آیا جاده یکطرفه ریاض ــ واشنگتن به بن‌بست رسیده است؟

الجدعان هنگامی که درباره اقدامات سختگیرانه و دردناک عربستان برای مقابله با شیوع کرونا صحبت می‌کرد بسیار صریح و روشن اعلام کرد که پیامدهای کرونا بر این کشور موجب بروز کسری قابل‌توجهی در بودجه آن و کند شدن روند اجرای برخی پروژه‌های دولتی شده است. وزیر دارایی عربستان میان صحبت‌های خود برای نخستین بار افشا کرد که این کشور قصد دارد برای جبران کسری بودجه خود 60 میلیارد دلار قرض بگیرد و 32 میلیارد دلار از ذخایر ارزی خود برداشت کند که در مجموع به 112 میلیارد دلار می‌رسد.

این مقام سعودی درباره اقدامات سختگیرانه و دردناکی که عربستان برای مقابله با این بحران مالی که خطرناک‌ترین بحران مالی نظام سعودی از زمان تأسیس آن از 80 سال قبل است٬ حرفی نزد؛ اما پیش‌بینی می‌شود که در پی آن «دولت رانتی» عربستان نابود شود که بزرگترین قربانی این اتفاق شهروندان آن خواهند بود.

با توجه به این که سعودی‌ها همواره عادت به پنهان‌کاری درباره فجایع داخلی خود دارند٬ زمانی که وزیر دارایی عربستان درباره لزوم کاهش هزینه‌ها و توقف اجرای پروژه‌های مهم در این کشور صحبت می‌کند؛ به‌معنای بروز یک وضعیت اضطراری اقتصادی در عربستان و افزایش نرخ بیکاری و احتمالاً کاهش میزان دستمزدها٬ بالا رفتن قیمت خدمات عمومی و ضروری مانند آب و برق و بهداشت و آموزش٬ اعمال مالیات بر درآمد، افزایش مالیات بر ارزش افزوده با هدف افزایش درآمدهای دولت و کاهش کسری بودجه است.

بحران دیگری که کشورهای حوزه خلیج فارس و به‌ویژه عربستان با آن روبه‌رو هستند٬ کاهش درآمدهای نفتی مرز کمتر از نصف آن و نیز کاهش درآمدهای غیرنفتی بر اثر سیاست‌های اتخاذشده به‌منظور مقابله با بحران کرونا است. در سایه این شرایط ارزش سهام عربستان به بیش از 6.8 درصد در روز سقوط کرده که مؤسسه اعتباردهی بین‌المللی «مودیز» رتبه چشم‌انداز آینده عربستان را از پایدار به منفی تغییر داده است.

درواقع باید بگوییم که دوران رونق اقتصادی٬ هزینه‌های گزاف٬ معاملات صدها میلیارد دلاری سلاح٬ تأمین بودجه مالی جنگ‌های یمن و سوریه و لیبی٬ در عربستان به پایان رسیده است که همچنین تأثیرات منفی زیادی بر جایگاه سیاسی و اقتصادی این کشور در جهان عرب خواهد گذاشت.

اما در زمان حاضر دو تهدید خطرناک پیش‌ِروی عربستان قرار دارد: اول احتمال ورشکستگی کامل این کشور و تبدیل شدن از یک کشور طلبکار به یک کشور بدهکار که در نتیجه کاهش شدید قیمت نفت اتفاق می‌افتد و دوم فروپاشی روابط آن با هم‌پیمان بزرگش یعنی آمریکا.

عربستان در ارزیابی‌های خود درباره اوضاع نفت جهانی دوبار مرتکب اشتباه شد؛ بار اول زمانی که با تحریک آمریکا بازارهای نفت جهان را با نفت‌های مازاد خود پر کرد تا به اقتصاد روسیه و ایران آسیب بزند و این امر منجر به کاهش قیمت هر بشکه نفت از 110 دلار به کمتر از 30 دلار شد٬ و دوم هنگامی که با رد درخواست روسیه مبنی بر کاهش تولیدات نفتی در سایه شیوع کرونا٬ یک جنگ نفتی را با این کشور آغاز کرده با سرازیر کردن نفت خود به بازار جهانی منجر به سقوط کامل قیمت نفت و رسیدن آن به منفی صفر شد.

به‌نظر می‌رسد عربستان نمی‌داند که این حجم از کاهش قیمت نفت موجب می‌شود تا این کشور که جهان عرب به‌عنوان یک گاو شیرده به آن نگاه می‌کند مهم‌ترین سلاح و درآمدهای مالی خود را که ابزاری برای جلب دوستی برخی کشورها و سرپوش گذاشتن بر جنایت‌هایش است از دست بدهد.

این اقدامات عربستان موجب شده تا «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا به حدی از گستاخی برسد که در مکالمه تلفنی با «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی٬ وی را تهدید کند که در صورت پایان ندادن به این جنگ نفتی در سریع‌ترین زمان ممکن همه نظامیان آمریکا (3000 نیرو) را از پایگاه‌های عربستان بیرون می‌برد و به‌طور کامل از حمایت این کشور دست می‌کشد.

ائتلاف آمریکایی ــ سعودی یک جاده یکطرفه است که از ریاض به واشنگتن یعنی از پول‌های عربستان به خزانه‌داری آمریکا کشیده شده است؛ پول‌هایی که از راه معاملات گران سلاح و سرمایه‌گذاری‌هایی که به رشد اقتصاد ایالات متحده کمک می‌کند از جیب سعودی‌ها می‌رود، بنابراین در صورتی که دلارهای عربستان قطع شود٬ این ائتلاف نیز قطعاً فرومی‌پاشد.

عربستان سعودی پس از آسیب فراوانی که با جنایت ترور «جمال خاشقجی» روزنامه‌نگار منتقد سعودی و قتل‌عام بیش از 100 هزار یمنی به وجهه خود وارد کرد٬ این روزها درصدد آن است که با اقدامات ظاهری چون لغو مجازات شلاق و توقف اعدام نوجوانان زیر 18 سال تا حدی وجهه ناقض حقوق بشری خود را تا حدی بهبود بخشد. اما این‌گونه اصلاحات ظاهری وضعیت آشفته داخلی و خارجی عربستان را بهبود نمی‌بخشد و شاید این‌گونه اقدامات چند سال قبل می‌توانست برای سعودی‌ها مفید باشد؛ اما اکنون شرایط تغییر کرده و چهره ضدبشری عربستان برای همه آشکار شده است.

سؤال بزرگی که در این میان مطرح می‌شود آن است: دولت عربستان در قبال اقدامات سختگیرانه و دردناکی که وزیر دارایی آن اعلام کرد چه‌چیزی به ملت خود می‌دهد و تکلیف آینده کودکان این کشور چه خواهد شد؟
خاندان آل‌سعود در گذشته به ملت عربستان می‌گفت که به آنها امنیت و رونق و پایداری را در مقابل وفاداری‌شان به نظام سعودی می‌دهد؛ اما اکنون شرایط عربستان به‌کلی تغییر کرده، رونق اقتصادی آن از بین رفته است و ثبات امنیتی سعودی‌ها نیز به‌دلیل 6 سال ویرانگری‌شان در جنگ یمن که موجب شد موشک‌های انصارالله به عمق عربستان برسد در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

در زمان حاضر نمی‌دانیم مشاوران مقامات سعودی برای اتخاذ سیاست‌های اخیرشان چه‌کسانی هستند؛ اما آنچه مسلم است این است که مشاوره‌های اقتصادی و سیاسی و رسانه‌ای آنها آسیبی به عربستان زده که چهره این کشور را در جهان عربی و اسلامی نابود کرده و به‌ویژه پس از اقدام آن به عادی‌سازی با رژیم اشغالگر صهیونیستی مهم‌ترین ارکان این کشور یعنی سرپرستی حرمین شریفین (مسجد الحرام و مسجد النبی(ص)) و مراسم حج را در معرض تهدید قرار داده است.