خروج لبنان از بلاتکلیفی

 

«حسان دیاب» متولد سال 1959 در بیروت و  وزیر آموزش‌وپرورش دولت اسبق، گزینه جدید نخست‌وزیری لبنان است که پس از جلسه مشورتی احزاب با رئیس‌جمهور معرفی شد. دیاب ۶۰ ساله دارای دکترای رشته مهندسی کامپیوتر از دانشگاه «بث» در بریتانیاست و از سال ۱۹۸۵ در دانشگاه آمریکایی بیروت در مقام استاد دانشگاه تدریس می‌کند. دیاب خود را در وب‌سایتش اینگونه معرفی کرده است: «یکی از معدود وزرای تکنوکرات از زمان استقلال لبنان». دیاب سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ در دوران نخست‌وزیری نجیب میقاتی، وزیر آموزش‌وپرورش بوده است. او همچنین اولین وزیر آموزش‌وپرورش لبنان بوده که تحصیلات دانشگاهی عالی داشته است. پس از پایان دوره وزارتش، به تدریس در دانشگاه و شغل خود در سمت معاونت دانشگاه بازگشت. دیاب که در حال حاضر در بیروت زندگی می‌کند، ازدواج کرده و 3 فرزند دارد. روز پنجشنبه پارلمان لبنان رایزنی‌های خود را برای انتخاب نخست‌وزیر از ساعت 10:30 صبح آغاز کرد. نتایج این رایزنی‌ها به این ‌شرح است که 69 نماینده به حسان دیاب رأی دادند، 42 نماینده به هیچ شخصی رأی ندادند، 14 نفر به نواف سلام رای دادند و یک نفر نیز به حلیمه قعقور رأی داد. دیاب در نخستین اظهارنظرش پس از دستور عون برای تشکیل کابینه گفت: باید تلاش‌مان بر توقف فروپاشی و اعتمادسازی مجدد و حفظ وحدت ملی از طریق ایجاد پل ارتباطی میان تمام قشرهای مردم لبنان متمرکز باشد. برای تشکیل هر چه ‌سریع‌تر دولت تلاش خواهم کرد و مذاکرات فراگیری را با مشارکت تمام گروه‌ها و احزاب سیاسی برگزار خواهیم کرد.
 

وی بعد از دیدارش با میشل عون، رئیس‌جمهور لبنان گفت: من امیدوارم دولت جدید دغدغه‌ها و نگرانی‌های مردم را برطرف کرده و خواسته‌های‌شان را محقق کند و ثبات را در کشور از طریق یک طرح اصلاح‌گرایانه واقعی برقرار کند.

دیاب گفت: این مرحله بسیار حساس است و تلاش وافری را از سوی تمام گروه‌های سیاسی در دولت و خارج از آن می‌طلبد. ما با بحران ملی مواجهیم که اجازه درگیری‌های سیاسی و شخصی را نمی‌دهد و به وحدت ملی نیاز دارد. وی خطاب به معترضان گفت: در طول ۶۴ روز به حرف‌های‌تان گوش دادم و خشم و دردتان را بویژه درباره فساد در کشور دیدم. من احساس کردم انتفاضه شما سخن من و تمام کسانی است که مایلند دولت واقعی در کشور تشکیل شود.

***

در حال حاضر که دیاب نخست‌وزیر مکلف برای تشکیل کابینه قلمداد می‌شود، تنها نگرانی دولت، کارشکنی جریان‌های مخالف حسان دیاب در عرصه اقتصاد است. لبنان به لحاظ اقتصادی یکی از آشفته‌ترین دوران‌های خود را پیش رو دارد و اساس اعتراضات هم بر پایه همین مسأله شکل گرفت. چرایی شکست حریری و اینکه حسان دیاب چگونه نخست‌وزیر شد و آیا خواهد توانست با تشکیل کابینه بر این مشکلات فائق آید موضوعاتی است که در گفت‌وگو با دکتر سعدالله زارعی، کارشناس مسائل غرب آسیا به آن پرداخته‌ایم. 

 

* * *

* روز پنجشنبه قرار بود جلسه رایزنی‌های پارلمانی برای انتخاب نخست‌وزیر جدید لبنان برگزار شود و به نظر می‌رسید سعد حریری تنها گزینه برای این پست باشد اما اوضاع کاملا دگرگون شد و  رئیس‌جمهور لبنان حسان دیاب را به عنوان نخست‌وزیر جدید مامور تشکیل کابینه کرد؛ چه شد؟
 

در ابتدای بحث باید به این موضوع اشاره کنم که آقای دیاب 69 رای خود را در جریان جلسه رای اعتماد پارلمان کسب نکرده و این آرا نتیجه جلسه مشورتی احزاب حاضر در پارلمان با رئیس‌جمهور است. از این جهت آقای دیاب باید در اولین جلسه رسمی پارلمان که احتمالا شنبه (امروز) برگزار خواهد شد، رای اعتماد بگیرد. نکته قابل توجه اینکه ایشان برای احراز پست نخست‌وزیری باید حداقل 60 رای کسب می‌کرد و برای مجوز تشکیل کابینه 65 رای لازم داشت که با کسب این 69 رای توانسته‌ است رای لازم برای تشکیل کابینه را هم به دست آورد. اما اینکه چرا این اتفاق افتاد و جدی‌ترین گزینه احراز این پست یعنی سعد حریری به‌رغم تلاش‌های پنهان و آشکار خود و حمایت‌های المستقبل نتوانست به هدفش (جلب رای لازم برای کسب نخست‌وزیری) برسد، ناشی از این است که آقای حریری با تکبر و تمامیت‌خواهی به نظرات دلسوزانه جریان 8 مارس و در راس آن توصیه‌های حزب‌الله توجه نکرد. حزب‌الله بارها و بارها از زمان استعفای حریری از او خواسته بود با تعدیل خواسته‌هایش مجددا خود را به عنوان نخست‌وزیر کاندیدا کند و حتی به‌رغم عدم حمایت برخی احزاب جریان 8 مارس، همچنان احتمال رأی دادن حزب‌الله به او وجود داشت اما تعلل، کارشکنی و یکجانبه‌گرایی حریری که در لوای آن قصد داشت دولتی مطابق میل آمریکایی‌ها تشکیل دهد، سبب شد احزاب پارلمانی با رایزنی‌های سازنده از حریری عبور کنند. 

 

* هفته پیش نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان از سفر دیوید هیل، معاون وزیر خارجه آمریکا به لبنان خبر داد و هدف او را از این سفر رایزنی درباره تشکیل دولت عنوان کرد. بری همچنین در آن مقطع حریری را به عنوان گزینه نهایی نخست‌وزیری معرفی کرده بود؛ آیا حریری گزینه مدنظر آنها بود؟
 

آمریکایی‌ها از اینکه حریری در نظر مردم لبنان شخصیت فاسدی است آگاه بودند و از این جهت آنها نواف سلام را به عنوان گزینه مدنظرشان معرفی کردند اما برای آمریکایی‌ها تفاوتی بین شخصیت‌ها وجود نداشت، آنها به دنبال این هستند دولت بدون حزب‌الله را به وجود آورند. نهایت هم که نواف سلام تنها 14 رای به دست آورد و این یعنی حتی حریری و حزب المستقبل هم به او رأی ندادند. این به معنای این است که حریری بر نخست‌وزیری خود پافشاری دارد. 

 

* آیا این تفاوت موضع به معنای شکاف و اختلاف در جریان 14 مارس است؟ 
 

به‌طور قطع همین‌ طور است، چرا که عدم رای به نواف سلام از سوی المستقبل که 43 کرسی پارلمان را در اختیار دارد یعنی اختلاف‌های زیادی در بدنه این جریان وجود داشته و حالا سر باز کرده است. نکته قابل توجه اینکه روز دوشنبه هم سمیر جعجع، رهبر حزب قوات لبنانی در دیدار با رئیس‌جمهور لبنان گفته بود حزبش از هیچ کاندیدایی حمایت نخواهدکرد. این یعنی آنها هم حریری را برای نخست‌وزیری مناسب نمی‌دانستند، ضمن اینکه در رابطه با سلام هم همین موضع را داشتند. در مقابل این از هم گسستگی، ما در جریان 8 مارس شاهد یک اتحاد منسجم هستیم. حسان دیاب گزینه‌ای بود که با حمایت فراکسیون مقاومت و الحرالوطنی توانست 69 رای را کسب کند. این یعنی سناریوی آمریکایی‌ها مبنی بر دولت بدون حزب‌الله در لبنان شکست خورده است. 

 

* در ابتدای بحث عنوان کردید حسان دیاب باید در اولین جلسه پارلمان حاضر شود تا به‌طور رسمی در جلسه رأی اعتماد شرکت کند. تلاش‌های حریری در این مدت نشان داد او علاقه زیادی به نخست‌وزیری در لبنان داشته؛ آیا باید دیاب را به‌طور قطع نخست‌وزیر جدید لبنان بدانیم؟ امکان نفوذ جریان‌های خارجی یا فشار شخصیت‌های سیاسی در تغییر آرای احزاب محتمل است؟
 

لبنان همیشه محل اتفاقات غیر‌منتظره بوده است اما فرآیندی که روز پنجشنبه رقم خورد، شانس دیاب را برای کسب رای اعتماد بسیار بالا برده تا حدی که رئیس‌جمهور او را مامور تشکیل کابینه کرده است. به هر حال تا زمان کسب رأی اعتماد از پارلمان احتمال هر چیزی وجود دارد ولی درصد تحقق این احتمالات خیلی کم است؛ مثل اینکه حریری با تعدیل خواسته‌هایش احزاب سنی را که به دیاب رای دادند، مجاب کند رأی خود را برگردانند. حریری از زمان استیضاح این طرح را دنبال می‌کرد که با فرسایشی کردن وضعیت اعتراضات و تضعیف ساختارهای امنیتی خود را به عنوان منجی لبنان مجددا کاندیدا کند. معرفی شخصیت‌هایی از جانب وی برای احراز پست نخست‌وزیری و رد آنها از سوی حزب المستقبل و نهادهای مذهبی سنی مثل دارالفتوا نیز در همین راستا بود. حریری احتمال این را می‌داد که روز پنجشنبه رای نیاورد اما احتمال اینکه از رقابت کنار زده شود یا گزینه نهایی نخست‌وزیری انتخاب شود آن ‌هم با 69 رای چیزی بود که شاید هرگز آن را در احتمالاتش نگنجانده بود. 

 

* اما مطابق آخرین خبرها، حریری شکست را پذیرفته و از طرفدارانش خواسته خیابان‌ها را ترک کنند.
 

این موضوع هم شفاف نیست. قبول شکست زمانی است که حریری قبول کند المستقبل در دولت آینده مشارکت خواهد داشت اما تاکنون صحبتی در این باره نشده است و آنها هر گونه مشارکت در دولت را رد کرده‌اند. این کار طبیعتا به معنای قبول شکست نیست. ضمن اینکه درخواست حریری از طرفدارانش برای ترک خیابان‌ها هم به نوعی یک فرار به جلو است. با انتخاب دیاب شکاف بین معترضان خیابانی هم شکل گرفته است، چرا که همه حاضران در اعتراضات طرفداران حریری نیستند و حتی جمع کثیری از آنها او را شخصیت فاسدی می‌دانند. از این جهت طرفداران واقعی حریری جمعیت چشمگیری نخواهند بود که ماندن آنها در خیابان یا اعتراضات احتمالی‌شان به دولت جدید منشأ اثر باشد. حریری از طرفدارانش خواست به اعتراضات پایان دهند تا با خروج معترضان واقعی به فساد از خیابان‌ها، کمبود طرفدارانش به چشم نیاید. 

 

* آیا عدم مشارکت المستقبل در روند تشکیل کابینه منجر به تضعیف دولت نخواهد شد؟
 

لبنان هیچ وقت یک دولت حداکثری و قوی نداشته است. ساختار موزاییکی سیاست در این کشور موجب شده دولت همیشه با چالش‌های کارشکنانه مواجه باشد کما اینکه در حال حاضر با عدم مشارکت المستقبل و قوات لبنانی شاهد کاهش حمایت جمعیت اهل‌ سنت و بخشی از مسیحیان از دولت خواهیم بود ولی این چیز جدیدی نیست و همیشه این عدم تمایل از سوی یکی از طوایف یا احزاب وجود داشته است. در حال حاضر هم وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم بغرنج است و مشکلات عدیده‌ای در اقتصاد لبنان وجود دارد که ناشی از فساد گسترده در ساختار آن است. البته همه درها به روی این اقتصاد بسته نیست و می‌توان انتظار این را داشت در صورت تداوم دولت، در یک فرآیند چند ساله شاهد بهبود وضعیت اقتصادی این کشور باشیم. 

 

* با توجه به تقسیم‌بندی حاکم بر ساختار کابینه در لبنان، تکلیف کرسی‌هایی که مربوط به المستقبل و سنی‌ها می‌شد چیست؟
 

اگر حریری و المستقبل به عدم مشارکت مصر باشند، احزاب دیگر سنی این سهم را در کابینه برای خود ثبت خواهند کرد. یعنی کرسی‌های کابینه که برای اهل‌ سنت در نظر گرفته شده است به احزاب سنی غیر از المستقبل خواهد رسید و این یعنی پایان حیات سیاسی حریری و المستقبل در عرصه سیاست‌گذاری قانونی لبنان. در شکل حداقلی این روند هم اگر نخواهیم از واژه پایان حیات سیاسی استفاده کنیم، می‌توان گفت در صورت شکل‌گیری این فرآیند و عدم حضور المستقبل و حریری در دولت آینده، راهبری و تسلط این حزب بر جریان‌های سیاسی سنی لبنان کاهش چشمگیری خواهد داشت و فضا برای قدرت گرفتن احزاب سنی دیگر در برابر المستقبل باز خواهد شد. باید گفت حریری و حزبش در وضعیت پیچیده‌ای به سر می‌برند. آنها می‌دانند عدم مشارکت‌شان در کابینه منجر به کاهش نفوذشان در بدنه اجتماعی اهل ‌سنت خواهد شد و مشارکت‌شان هم به معنای قبول عملی شکست خواهد بود که در این صورت باید به فکر تغییر رویه در مشی سیاسی خود باشند.