ایالات متحده و پیامدهای اقدام علیه نفتکش های عازم ونزوئلا

آیا نفتکش ها ایرانی و عازم ونزوئلا هستند؟
اینکه نفتکش ها از ایران بارگیری و عازم ونزوئلا هستند در حال حاضر صرفاً ادعای منابع خبری و جبهه مخافان دولت ونزوئلا است و هیچ مقام یا نهاد ایرانی بصورت صریح این موضوع را تایید نکرده است. از طرفی دیگر بر مبنای یک نگاه اصولی اینکه نفتکش ها از کجا بارگیری شده و عازم کجا هستند یک مبحث ثانویه در حقوق دریاها و آزادی کشتیرانی در آبراههای بین المللی است. آنچه که مهم است اصل آزادی تجارت دریایی است که در ماده ۸۷ کنوانسیون حقوق دریاها مصوب سال ۱۹۸۲ به  رسمیت شناخته شده و در زمره قواعد تخلف ناپذیر بین المللی درآمده است. در ماده ۹۰ این کنوانسیون نیز به صراحت گفته شده است که «هر کشور ساحلی یا محصور در خشکی حق دارد که به کشتی رانی تحت  پرچم خود در دریاهای آزاد بپردازد». تنها شرط محدود کننده این آزادی، استفاده از کشتی رانی در دریاهای آزاد با اهداف صلح آمیز است.

ایران و ونزوئلا در چارچوب حقوق اولیه و بنیادین حاکمیتی و همچنین حقوق دریاها از حق استفاده از آبهای آزاد جهت کشتیرانی برای اهداف  مشروع برخوردار هستند. لذا با فرض صحت ادعاهای مطرح شده مبنی بر حمل بنزین توسط نفتکش های ایرانی به مقصد ونزوئلا، اقدام کاملا در چارچوب قواعد و مقررات شناخته شده بین المللی است.

ایالات متحده چرا درصدد مقابله با نفتکش ها برآمده است؟
ونزوئلا یکی از کشورهای آمریکای جنوبی است که مانند برخی دیگر از کشورهای این قاره سابقه پررنگی در مخالفت با ایالات متحده آمریکا دارد. پس از انقلاب بولیواری و روی کار آمدن «هوگو چاوز» ایالات متحده تلاش های بی وقفه ای را برای سرنگونی او به عنوان  یکی از مخالفان سرسخت سیاست هایش آغاز کرد اما همگی بی نتیجه بودند. ناکامی در براندازی دولت ونزوئلا ایالات متحده را به سمت تحریم این کشور سوق داد. پس از مرگ چاوز و انتخاب «نیکلاس مادورو» اقدامات مقابله ای ایالات متحده علیه ونزوئلا تشدید شد.

با روی کار آمدن دونالد ترامپ موضوع ونزوئلا بصورت ویژه در دستور کار دولت وی و بصورت ویژه «جان بولتون» مشاور سابق امنیت ملی قرار گرفت و این کشور با حمایت از «خوان گوایدو» رئیس مجلس سابق و رئیس جمهور خودخوانده مخالف مادورو فاز جدیدی از تلاش ها برای براندازی را آغاز و حتی صحبت از اقدام نظامی کرد که با واکنش منفی دیگر کشورها مواجه شد.  اما همچنان ایالات متحده در براندازی ناکام ماند. حتی برخی ناتوانی جان بولتون در پیشبرد پروژه براندازی ایالات متحده در ونزوئلا را یکی از دلایل برکناری وی توسط ترامپ عنوان می کنند.

تشدید تحریم های  ونزوئلا گزینه ای بود که ایالات متحده از سر ناچاری آن را انتخاب کرد و بصورت ویژه صنعت نفت این کشور را  با شدیدترین تحریم ها مواجه ساخت. هدف از این تحریم ها بصورت مشخص بحرانی تر کردن اوضاع در ونزوئلا از طریق کمبود بنزین مورد نیاز مردم بود. چرا که پالایشگاههای این کشور در اثر تحریم و قطع ارتباط با تکنولوژی بیرونی از ادامه فعالیت و تولید بنزین بازمانده اند.

در این شرایط است که مقامات دولتی ایالات متحده سریعاً به اخبار منتشر شده در مورد حرکت نفتکش های حامل بنزین به سمت ونزوئلا واکنش نشان می دهند و از اعزام نیروی نظامی جهت مقابله با آنها صحبت می کنند. واضح است که  تحویل بنزین به ونزوئلا به معنی یک شکست مجدد در سیاست خارجی ایالات متحده به شمار می آید.

سرانجام چه خواهد شد؟
هیچ یک از مقررات شناخته شده بین المللی تجارت بنزین میان ایران و ونزوئلا را ممنوع نکرده است. حتی هیچ قطعنامه شورای امنیت وجود ندارد که کشورها را ملزم به رعایت تحریم ونزوئلا کرده باشد. آخرین تلاش ایالات متحده آمریکا برای تصویب قطعنامه علیه ونزوئلا در اسفند ۱۳۹۷ با شکست مواجه شده است. لذا وقتی دولت ایالات متحده از تحریم ونزوئلا صحبت می کند، تنها از چیزی سخن می گوید که خود ایجاد کرده و انتظار دارد دیگران نیز از آن تبعیت کنند.

بسته به نوع اقدام ایالات متحده اتفاقات متفاوتی ممکن است به وقوع بپیوندند. اگر با فرض تایید حرکت نفتکش های حامل بنزین ایران به مقصد ونزوئلا، ایالات متحده اقدام به توقف یا مصادره آنها کند، این اقدام نه تنها هیچ پایه مشروع بین المللی نخواهد داشت، بلکه صراحتاً در مخالفت با مقررات مربوط به آزادی دریانوردی در آبراههای بین المللی خواهد بود. در این صورت لازم است تا ایران اقدامات مقابله ای را ابتدا در سطح حقوقی و  سپس در سطح عملیاتی اجرایی کند. در سطح حقوقی، اقدام در مجامع بین المللی متصور است و در سطح عملیاتی اقدام به مقابله به مثل و یا تهدید به  این اقدام می تواند مورد بررسی قرار گیرد.

این احتمال نیز وجود دارد که هدف دولت ترامپ صرفا شکل دهی به یک مانور تبلیغاتی برای فرار از مشکلات داخلی از جمله بحران مدیریت شیوع ویروس کرونا باشد. در هر صورت ایران اهرم های فشار متعددی برای پاسخ گویی مناسب – از جمله در خلیج فارس –  برخوردار است و مقامات ایالات متحده به خوبی بر این نکته واقف هستند. نهایتاً اینکه برای هر گونه اقدام ایالات متحده آمریکا  علیه  نفتکش های عازم ونزوئلا می تواند سه پیامد عمده داشته  باشد:

۱-مشروع سازی اقدام مقابله ای
این پیامد یکی از جدی ترین پیامدها می تواند باشد و باید چنین برای مقامات ایالات متحده ترسیم شود که در صورت اقدام خلاف موازین حقوق بین الملل از اقدام مشروع مقابله ای در امان نخواهد بود. تصور اینکه ایران در شرایط فعلی با اقدامات غیرمشروع ایالات متحده کنار نخواهد آمد تا حدود زیادی می تواند موجب کنترل رفتار این کشور شود.

۲-بحرانی تر شدن مناسبات ایران و ایالات متحده
دیگر پیامد اجتناب ناپذیر اقدام احتمالی ایالات متحده علیه نفتکش های عازم ونزوئلا، بحرانی تر شدن مناسبات با ایران است. به این معنی که شروع بحران در یک نقطه الزاماً محدود به آن نقطه نخواهد بود و می تواند به سایر نقاط نیز سرایت کرده و منافع ایالات متحده را تحت تاثیر قرار دهد.

۳-شوک و جهش قیمت جهانی انرژی
بصورت طبیعی تنش بر سر انرژی و میان سه تولید کننده می تواند قیمت جهانی آن را تحت تاثیر قرار دهد. شاید این پیامد برای ایالات متحده مطلوب باشد، چرا که بسیاری از شرکت های نفتی این کشور را از ورشکستگی قریب الوقوع نجات می دهد، اما این موضوع باید به صراحت توسط ایران روشن شود که آنچه این کشور از دست خواهد داد بسیار بیشتر از چیزی است که بدست خواهد آورد.