نظام سلطه و ابعاد سلطه گری

9

آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد، هدف های نظام سلطه آمریکا بر جهان است . از آنجا که واقعیت سلطه آمریکا بر جهان، امروز بدیهی و مسلم در نظر گرفته شده است، در نتیجه از نحوه شکل گیری نظام سلطه آمریکا (مانند پیدایش رنسانس، انقلاب صنعتی و) . . . بحثی به میان نمی آید . همچنین ریشه و علت سلطه گری آمریکا (مانند اعتقاد آمریکایی ها به برتری نژادی، ذاتی، فرهنگی و) . . . مطرح نخواهد شد .

اهدف سیاسی
الف . تربیت مدیران و سیاستمدان وابسته: بعد از جنگ جهانی دوم، استعمارگران مجبور شدند به کشورهای تحت سلطه خود، استقلال سیاسی بدهند; زیرا حضور نیروی نظامی بیگانه در مستعمرات، بدبینی و مخالفت مردم را بر می انگیخت . دادن استقلال سیاسی به کشورهای زیر سلطه، آنان را از دشمنی با دولت های استعمارگر باز می داشت; اما کشورهای سلطه گر، با تغییر روابط سیاسی خود، همچنان به سلطه خود بر این کشورها ادامه دادند . یکی از مهم ترین اهداف سیاسی قدرت های امپریالیستی، این است که اشخاص را برای به دست گرفتن قدرت در کشورهای به ظاهر مستقل، تربیت کنند، و یا در صاحب منصبان این کشورها نفوذ کرده، آنان را با خود همراه و همگام سازند . علاوه بر آن، قدرت های استعماری سعی داشته و دارند که افراد بومی و غیر بومی را تعلیم دهند، تا به عنوان تکنسین و مشاور، و در واقع برای تصدی امور سیاسی به آن کشورها بفرستند .

ب . تاسیس پایگاه های نظامی در سراسر جهان: «دولت آمریکا دارای 1234 پایگاه نظامی در 44 کشور جهان است » . «آمریکا در کشورهای بحرین، عمان، سودان، سومالی، کنیا، جزیره دیگوگارسا» ⁽¹⁾ و . . . دارای پایگاه های متعدد نظامی است . هدف آمریکا از ایجاد پایگاه های نظامی سرکوب مبارزات مردمی و انقلاب های داخلی کشورهای جهان سوم است . همچنین این پایگاه ها زمینه دخالت سیاسی را در زمان صلح و جنگ فراهم می آورند، و یا قادرند با فشار به دولت محلی، آنان را مطیع خواست های آمریکا نمایند . نظامیان آمریکایی، فرهنگ و آداب خود را در کشورهای محل استقرار، رواج می دهند و به تربیت مستقیم و غیر مستقیم افراد نظامی بومی می پردازند، تا در حال یا آینده از آنان برای مقاصد خود استفاده کنند . پایگاه های نظامی، محل مناسبی برای فروش تسلیحات است، و تاریخ نشان داده است که در صورت لزوم، مخالفان داخلی از این امکانات استفاده می کنند . این کار از نظر آنها قانونی است; زیرا قانونی در آمریکا به تصویب رسیده است که به رئیس جمهور اجازه می دهد تا اسلحه و سایر مهمات را به هر کشوری که دفاع از آن برای امنیت آمریکا حیاتی باشد، واگذار نماید، و اقدم به سرنگونی رژیم ها را در جهت منافع ملی آمریکا قلمداد کند .

اهداف اقتصادی
الف . غارت و چپاول ثروت های «جهان سوم » : ⁽²⁾ غارت ثروت های مادی (مانند معادن) و معنوی (مانند استعداد انسان ها) از اهداف اساسی نظام سلطه آمریکاست که خود هدف های فرعی دیگر را شامل می شود . یکی از هدف های فرعی، تجارت نابرابر است، که به معنای شکاف قیمت بین مواد خام جهان سوم و کالاهای صنعتی کشورهای غربی است . از نظر جهان خواران بین المللی از جمله آمریکا، این شکاف قیمت ها نه تنها باید وجود داشته باشد، بلکه می بایست به طور مرتب رو به افزایش باشد . «به عنوان مثال در سال 1959 (1338) کوبا با درآمد حاصل از فروش 24 تن شکر، می توانست یک تراکتور ساخت غرب را بخرد، اما یازده سال بعد شرایط به گونه ای تغییر یافته بود که برای خرید همان تراکتور، می بایستی 115 تن شکر بفروشد» .

هدف فرعی دیگر آمریکا غارت ثروت های زیر زمینی جهان سوم است . آمریکا به علت وسعت سرزمین هایش دارای مواد خام فراوان است . با این وجود، کشوری بی نیاز محسوب نمی شود . به عنوان مثال آمریکا برای ساختن یک موتور هواپیمای جت، به حدود 1150 الی 1300 کیلوگرم (کروم) نیاز دارد که باید تمام آن را از کشورهای آفریقای جنوبی، ترکیه، رود زیای جنوبی و فیلیپین تهیه نماید . ⁽³⁾ آمریکا از سال های 1949 تا 1967 م (1328 تا 1346 ه ش) یکصد هزار پزشک، مهندس و دانشمند خارجی را در مراکز علمی و صنعتی خود به کار گمارده، در حالی که جهان به تک تک این متخصصان نیاز فراوان داشته است .

ب . تک محصولی کردن اقتصاد کشورهای جهان سوم: غارت و چپاول ثروت های مستعمرات، باعث شد که اقتصاد ملی آنان از هم بپاشد و به تدریج زمینه هایی به وجود آید که کشورهای جهان سوم، دستورات اقتصادی اربابان استعمارگر خود را به اجرا درآورند . در این راستا آمریکا و دیگر سلطه جویان بر حسب شرایط اقلیمی و نیازهای اقتصادی خود، به کشورهای تحت سلطه خود، تنها اجازه تولید محصولی را می دادند که برآورنده نیازهای کشورهای استعمارگر باشد .

نظام تولید تک محصولی با روی کار آمدن سیاستمداران وابسته گسترش یافته، اقتصاد ملی کشور تحت سلطه را به کشور سلطه جو وابسته می نماید . این وابستگی به حدی است که دولت های امپریالیستی حتی بعد از دادن استقلال سیاسی به مستعمرات خود، به آسانی توانسته اند سلطه سیاسی و اقتصادی خود را بر این کشورها حفظ نمایند . این سیاست ظالمانه و ضد بشری، برای سلطه جویان، رفاه و توسعه، و برای ستمدیدگان جهان سوم، فقر و عقب ماندگی را به ارمغان آورده و آنان را همچنان در بند سیاست های اقتصادی قدرت های استعماری اسیر و گرفتار کرده است; چنان که برزیل در بند قهوه، آرژانتین برده گوشت و پشم، ونزوئلا بنده نفت، بولیوی اسیر قلع و کوبا نیز تا قبل از انقلاب خود منحصرا وابسته به تولید نیشکر بود و از این رهگذر، ضربات مهلکی را بر پیکر کشور، انقلاب و اقتصاد خود تحمل کرد .

اهداف فرهنگی
الف . نفی ارزش های فرهنگی: سلطه گران بین المللی و در راس آنان آمریکا، فرهنگ و معتقدات ملی کشورها را از موانع اصلی ادامه حاکمیت مطلق خود می بینند . آنها می خواهند فرهنگ ملی ملل مستضعف را محو نموده، فرهنگ و ارزش های خود را جایگزین آن کنند . در این صورت، چپاول جهان سوم بدون وقفه و به راحتی ادامه پیدا می کند . استعمارگران، جهان را با عینک اعتقادی و فرهنگی خود می بینند . بنابراین هر حرکت آگاه کننده ای را که مطابق با فرهنگ سلطه گرایانه آنان نباشد، به شدت محکوم و منکوب می نمایند . به همین سبب انقلاب اسلامی ایران، بارها و بارها به عدم رعایت حقوق بشر متهم و در مجامع بین المللی مورد تاخت و تازهای سیاسی و فرهنگی آمریکا و دیگران قرار گرفته است . پیام فرهنگی آمریکا این است که زندگی آمریکایی بهترین زندگی است . کوشش تلویزیون ماهواره ای منطقه آسیا بر این اصل قرار دارد که آزادی و لذت از نوع غربی، بهترین آزادی و لذت است، و به طور مسلم مردم آلوده به چنین فرهنگی، دیگر به ارزش های فرهنگی خود توجه ای نشان نمی دهند . در واقع نقش عمده وسایل ارتباط جمعی در شکل دهی به افکار عمومی است و شاید به همین دلیل بود که در انقلاب مشروطیت ایران، مطبوعات را رکن چهارم مشروطیت، اعلام کردند . ⁽⁴⁾

ب . ترویج و اشاعه فساد: یکی از علل عمده بالا بودن سطح پیشرفت های علمی، صنعتی، اجتماعی و . . . این است که در جامعه با مفاسد فکری و اخلاقی به شدت مبارزه شود . در واقع تقلید کورکورانه از مدل های غربی، خوشگذرانی ها، مصرف زدگی و . . . جلو هرگونه تفکر و خلاقیت مفید را می گیرد . بنابراین چنین جامعه ای به هیچ وجه توجه ندارد که چه کسانی و چرا و چگونه بر او حکومت می کنند . فساد، قدرت تخریبی بسیاری دارد; عقل و روح را آلوده می کند و انسان ها را برده و اسیر خود می نماید; استعدادها را خاموش ساخته و از بین می برد . فساد اخلاقی بر افکار عمومی اثر عمیق می گذارد و نظام آموزشی را به سمت انحراف و انحطاط سوق می دهد . امام خمینی (ره) درباره فساد حاکم بر جامعه تحت حکومت رژیم ستمشاهی ایران می فرماید: «من گمان می کنم اگر سه سال دیگر حکومت این خانواده (پهلوی) و دارو دسته آنها ادامه داشت، امکان اصلاح و تحول در این کشور نبود .» ترویج فساد که از سوی نظام سلطه در جهان انجام می شود، ناشی از تفکر مادی گرایانه انسان غربی است که سعادت و خوشبختی انسان ها را در لذت های مادی می بیند; در نتیجه اشاعه فساد، سلطه گران به مواد خام، نیروی انسانی ارزان و بازار مصرف گسترده دست می یابند . ⁽⁵⁾

اهداف نظامی
الف . ایجاد درگیری های منطقه ای: وجود کانون های بحران، موجب ادامه حضور نظام سلطه خواهد بود . سلطه جویان از ایجاد و اداره این قبیل بحران ها، دو هدف اساسی را دنبال می کنند: نخست آنکه می خواهند به این وسیله کشورهای جهان سوم را در حالت ضعف و ناتوانی نگه داشته، آنان را از دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی، فرهنگی و . . . خود باز دارند . دوم در نتیجه ضعف، ناتوانی و وابستگی این کشورها، امکان ادامه سلطه خود را بر آنان فراهم می سازند . جهان خواران برای اینکه بتوانند پس از استقلال سیاسی جهان سوم، به سلطه خود ادامه دهند، موذیانه سعی می کنند تا مرزهای جغرافیایی این کشورها بر اساس واقعیت های تاریخی تنظیم نگردد . از سوی دیگر در این رابطه ویژگی های فرهنگی، قومی و اقتصادی ملل از بند رسته را مورد توجه قرار نمی دهند . به این ترتیب زمینه های بروز کشمکش ها و نزاع های منطقه ای را برای همیشه فراهم می سازند . از سوی دیگر با توجه به نقش تعیین کننده تسلیحات در ایجاد، تداوم و اداره این قبیل درگیری های منطقه ای، آمریکا خود را در صدر تولید کنندگان و صادر کنندگان اسلحه قرار داده است; به نحوی که «فهرست مشتریان تسلیحات آمریکایی بیش از دو برابر فهرست مشتریان شوروی سابق است » . آمریکا با فروش اسلحه به درآمد هنگفتی دست می یابد . ⁽⁶⁾

ب . سرنگونی رژیم های انقلابی و مردمی: مبارزه با رژیم های انقلابی و سرنگونی آنها یکی دیگر از اهداف سیاسی نظام سلطه آمریکاست . رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای در این باره می فرمایند: «نظام سلطه به میل خود انقلاب ها را نفی و برای رژیم های انقلابی، اشکال تراشی می کند» ; زیرا وجود حکومت های انقلابی و مردمی مانع و سدی است که جلو زیاده طلبی و زورگویی آمریکا و دیگر سلطه جویان را می گیرد .

نظام سلطه در ابتدا می کوشد با مطیع کردن سیاست مداران به اهداف مورد نظر خود نایل آید; اما اگر به نتیجه دلخواه نرسد، هیچ ابایی از دخالت و حضور مستقیم نظامی ندارد . اشغال گرانادا، پاناما و مانند آن نمونه هایی از این بی پروایی و گستاخی محسوب می شوند . استعمارگران برای سرنگونی رژیم های انقلابی و مردمی همه امکانات خود را به کار می گیرند . به عنوان مثال در سال 1941 (1320) دولت ها را از طریق همین پایگاه ها، مورد حمایت نظامی قرار داده، و از هیچ گونه اقدامی در جهت تضعیف کشورهای جهان سوم دریغ نمی ورزند . ⁽⁷⁾

با توجه به مباحث پیش گفته، می توان چنین نتیجه گرفت که هدف اصلی آمریکا از سیاست های سلطه طلبانه خود، کسب و گسترش و حفظ منافعی است که آن را منافع ملی خود تلقی می کند . در واقع اهداف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی آمریکا به منافع ملی آن کشور برمی گردد . بر این اساس است که امروزه از «حوزه کارائیب » تا خاور دور، از خلیخ فارس تا «شاخ آفریقا» و مناطق دیگر، جملگی در محدوده منافع ملی ایالات متحده آمریکا قرار می گیرند . . . و دخالت های گستاخانه آمریکا در پاناما، گرانادا، لبنان، کویت، سومالی و ده ها نقطه دیگر جهان با توجیه به مخاطره افتادن منافع ملی، صورت می پذیرد .

در شرایط فعلی آمریکا در راس نظام سلطه قرار دارد و عمده ترین هدف این کشور، ادامه سلطه بر سرتاسر دنیا و غارت و چپاول همه جانبه جهان - به خصوص جهان سوم - است .
حال باید پرسید آمریکا برای دستیابی به چنین مقاصد شومی از چه ابزارهایی استفاده می کند؟ ابزارهایی که سردمداران نظام سلطه آمریکا، از آنها بهره می گیرد، متعدد و متنوع است، که با نگاهی گذرا و اجمالی، به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:

1 . ابزارهای سیاسی
در جنگ جهانی دوم، کمونیسم شوروی (سابق) و لیبرالیسم آمریکا، بر فاشیسم آلمان پیروز شدند، و در نتیجه فاشیسم از بین رفت . اماتضاد بین کمونیسم شرقی و لیبرالیسم غربی رو به افزایش گذاشت و سرانجام این دو را در مقابل هم قرار داد . مؤلف کتاب «تحولات بین المللی » در این مورد می گوید: «کم کم در سال های 1950 م .(1329 ه ش) به بعد جو ضدیت با کمونیست ها نیز مانند سال های 1918 و 1919 م و دهه 1920 در آمریکا، بالا گرفت و تفتیش عقاید و تصفیه ادارات و ارتش به پیشگامی «مک کارتی » از سناتورهای متعصب آمریکا شیوع یافت .» ⁽⁸⁾

«طرح مارشال » و «دکترین ترومن » ⁽⁹⁾ اگر چه به ظاهر کمک اقتصادی آمریکا به کشورهای اروپای غربی و ترکیه و یونان بود، ولی در واقع برای جلوگیری از سقوط این کشورها در دام کمونیسم طراحی شده بود . از سوی دیگر احزاب کمونیست هدف خود را براندازی رژیم های سرمایه داری قرار دادند و مجموعه این اقدامات متقابل سبب شد تا فاصله شوروی (سابق) و آمریکا روز به روز بیشتر شود و جهان به اردوگاه کمونیسم و دموکراسی تقسیم گردد . مبارزه با کمونیسم و جلوگیری از گسترش آن، پایه طرح های متعدد از سوی آمریکا قرار گرفت و به بهانه حفظ کشورهای دوست از سقوط در دامن کمونیسم، پایگاه های نظامی و تسلیحاتی فراوان را در کشورهای مختلف به خصوص جهان سوم مستقر کرد و این امر موجب افزایش نفوذ آمریکا در این کشورها گردید . آمریکا برای مقابله با اردوگاه کمونیسم، دو پیمان بزرگ «ناتو» و «سنتو» ⁽¹⁰⁾ را تاسیس کرد و با انعقاد این پیمان ها یک خط دفاعی به دور شوروی (سابق) و اقمار آن به وجود آورد . این خط، اروپا تا آسیای جنوب شرقی را در بر می گرفت و فاصله ارضی این دو پیمان باحضور کشورهای ایران، ترکیه، عراق، پاکستان و انگلستان در پیمان بغداد ⁽¹¹⁾ پر می شد . آمریکا گرداننده اصلی پیمان بود; ولی هرگز به طور رسمی به پیمان ملحق نشد و به عنوان ناظر در آن شرکت داشت . ⁽¹²⁾ آمریکا با واردکردن کشورها به تاسیس و عضویت در پیمان های سیاسی و نظامی، ارتش آنها را در اختیار می گیرد و در نتیجه کشورها ناچار می شوند از نظر سیاسی از آمریکا تبعیت نمایند واز جهت نظامی خریدهای نظامی خود را از آمریکا تامین کنند . در گذشته آمریکا از این کار سود دو جانبه می برد; زیرا هم شوروی (سابق) را تحت کنترل داشت و هم سلطه خود را بر کشورهای عضو پیمان حفظ می کرد .

«ایجاد تفرقه » ، ابزار کارآمد دیگری است که نظام سلطه از این راه و با دامن زدن به اختلافات قومی، نژادی، مذهبی و یا با ایجاد کشورهای مصنوعی (همانند اسرائیل غاصب) و فرقه سازی (مانند فرقه وهابیت) و تاسیس گروه های سیاسی و اجتماعی (مانند تشکیلات فراماسونری) و . . . راه را برای وصول به اهداف خود، هموار می سازد .

2 . ابزارهای اقتصادی
شرکت های چند ملیتی، از مهم ترین ابزارهای اقتصادی برای نفوذ نظام سلطه در جهان محسوب می شوند . این شرکت ها مجموعه ای از کارتل ها، تراست ها، ⁽¹³⁾ و شرکت ها هستند . مرکز اصلی شرکت های چند ملیتی در یک کشور قرار دارد و شعبات دیگر آن در سایر کشورها تاسیس می گردد . این شرکت ها دارای منابع مالی و پولی زیادی هستند . در نتیجه، نقش عمده آنها مربوط به سرمایه گذاری در سایر کشورهاست . اما در واقع برای تولید محصولات مختلف در کشورهای جهان سوم، سرمایه گذاری می کنند و سود به دست آمده را از آن کشورها خارج می نمایند . به قول مؤلف کتاب امپریالیسم (تئوری، تاریخ، جهان سوم) : «وقت آن رسیده است که این افسانه را که شرکت های خارجی، سرمایه در اختیار کشورهای جهان سوم می گذارند، کنار بگذاریم .» ⁽¹⁴⁾

شرکت های چند ملیتی در جهان سوم از تاسیس صنایع مادر جلوگیری می نمایند; زیرا این صنایع نقش عمده ای در پیشرفت اقتصادی هر کشور دارند . اکثر کارخانه هایی را که شرکت های چند ملیتی در جهان سوم می سازند، مربوط به صنایع مونتاژ است که با قطع رابطه شرکت چند ملیتی با کشور دارنده کارخانه مونتاژ، تولید تعطیل می شود و شمار زیادی بیکار بر روی دست کشور جهان سومی باقی می ماند . این شرکت ها برای هر چه بیشتر وابسته نمودن کشورهای جهان سوم به کشورهای غربی، از شیوه های دیگری هم استفاده می کنند . به عنوان مثال، به هر گونه اختراع و اکتشافی دست یابند، آن را به نام خود ثبت می نمایند تا به آسانی در اختیار جهان سوم قرار نگیرد . یا با در اختیار گرفتن امتیاز یک کالا به صورت انحصارات بین المللی، کشور جهان سومی را از مزایای آن محروم می سازند . امتیاز تنباکور که در زمان ناصر الدین شاه به یک خارجی تبعه انگلیس داده شد، نمونه ای برای این مورد است .

«دامپینگ » شیوه دیگری است که شرکت های چند ملیتی از آن استفاده می کنند . این شرکت ها برای از بین بردن شرکت های تولیدی یک کشور جهان سومی، ابتدا کالاهای ارزان قیمت وارد بازار داخلی می نمایند و وقتی که به این طریق تولید کننده داخلی نابود شد، قیمت کالاهای خود را افزایش می دهند . تحریم های اقتصادی، قطع اعتبارات بانکی و یا تاخیر در پرداخت آن، دادن وام های سنگین با بهره بالا، مبادله نابرابر، بالا بردن قیمت کالای غربی و پایین بودن ارزش مواد خام اولیه جهان سوم، تک محصولی کردن کشورها و . . . دیگر ابزارهای نظام سلطه است که از طریق شرکت های چند ملیتی، برای به زانو در آوردن کشورهای ضعیف و کوچک به اجرا در می آید .

سلطه در زمینه اقتصادی، شیوه دیگری هم دارد و آن به وجود آوردن گرسنگی مصنوعی است . هر چند این نکته به نظر بسیار عجیب و غیر واقعی می نماید، اما شکی نیست که: «گرسنگی در جهان سوم، نتیجه مستقیم مکانیزه شدن هر چه بیشتر کشاورزی در کشورهای صنعتی است .» ⁽¹⁵⁾ نظام سلطه برای حفظ و گسترش نفوذ و سلطه خود از ابزارهای دیگر اقتصادی نیز چون خرید سهام شرکت های داخلی، تحمیل الگوهای سرمایه گذاری و تولید، پرورش نخبگان اقتصادی از دانشجویان اعزامی آن کشور به کشورهای غربی، متلاشی کردن اقتصاد ملی و سنتی به شکل های مختلف (مانند به وجود آوردن جاذبه های شهری و سوق دادن پول و خدمات به سمت مصارف شهری و در نتیجه ایجاد مهاجرت روستاییان به شهرها) و توسعه شغل های کاذب از طریق تبلیغات و . . . استفاده می کند .

3 . ابزارهای نظامی و امنیتی
یکی از مؤثرترین ابزارهای سلطه، تاسیس دستگاه های امنیتی و اطلاعاتی است . استعمارگران برای حفظ دولت دست نشانده، دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی به وجود می آورند تا هرگونه مخالفتی را سرکوب کنند . در ایران زمان شاه، «ساواک » نمونه بارزی از یک دستگاه اطلاعاتی و امنیتی است که به کمک آمریکا به وجود آمد تا بتواند رژیم بعد از کودتای 28 مرداد 1332 را حفظ نماید . مؤلف کتاب سیاست خارجی آمریکا و شاه می گوید: «در 1956 (1335) شاه پس از مشورت با مقام های آمریکا تصمیم گرفت . . . واحد اطلاعاتی را تجدید سازمان کند وگسترش دهد . سازمان جدید ساواک نام گرفت ⁽¹⁶⁾ ، که در کنار پلیس، ژاندارمری و نیروهای مسلح، یک جزء از چهارکن دستگاه سرکوب رژیم منحط پهلوی بود .

دستگاه های اطلاعاتی با حمایت و هدایت استعمارگران، اقداماتی انجام می دهند که در وهله اول باعث تحکیم رژیم دست نشانده می شود و سپس سلطه گران را بر بخش مهمی از اسرار کشور مسلط می سازند . حسن این دستگاه ها برای دشمن، آن است که هرگونه فریاد مخالفی را خفه کرده، راه را برای سرقت سرمایه های ملت باز و هموار می نماید .

«نفوذ در ارتش » از اقدامات دیگر نظام سلطه محسوب می شود . به این ترتیب که با تقویت ارتش از طریق مجهز کردن آن به سلاح های نظامی پیچیده وخاصی که به کارگیری و تعمیر آن محتاج مستشاران خارجی ودانش و تخصص خاص است، و با تربیت رهبران نظامی از سوی دیگر، ارتش و نیرهای مسلح کشور مورد نظر به عنوان وسیله ای کارآمد در جهت اهداف و مقاصد استعماری و سلطه جویانه آنان تبدیل می شود . نظام سلطه با ایجاد مراکز بحرانی و تشدید آن، درگیری های منطقه ای راگسترش داده، از آب گل آلود ماهی می گیرد .

استعمارگران، زمانی که ناچار شدند خاک مستعمرات خود را ترک نمایند، مرزهای جغرافیایی کشورهای مستعمره را بر اساس واقعیت های قومی، نژادی، فرهنگی، مذهبی و . . . تقسیم نکردند، تا برای بازگشت مجدد خود جای پایی داشته باشند و بدین وسیله توانستند درگیری های منطقه ای را تشدید نموده، توسعه دهند و از آن به نفع خود سودجویی کنند .

کودتا و ترور، دشمن را در کوتاه مدت به اهداف خود می رساند . تغییر دولت و حکومت و از میان برداشتن مسئولان نیز، یک شیوه معمول برای نظام سلطه جهانی است . اهمیت کودتا و ترور، که از شیوه های غیر مستقیم دخالت دشمن درخاک کشور دیگر محسوب می شود، به آن است که سلطه گران را از محاکمه مستقیم به وسیله افکار عمومی در داخل و خارج، در امان نگه می دارد; زیرا کودتاگران و ترور کنندگان خارجی بدون این که به صورت مستقیم قوانین بین المللی و یا قوانین مورد احترام کشورها را نقض نمایند، به اهداف خود می رسند . البته شکی نیست که اقدام به ترور و کودتا نوعی دخالت در امور داخلی کشورها به شمار می رود، اما اثبات این که کودتا توسط آمریکا انجام شده است، مشکل خواهد بود .

4 . ابزارهای فرهنگی
یکی دیگر از راه های نفوذ نظام سلطه به کارگیری شیوه های فرهنگی و تبلیغی است . سلاح تبلیغ و قلم، برنده تر و کارسازتر از هر سلاحی است . این شیوه ممکن است در کوتاه مدت، نتیجه دلخواه را به همراه نیاورد، ولی تجربیات تاریخی نشان داده است که تاثیر آن صد در صد و یا نزدیک به آن است . شکست مسلمانان اندلس - اسپانیای فعلی در مقابل تهاجم فرهنگی غرب، نمونه ای از تاثیر شگرف این سلاح است . ابزار فرهنگی به طور معمول، آخرین سلاحی است که به کار گرفته می شود . زیرا دشمن همیشه می خواهد در کوتاه ترین زمان به هدف های خود برسد . بنابراین ابتدا راه های کوتاه سیاسی، اقتصادی و نظامی را بر می گزیند و هرگاه از موفقیت این راه ها مایوس شود، به ابزارهای فرهنگی متوسل می شود .

راه های نفوذ فرهنگی بسیار متعدد و متنوع است و امروزه وسایل ارتباط جمعی و پیشرفت های تکنولوژیکی، بر پیچیدگی و کارآیی این شیوه ها افزوده است . فراهم آوردن امکانات تحصیل و تدریس برای دانشجویان و استادان کشورهای جهان سوم، اجرای برنامه های رادیویی به زبان ملی و محلی، ترجمه و انتشار کتاب های مورد نظر، ایجاد کتابخانه های عمومی، تاسیس و اداره مطبوعات و نشریات، کمک مالی به برنامه های فرهنگی، آموزش زبان انگلیسی، برگزاری مهمانی ها، انتشار مقالات و پوسترها و پخش فیلم های ماهواره ای، از جمله روش های فرهنگی است که برای نفوذ در افکار و عقاید و رفتار مردم و مسئولان اجرایی کشورهای مختلف جهان، از سوی نظام سلطه به اجرا در می آید . مؤلف کتاب سیاست خارجی آمریکا و شاه در مورد تاثیر این ابزارها می نویسد: «احتمالا مهم ترین این اقدامات برنامه هایی بودند که ایرانیان را قادر به تحصیل در آمریکا ساختند; زیرا به پرورش یک قشر تکنوکرات از طبقه متوسط امروزی کمک کردند که نفرات دیوانسالاری دولت را تامین می کرد و حسابی پشتیبان شاه بود .» ⁽¹⁷⁾

یکی دیگر از راه های گسترش و ادامه نفوذ نظام سلطه، رواج مواد مخدر است . اکثر مردم یک کشور ممکن است به مواد مخدر اعتیاد پیدا نمایند . هنگامی که افرادجامعه، معتاد شوند، حکومت کردن بر آنان آسان خواهد بود . «آمار مربوط به بررسی علل اعتیاد در ایران، نشان گر دو نکته اساسی است: یکی این که بی اعتقادی و سست اعتقادی افراد در گرایش آنان به رفتارهای انحرافی مؤثراست; دیگر آن که درصد اعتیاد در میان بی سوادان و کم سوادان بسیار بالاست . . . اما نکته مهم تر آن که بی اغراق باید گفت که تاریخ شروع توسعه مواد مخدر در کشورهای تحت سلطه با ورود اروپاییان به این سرزمین ها همزمان است .» ⁽¹⁸⁾

استعمارگران با نشان دادن ترقی و پیشرفت خود، فرهنگ های جهان سوم را برای دستیابی به توسعه، ناتوان معرفی می کنند، و یا با نفوذ و سرمایه گذاری در آموزش و پرورش کشورها، افراد تربیت شده را در اختیار خود می گیرند، و یا با تبلیغ تفکر ملی گرایی پیوندهای دینی جامعه را از بین می برند، و میهن دوستی بدون پایبندی به مذهب را رواج می دهند و مذهب را امری فردی و ذهنی معرفی می کنند . در نتیجه، فضای فرهنگی کشور مورد نظر را به گونه ای ترسیم می کنند که به آسانی می توانند به اهداف سلطه جویانه خود دست یابند .

بدون تردید، ابزارهای فرهنگی، کم خطرتر، کم خرج تر، بی سر و صداتر و مؤثرتر از سایر ابزارهای اعمال سلطه بوده و در دراز مدت، نظام سلطه را در رسیدن به اهداف خود موفق خواهد کرد . این روش نیاز به دستگاه های عریض و طویل اطلاعاتی و امنیتی ندارد; اما الگوهای رفتاری مردم را به آسانی تغییر می دهد و آنان را بدون آن که متوجه شوند، به پیروی از استعمار می کشاند .

5 . ابزارهای اجتماعی و اداری
آمریکا در مقاطع زمانی مختلف از حمایت رژیم های دوست خود که بی عدالتی، قانون شکنی، سرکوب مردم و داشتن اقتصاد وابسته و ورشکسته را پیشه خود ساخته اند، خودداری می نماید و از دولت های وابسته می خواهد که از فشار به مردم خود ست بردارند و به یک رفرم - اصلاحات سطحی و ظاهری - اجتماعی مبادرت ورزند . و نوعی انقلاب نمایشی را در کشورهای خود به اجرا در آورند، تا در مردم امید به زندگی ایجاد شود و مردم از اقدام به انقلاب حقیقی و ریشه دار منصرف شوند . ⁽¹⁹⁾ مؤلف کتاب بررسی انقلاب اسلامی ایران می نویسد: «در سال های پس از جنگ جهانی دوم . . . عصر انقلاب خیزی بود که منافع استعمارگران را به مخاطره جدی افکنده بود و این خطر، سرآغاز بحران و سقوط استعمار غرب به شمار می آمد و آمریکایی ها می بایست با آن مقابله می کردند . طرح رفرم . . . به ابتکار آمریکا .(. . در) برزیل و آرژانتین . . . نتایج موفقی در خنثی سازی جنبش های سیاسی در پی داشت . . . در سال 1338 «کندی » در آمریکا به قدرت رسید و طرح اصلاحاتی را برای جهان ارائه کرد .» ⁽²⁰⁾ اصلاحات ارضی و انقلاب به اصطلاح سفید شاه و مردم در ایران نیز ناشی ازهمین سیاست آمریکا بود .

شاید یکی از مهم ترین رفرم ها، اصلاحات اداری است; زیرا جهان سوم همیشه از سیستم نامطلوب اداری، در رنج است و به همین دلیل اقدام به اصلاح آن، می تواند روزنه بسیار نامناسبی برای نفوذ بیشتر به حساب آید . سابقه اصلاحات و خدمات اداری آمریکا در ایران به اواخر عصر قاجار و اوایل سلطنت پهلوی می رسد . «مورگان شوستر» و دکتر «میلسپو» اولین کارشناسان آمریکایی هستند که برای سر و سامان دادن به امور مالیه و اقتصاد ایران استخدام و با اختیارات وسیع، مشغول اصلاح اقتصاد ایران شدند . اما آمریکا به تدریج کوشید از طریق آنها و ماموران دیگری که در سال های بعد وارد ایران شدند، روابط سلطه جویانه خود را با ایران سازماندهی کرده و بسط و توسعه دهد . ⁽²¹⁾



پی نوشت ها:
1 . دیگوگارسیا، جزیره ای است که در اقیانوس هند واقع شده است .
2 . جهان سوم به کشورهایی گفته می شود که در جهان اول (کشورهای صنعتی پیشرفته) و جهان دوم (کشورهای سوسیالیستی) قرار ندارند .
3 . همان کتاب، ص 123 .
4 . محمود ریاضی، تحلیلی کوتاه از امپریالیسم (تهران: کویر، 1355) ص 79 .
5 . امام خمینی (ره)، به نقل از: جواد منصوری، 25 سال حاکمیت آمریکا بر ایران، (تهران: قومس، 1362) ص 119 .
6 . جواد منصوری، شناخت استکبار جهانی (مشهد: آستان قدس، 1367) ص 7 .
7 . ر . ا . فرامرزیان، نظامیگری و اقتصاد در ایالات متحده آمریکا، ترجمه مرتضی کاظمی یزدی، (بی تا، تهران 1360)، ص 27 .
8 . احمد نقیب زاده، تحولات روابط بین الملل از کنگره وین تا امروز (تهران: قومس 1369)، ص 302 .
9 . مارشال وزیر خارجه و ترومن رئیس جمهور وقت آمریکا بودند که طرح هایی را برای کمک به کشورهای اروپای غربی و ترکیه و یونان ارائه دادند تا کشورهای فوق خسارات جنگ دوم جهانی را که بر آنها وارد شده بود، جبران نمایند و در نتیجه در دامن اردوگاه کمونیسم سقوط نکنند .
10 . ناتو و سیتو دو پیمان نظامی است که به رهبری آمریکا در اروپای غربی و آسیای جنوب شرقی برای جلوگیری از گسترش کمونیسم تشکیل گردید .
11 . پیمان بغداد پس از کودتای 1985 میلادی (1377 ه ش) در عراق و خروج عراق از آن به سنتو تغییر نام یافت .
12 . برای اطلاعات بیشتر از پیمان بغداد (سنتو) رجوع کنید به: جلال الدین مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران (قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1361). جلد دوم، ص 333 .
13 . کارتل، شرکت بزرگی است که از چند شرکت کوچک تر برای تثبیت قیمت یک کالای خاص تشکیل می شود . و تراست مجموعه ای از شرکت هایی است که همه انواع و اقسام کالاهای مرتبط به یک کالا را تولید می کند .
14 . هریمگداف، تام کمپ، امپریالیسم (تئوری، تاریخ، جهان اسلام) ترجمه هوشنگ مقتدر (تهران: کویر، 1369، ص 138).
15 . اسیت داتا، تجارت بین الملل و گرسنگی، ترجمه همایون الهی (تهران: اندیشه 1368)، ص 101 .
16 . مارک، ج گازیوروسکی، سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمه فریدون فاطمی (تهران: نشر مرکز، 1371) ص 201 .
17 . همان مدرک، ص 121 .
18 . همایون الهی، امپریالیسم و عقب ماندگی (تهران: اندیشه، 1367) ص 88 .
19 . عباسعلی عمید زنجانی، انقلاب اسلامی و ریشه های آن (تهران: نشر کتاب سیاسی، 1368) ص 437 .
20 . عماد الدین باقی، بررسی انقلاب ایران، (قم: نشر تفکر، 1370) ص 130 .
21 . برای اطلاعات بیشتر در مورد ماموریت ماموران آمریکایی در ایران رجوع کنید به: جلال الدین مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران (قم، انتشارات اسلامی، 1361) جلد دوم، ص 62 .