خانواده» و به تبع آن «نفوذپذیری فرهنگی»، و نهایتاً در سطح اجتماعی کاهش پشتوانه مردمی نظام می گردد. به همین دلیل، دشمنان فرهنگی با چشم انداز قرار دادن «فروپاشی خانواده»، از راه تکنیک ها و تاکتیک های گوناگون -خصوصاً از طریق شبکه های ماهواره ای- در صدد تضعیف نهاد خانواده هستند تا سرمایه اجتماعی و پشتوانه مردمی نظام را تضعیف نمایند.

مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: «آن کسانی که می‌خواهند در یک کشور یا جامعه‌ای «نفوذ» پیدا کنند، فرهنگ آن جامعه را در مشت خود بگیرند و فرهنگ خود را به آنها تحمیل نمایند، یکی از کارهایشان، معمولاً «متزلزل کردن بنیان خانواده» است. کما اینکه در خیلی از کشورها این کار را متأسفانه انجام داده‌اند. مردها را بی‌مسئولیت و زنها را بد اخلاق کرده‌اند.»[14]

راهکار کلی در مقابل جنگ نرم علیه خانواده، طبق بند 5 سیاست های کلی خانواده، عبارت است از: "مقابله مؤثر با جنگ نرم دشمنان برای فروپاشی و انحراف روابط خانوادگی و رفع موانع و زدودن آسیب‌ها و چالش‌های تحکیم خانواده" . این راهکار کلی که در عنوان «مصون سازی خانواده» قابل تعبیر است، ابعاد و طرق گوناگون دارد. در زیر به طور خلاصه و تیتروار به برخی از این موارد اشاره شده است:

• وضع و اجرای قوانین مربوط به خانواده با رویکردی جامع و سیستمی به این مقوله: اجرای کامل اسناد بالادستی و قوانین موجود، از قبیل سیاست های کلی خانواده، قانون تسهیل ازدواج جوانان مصوبه 12 دی 1384، مصوبات بیست و نهمین جلسه شورای عالی جوانان(2 مرداد 1386)، لایحه حمایت از خانواده، «سیاست های تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده» شورای فرهنگی اجتماعی زنان شورای عالی انتقلاب فرهنگی
• ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی، از پوشش و لباس و خوراک تا مسائل کلان از طریق آموزش و پرورش و رسانه ها و ساخت برنامه های رسانه ای به صورت آفندی و پدافندی
• معرفی خانواده های موفق همچون خانواده نخبگان و شهدا، و الگوسازی از ایشان
• فرهنگ سازی ازدواج آسان و به موقع از طریق الگوسازی های رسانه ای در فیلم ها و سریال ها
• تبیین زیبایی «حیا» و رعایت این اصل در تصویرسازی های رسانه از وضعیت مطلوب روابط اجتماعی
• اختصاص تسهیلات ازدواج به زوج های جوان
• حرکت های خودجوش و مردمی در راستای ترویج و تسهیل ازدواج همچون "طرح تامین جهیزیه آینه شمعدون"
• ایجاد محیط های سالم زنانه، برای جلوگیری از اختلاط های غیر ضروری
• ایجاد و ترویج محیط هایی برای سرگرمی و نشاط خانوادگی
• اجرای قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره(مصوبه 26/11/1373)
• افزایش «سواد رسانه ای» مردم، خصوصاً نوجوانان
• و...


سید محمدعلی شریعت زاده

پی نوشت ها:
[1] - مقام معظم رهبری، «سیاست های کلی خانواده»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، 13/06/1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=34254
[2] - مقام معظم رهبری، «بیانات در سومین نشست اندیشه‌های راهبردی»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)،  14/10/1390، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1282
[3] - همان
[4] - همان
[5] - مطالعه بیشتر درباره «تمدن نوین اسلامی» و مراحل پنج گانه آن در پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21453
[6] - مقام معظم رهبری، «سیاست های کلی خانواده»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)، 13/06/1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=34254
[7] - رضا مشتاقی/ کارشناس مسائل اجتماعی اندیشکده راهبردی تبیین؛ «تاثیر برنامه‌های ماهواره‌ای بر نوجوانان»؛ وبگاه اندیشکده راهبردی تبیین؛ 3 اردیبهشت 1392.
[8] - همان
[9]- UNITED STATES ADVISORY COMMISSION ON PUBLIC DIPLOMACY, Comprehensive Annual Report on Public Diplomacy & International Broadcasting,
قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.state.gov/documents/organization/247329.pdf
[10] - Broadcasting Board of Governors, “FISCAL YEAR 2016 Congressional Budget Request”
قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.bbg.gov/wp-content/uploads/2015/03/FY2016Budget_CBJ_Final_WebVersion.pdf
[11] - «وقوع طلاق و سهم 17 درصدی ماهواره»،باشگاه خبرنگاران جوان، 9 خرداد1394، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.yjc.ir/fa/print/5216124
[12] - شکوه نوابی نژاد، «آسیب ها و الگوهای مطلوب خانواده»، کتاب اندیشه های راهبردی، جلد دوم، صفحه 1044
[13] - «سراشیبی طلاق،با افزایش 30 درصدی به روستاها رسید»،  خبرگزاری مشرق، 24 مرداد 1395،قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.mashreghnews.ir/fa/print/617449
[14] - مقام معظم رهبری، بیانات در ضمن خطبه‌ی عقد، 18 اسفند 1376، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21430