شورای کشورهای ساحل دریای سرخ و خلیج عدن؛ اهداف و چشم‌انداز

 
اهداف تشکیل شورای کشورهای ساحلی دریای سرخ
دریای سرخ با 438هزار کیلومتر مربع پانزدهمین دریای جهان می باشد که بین 9 کشور عربستان سعودی، مصر ، یمن، جیبوتی، اریتره، سودان ، اردن وسرزمینهای اشغالی فلسطین محصور شده است. از طرف دیگر دو تنگه مهم سوئز و باب المندب در دو سوی دریای سرخ اهمیت راهبردی آنرا دو چندان نموده است.

پس از محاصره قطر و تضعیف شورای همکاری خلیج فارس،عربستان تلاشهای زیادی برای ایجاد شورایی موازی با اهداف جدید انجام داد. عربستان سعودی، مصر، اردن، سودان، یمن، اریتره، جیبوتی و سومالی ۸ کشور این شورا را تشکیل می دهند. از دسامبر سال 2018 عربستان پیامهایی برای کشورهای همسو در دریای سرخ برای ایجاد اتحاد سیاسی فرستاد.

از طرف دیگر حضور کشورهایی نظیر ترکیه در دریای سرخ و تلاش امارات برای حضور در شاخ آفریقا، انگیزه های سیاسی عربستان برای حضور بیشتر در دریای سرخ بود. اما عربستان در بحبوحه جنگ یمن مقدمات این حضور را فراهم کرد تا با« هدف انحرافی» جلوگیری از نفوذ ایران در دریای سرخ (به بهانه همسویی انصارلله یمن و ایران)، انگیزه های اصلی خود را پنهان کند. در این راستا عربستان ماه دسامبر2018 نخستین کنفرانس وزیران امورخارجه کشور‌های عربی و آفریقایی حوزه دریای سرخ را در ریاض برگزار کرد. دولت سعودی‌ در این زمان اعلام کرد به دنبال ایجاد رژیمی حقوقی با هدف حمایت از تجارت جهانی، دریانوردی بین المللی است و امنیت و سرمایه گذاری و توسعه کشور‌های حوزه دریای سرخ است. این در حالی بود که 9ماه قبل از این نشست، ترکیه قراردادی با سودان برای اجاره جزایر سواکن امضا نمود و ریاض برای خنثی نمودن تلاش ترکیه، سودان را نیز به این کنفرانس دعوت کرد.

علاوه بر این باتوجه به تلاشهای جدید رژیم صهیونیستی برای تاثیر گذاری در معادلات انرژی و سیاسی دریای سرخ و همچنین رقابت اسرائیل با ترکیه، عربستان اگرچه به دلیل موانع دپیلماتیک و سیاسی از اسرائیل در این نشست دعوت نکرده بود اما با تشکیل این شورا، یک پیام آشکار جهت همسویی و عادی سازی روابط با این رژیم ارسال میکند. همان ابتدا روزنامه قطری العربی الجدید در این زمینه  نوشت: «با توجه به دسترسی اسرائیل به سواحل دریای سرخ، تشکیل این شورا را می‌توان اقدامی پنهانی برای عادی سازی روابط با این رژیم عنوان کرد.» عربستان برای تقویت این اتحاد سیاسی تا کنون دو رزمایش «موج سرخ  یک  و دو» را طی دو سال گذشته با مشارکت نیروهای سعودی، مصر، سودان، جیبوتی، و دولت مستعفی یمن برگزار نموده است. هدف از این رزمایشها ارتقای سطح امنیت دریایی، همکاری نظامی، مقابله با تهدیدها و تبادل تجریبات اعلام شد. اما عربستان با مشارکت دادن کشورهای ضعیفی چون یمن (دولت مستعفی در عدن) و جیبوتی به دنبال سیطره سیاسی و نظامی براین کشورها و تقویت نفوذ خود در دریای سرخ از این طریق است.

 از طرف دیگر عربستان با مشارکت دادن دولت مستعفی یمن در یک هدف دوگانه به دنبال انزوای همزمان انصارلله و امارات در معادلات ژئوپلیتک دریای سرخ و خلیج عدن است. عربستان همچنین با تشکیل شورای فوق در دریای سرخ به دنبال کاهش اهمیت خلیج فارس در انتقال انرژی است.
 
 چشم انداز همکاری های دریای سرخ
علی رغم تلاش های سعودی برای همسو نشان دادن منافع کشورهای منطقه در این طرح اما موانع مهمی بر سر راه آن قرار دارد. از یکسو دریای سرخ محل اتصال سه قاره آفریقا، آسیا و اروپا است که یکی از راههای انتقال انرژی از دریای عرب و خلیج عدن تا دریای مدیترانه و اروپا می باشد. بنابراین کشورهای غیر ساحلی نظیر امارات، قطر، ترکیه و اتحادیه اروپا نسبت به رژیم حقوقی و هرگونه ائتلافی که دربرابر منافع آنها مانع ایجاد کند به شدت نگران هستند. اتحادیه اروپا قبلا نیز پیشنهاد تشکیل رژیم حقوقی منعطفی در دریای سرخ  بر مبنای الگوی «شورای دریای بالتیک» دادند تا منافع کشورهای فراساحلی را نیز در نظر بگیرد.

از سوی دیگر مصر به دلیل اختلاف جدی با اتیوپی بر سر سد النهضه، به دنبال تقویت سازوکاری است که ازحضور اتیوپی در دریای سرخ جلوگیری کند. اتیوپی نیازمند حضور در دریای سرخ است و به دلیل نداشتن ساحل باید از طریق اریتره به دریای سرخ راه پیدا کند.اکنون با توجه به حضور مصر و اریتره در شورای کشورهای دریای سرخ، مصراز آن به عنوان اهرمی سیاسی علیه اتیوپی استفاده میکند.

با توجه به این مساله اتیوپی به دلیل قرار گرفتن در تنگنای ژئوپلتیک دو اقدام انجام میدهد که هم سیمای جدیدی به رقابت در دریای سرخ میدهد و هم چالشی مهم برای شورای کشورهای ساحلی دریای سرخ ایجاد میکند: 1- نخست تقویت اتحادیه کشورهای آفریقایی در دریای سرخ؛ کشورهای آفریقایی به دلیل یکجانبه گرایی عربستان در دریای سرخ ، از سپتامبرسال 2019کارگروه مجزایی برای دستیابی به منافع خود در دریای سرخ تشکیل داده اند .2- اقدام دوم اتیوپی نفوذ از طریق جیبوتی است که دراین راستا ماه گذشته هیاتی نظامی از اتیوپی در دیدار از جیبوتی مذاکراتی برای احداث پایگاه نظامی در سواحل جیبوتی مشرف به خلیج عدن انجام دادند. با اقدامات اتیوپی ، کشورهایی آفریقایی بر کرانه غربی دریای سرخ سیطره پبدا خواهندکرد.

از بعدی دیگر امارات که از هدف پنهان عربستان برای جلوگیری از نفوذخود در دریای سرخ و شاخ آفریقا آگاه است، یک پایگاه نظامی در اریتره وپایگاه دیگری در منطقه بربره واقع در اراضی سومالی ایجاد کرده تا از گردونه رقابتها عقب نماند. ترکیه علاوه بر پایگاه سودان، پایگاهی با 50 میلیون دلار در سومالی تاسیس نموده است. با توجه به تلاش های عربستان و مصر در شورای نوتاسیس برای کاهش نفوذ رقبا، کشورهای فراساحلی نظیر ترکیه و امارات در آینده تلاش بیشتری برایی ایجاد پایگاههای متنوع در کشورهای مختلف و حضور بیشتر در دریای سرخ خواهند کرد؛ همچنانکه سایر کشورها نیز چنین تلاشهایی انجام داده اند.آمریکا یک پایگاه در یمن و یک پایگاه در جیبوتی دارد. چین نیز یک پایگاه در جیبوتی دارد. رژیم صهونیسیتی و ژاپن هرکدام یک پایگاه در اریتره دارند. بنابراین شورای ساحلی دریای سرخ با محوریت عربستان و مصر رقابتها در دریای سرخ را وارد مرحله جدیدی میکند.