۰
شنبه ۱ شهريور ۱۳۹۹ ساعت ۱۳:۱۱

انفجار در بیروت؛ ابعاد و پیامدهای داخلی

انفجار در بیروت؛ ابعاد و پیامدهای داخلی
انفجار روز چهارم آگوست را در کنار وقایعی همچون ربودن سعد حریری و ترور رفیق حریری می­توان یکی از مهم­ترین رویداد­های لبنان پس از جنگ داخلی این کشور دانست. این حادثه که بیش از ۱۷۰ کشته و ۶ هزار مجروح بر جای گذاشت، نتیجه انفجار حدود ۲ هزار و ۷۵۰ تن نیترات آمونیوم بود و بار دیگر لبنان را صحنه کشمکش و بن‌بست سیاسی تبدیل کرد. احزابی مانند کتائب و قوات برای تقویت جایگاه سیاسی خود خواستار برگزاری انتخابات پارلمانی شدند در حالی‌که احزابی مانند امل و جریان ملی آزاد این خواسته را رد کردند. حسان دیاب نخست‌وزیر  نیز در این میان به دلیل اعتراضات خیابانی، بدون مشورت با حامیان خود یعنی عون، نبیه بری و نصرالله از برگزاری انتخابات حمایت کرد که نتیجه آن سلب حمایت امل و استعفای وی بود. در این شرایط، آینده لبنان بیش از هر زمان مبهم به نظر می­رسد. نوشته حاضر ضمن بررسی علل احتمالی انفجار بیروت به بررسی آینده سیاسی جریان­های سیاسی عمده این کشور می­پردازد.
 
ارزیابی علل انفجار بیروت
برای درک علل انفجار بیروت پیش از هرچیز لازم است شرایط سیاسی و اقتصادی لبنان را در آستانه این انفجار بدانیم. در ماه­های اخیر متأثر از قانون تحریم­های سوریه موسوم به قانون سزار، لبنان با تنگناهای مالی شدیدی مواجه شده بود و عملا هیچ راهی برای برون‌رفت از آن نداشت. طرف‌های خارجی در ازای کمک مالی به دنبال بهره­برداری از شرایط این کشور بودند. این در حالی است که در یک سال اخیر، حکومت لبنان با اعتراضات مداوم مردم مواجه بود و پس از ماه­ها خلا قدرت، دولت دیاب قدرت را در دست گرفته بود.

پس از روی کار آمدن دولت دیاب که مخالفان حزب‌الله و جریان ۸ مارس در آن نقشی نداشتند، عملا دست این جناح­ها و حامیان آن‌ها از تاثیرگذاری بر تحولات این کشور کوتاه شد. برای مثال در ماه ژوئن چهار معاون بانک مرکزی لبنان انتخاب شدند. نشریات عربی حزب الله را متهم کردند افراد مورد نظر خود را با اعمال فشار منصوب کرده و ریاض سلامه را محاصره کرده است. در این فرآیند، محمد بصیری یکی از معاونان این بانک به‌رغم تلاش‌های آمریکا برکنار شد. پس از انتصاب این افراد، میشل عون در سخنانی در جلسه کابینه لزوم عبور از شایعات مربوط به سرنگونی دولت را مورد تایید قرار داد و این افراد را مامور مذاکره با صندوق بین‌المللی پول دانست.[۱] اگرچه به دلیل کشمکش­های داخلی بین دولت و بانک­ها در نهایت این مذاکرات متوقف شد اما این مسئله نشان از کشمکش میان بازیگران مختلف بود.

از سوی دیگر در نتیجه تحریم­های آمریکا، لبنان برای تامین منابع خود به سایر طرف­های خارجی روی آورده بود که این مسئله زنگ خطری برای آمریکا به حساب می­آمد. برای مثال چین حتی پیش از این انفجار
از تمایل به سرمایه‌گذاری ۱۲-۱۰ میلیارد دلاری در زیرساخت­های لبنان شامل راه آهن، مدرن کردن بنادر، تولید برق سخن گفته بود.[۲] شاید به همین علت بود که در هفته­های منتهی به انفجار، برخی منابع از تمایل واشنگتن به سهل­گیری بیشتر در برابر لبنان سخن گفتند. سفر وزیر امور خارجه فرانسه، ژان ایو لو دریان به بیروت در ۲۳ جولای اقدامی در این راستا بود. وی حامل پیام شفاهی مکرون به رئیس‌جمهور لبنان میشل عون درباره آمادگی پاریس برای کمک به بیروت بود. پیش از آن نیز رسانه­های لبنانی در مورد قصد کویت برای ارائه کمک دو میلیارد دلاری به لبنان برای حفظ سیستم بانکی نوشتند. همچنین بر اساس برخی اطلاعات در هفته­های اخیر برخی شرکت­های آسیایی شروع به دور زدن تحریم­ها برای ورود به اقتصاد سوریه از طریق لبنان و اجرای قراردادهایی برای بازسازی این کشور در قالب سرمایه­گذاری در ازای حق مالکیت بودند. اکنون تمامی این طرح‌ها ناممکن به نظر می­رسند.[۳]

در کنار همه این موارد باید به اشتیاق واشنگتن و تل آویو برای تعیین هرچه سریعتر مرزهای رژیم صهیونیستی خصوصا مرزهای آبی و بلوک ۹ نفتی اشاره کرد. بلوک ۹ که از نظر ذخایر انرژی دارای اهمیت بسیاری است، از لحاظ مالکیت مورد اختلاف بین لبنان و رژیم صهیونیستی است. طبیعی است که خلع سلاح حزب‌الله و تاثیرگذاری بر دولتی که احتمالا این مذاکرات را به پیش خواهد برد، برای واشنگتن و تل‌آویو دارای اهمیت است.[۴] به این ترتیب حتی اگر افرادی در سطح میشل عون هر دو گزینه عمدی و غیرعمد بودن این انفجار را ممکن بدانند اما با آگاهی از چنین زمینه­ای به راحتی نمی­توان این انفجار را تنها نتیجه قصور دانست.

در توضیح علت غیرعمدی گفته می­شود که مقامات گمرک در فاصله سال­های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ بارها به قاضی امور اضطراری نامه نوشتند و خواستار صدور مجوز برای تعیین تکلیف محموله نیترات آمونیوم شدند. اما گزارش‌هایی نیز موجود است که نشان می­دهد قاضی از همان ابتدا مجوز تخلیه محموله در جایی امن را صادر کرده بود، اما مقامات گمرک از ارایه اطلاعات مورد نیاز دادگاه برای تعیین تکلیف نهایی خودداری می­کردند. با این حال از همان ابتدای انفجار بدون هیچ مدرکی، حزب‌الله هدف حملات تبلیغاتی قرار گرفت و حتی در شبکه‌های اجتماعی شایع شد که تونل­هایی در محل انفجار کشف شده است که بعدا تکذیب شد.

در این میان دیدگاه برخی کارشناسان صهیونیستی نیز قابل توجه بود که اظهار می­داشتند چه این حادثه عمدی باشد یا غیرعمدی در هر صورت حزب‌الله مسئول آن است زیرا این گروه بر بنادر و فرودگاه­های لبنان تسلط دارد و از این طریق به قاچاق تسلیحاتی می­پردازد که حمل آن­ها از راه زمینی غیرممکن است.[۵] در حالی که برخلاف این ادعاها،
منطقه انفجار کاملا در تسلط نیروهای غیرشیعه بوده است. همچنین تلاش برای عمدی نشان دادن این حادثه و مقصر دانستن حزب‌الله نیز قابل توجه است. زیرا حزب‌الله نه تنها هیچ نفعی از این انفجار نبرده، بلکه با مشکلات متعدد حتی در جبهه سوریه نیز مواجه شده است. این حادثه در شرایط فعلی که وضعیت مالی سوریه نیز به دلیل تحریم­ها رو به وخامت است بر این کشور نیز تاثیر خواهد گذاشت و حتی برخی تحلیلگران هدف نهایی از آن را خارج کردن ایران از صحنه تحولات سوریه می­دانند.[۶] برخی تحلیلگران روس نیز سرویس امنیتی عربستان سعودی را سازمان‌دهنده اصلی اعتراضات در لنبان و هدف از خواسته­های معترضان مانند تغییرات گسترده در نهادهای سیاسی را هرج و مرج می­دانند.[۷]

پیامدهای احتمالی این انفجار بر جایگاه جریان ۱۴ مارس در لبنان
اگرچه این انفجار در زمان تصدی دولتی رخ داد که حزب‌الله و جریان ۸ مارس در روی کار آمدن آن سهم عمده­ای داشتند، اما نمی­توان آن را موقعیتی به نفع جریان ۱۴ مارس در افکار عمومی لبنان دانست. اکنون حتی حریری نیز در معرض انتقاد است. زیرا از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ عهده‌دار امور کشور بوده و دولت وی متهم است در این مدت نسبتا طولانی، نسبت به پاکسازی بندر بیروت از محموله نیترات آمونیوم بی­توجه بوده است. با این وجود در فضای سیاسی و فرقه­ای لبنان و فقدان گزینه­های دیگر، اکنون شرایط برای جریان ۱۴ مارس مهیاست تا وارد روند سهم­خواهی از قدرت شود. در ابتدا تلاش این جریان متمرکز بر برگزاری مجدد انتخابات پارلمانی بود که ناکام ماند. اکنون با مطرح شدن گزینه تصدی نخست‌وزیری، دیدگاه­ها در داخل این جریان یکدست نیست. گزینه­هایی که از سوی طیف­های مورد حمایت عربستان سعودی و آ­مریکا مطرح می شوند عبارتند از نواف سلام و محمد بصیری. اما این افراد به هیچ وجه مورد تایید جریان ۸ مارس نیستند. گزینه دیگر سعد حریری است اما وی باید نظر مثبت فرانسه، آمریکا و عربستان سعودی را جلب کند. عربستان بیش از هرچیز خواهان دولتی است که با حزب­ الله همکاری نکند. این در حالی است که یکی از شروط سعد حریری برای بازگشت به قدرت تمرکز بر اصلاحات اقتصادی و عدم درگیری با حزب­الله بر سر پرونده­های داخلی است. اگر انفجار بیروت عمدی قلمداد شود، روشن است که این حادثه هدفی کاملا برخلاف این خواسته سعد حریری را دنبال می­کند.

با این حال گفته می­شود میشل عون مخالف نخست‌وزیری حریری است و درصورت موافقت نیز نه تنها با برخی شروط وی مانند نظارت کشورهای تامین‌کننده مالی لبنان بر نحوه هزینه کردن کمک­ها، موافقت نمی­کند بلکه وی را مجبور به پذیرش برخی شروط خواهد کرد[۸]. با این وجود هفته گذشته روزنامه الاخبار در مقاله ­ای خبر از دیدار نبیه بری، جبران
باسیل و علی حسین خلیل با موضوع تشکیل کابینه جدید داد و تاکید کرد گزینه اصلی هر سه نفر سعد حریری بوده است[۹]. در مجموع این حادثه احتمالا موجب خواهد شد کنار گذاشتن جریان ۱۴ مارس به شکلی که در دولت حسن دیاب شاهد بودیم در دولت بعدی غیرممکن باشد.

آینده حزب‌الله و جریان ۸ مارس پس از انفجار بیروت
حزب‌الله حتی پیش از این انفجار نیز در داخل لبنان و از سوی مخالفان، مقصر مشکلات اقتصادی معرفی می­ شد. اگرچه بعد از این رویداد سید حسن نصرالله با درک شرایط حساس داخلی و بین­ المللی، دستور عدم مداخله حزب‌الله در برقراری نظم در بیروت را صادر کرد و این امر را بر عهده ارتش و پلیس گذاشت تا مخالفان بهانه­ای برای بی­اعتبار کردن آن نداشته باشند[۱۰]، اما خسارات مالی گسترده و نابودی ذخایر غذایی این امکان را به بازیگران خارجی می­دهد که با سیاسی کردن اوضاع، در ازای وعده کمک­های مالی، نقش سیاسی حزب‌الله را کاهش دهند و همچنان خلع سلاح آن را دنبال کنند.
در خصوص تعیین نخست‌وزیر نیز اگرچه همچون گذشته بهترین گزینه برای این گروه سعد حریری است، اما بعید به نظر می‌رسد بازیگران منطقه­ای اجازه چنین انتخابی را به نیروهای سیاسی داخلی لبنان دهند. با این وجود آن‌چه بیش از هرچیز می­تواند برای آینده جریان ۸ مارس و حزب‌الله خطرناک باشد، وضعیت این گروه به طور خاص نیست، بلکه وضعیت لبنان به صورت عام است. تحولات چند سال اخیر نشان داده است که مخالفان حزب‌الله و حامیان خارجی آن چنان‌چه قادر به محدود کردن این گروه نباشند، آماده برهم زدن صحنه بازی و اقتصاد و امنیت لبنان هستند.

اگر نتیجه شرایط فعلی، کشمکش­های داخلی، هرج و مرج و یا حداقل ایجاد دولتی ورشکسته باشد، این وضعیت برندگان خود را دارد. یکی از این برندگان، اسراییل است که همواره مشغول شدن حزب‌الله به امور داخلی لبنان را پیگیری می­کند. برای مثال در روزهای اخیر یک کارشناس اسراییلی اظهار داشت که طبق برآوردهای تل‌آویو، حزب‌الله حداقل ظرف یک تا دو ماه آینده قادر به انجام حمله­ای بر ضد اسراییل نیست زیرا مجبور است از خود در برابر انتقادات در داخل لبنان دفاع کند[۱۱].

نتیجه‌گیری
اکنون لبنان یک بار دیگر وارد روند فرسایشی تشکیل کابینه شده است؛ روندی که تجربه نشان داده ممکن است حتی بیش از یک سال به طول بینجامد. این مسئله در کنار خسارت‌های عظیم به زیرساخت­ها و کمبود مواد غذایی قادر است این کشور را به سمت فروپاشی کامل ببرد تا جایی که برخی کارشناسان معتقدند به‌رغم تلاش‌های فردی مکرون، لبنان در آینده نزدیک شکل فعلی خود را نخواهد داشت و این کشور با دخالت عربستان سعودی، موساد و سایر گروه­های شبه نظامی محلی به سمت فروپاشی در حرکت است[۱۲]. مقابله با
این وضع نیاز به هوشیاری بیش از پیش حزب‌الله دارد.
همچنین اگرچه در شرایط فعلی و با قانون اساسی کنونی، تاکید اصلی این گروه بر حفظ وضع موجود است اما نباید فراموش کرد که در درازمدت با تغییر شرایط اجتماعی، تنها گزینه مورد حمایت مردم و نسل جدید به جز مبارزه با فساد، پایان تقسیم قدرت بر اساس فرقه‌گرایی است و بی­ توجهی به این خواسته، نارضایتی مردم و بهره‌برداری طرف­ های خارجی را به دنبال خواهد داشت. حتی اگر حزب‌الله حامیان و رأی‌دهندگان ثابت خود را داشته باشد که در هر شرایطی از این گروه حمایت می­ کنند، تجربه سال­های اخیر نشان داده است بدون حمایت اکثریت مردم لبنان از مقاومت، حفظ ثبات در این کشور هر روز دشوارتر از گذشته می­ شود.


منابع
[۱] “Hezbollah besieges Lebanon’s Central Bank governor with new appointments”, The Arab Weekly, 11.06.2020:  https://thearabweekly.com/hezbollah-besieges-lebanons-central-bank-governor-new-appointments
[۲] “Китай попытается укрепить позиции в Ливане и на Ближнем Востоке”, Sputnik, 6.8.2020: https://m.ru.armeniasputnik.am/world/20200806/24018508/Kitay-popytaetsya-ukrepit-pozitsii-v-Livane-i-na-Blizhnem-Vostoke—Pogosyan.html?mobile_return=no
[۳]Андерей Бакланов, Ливан перед лицом системного кризиса лозунг момента Россия в глобальной политике ۱۰٫۸٫۲۰۲۰: https://globalaffairs.ru/articles/livan-lozung-momenta/
[۴] “Эксперт назвал причины снижения давления США на экономику Ливана”, Риа Новости, ۲۵٫۷٫۲۰۲۰: https://ria.ru/20200725/1574910507.html
[۵] “Israeli analyst says ‘Hezbollah is involved’ in Beirut blast” ۱۱٫۸٫۲۰۲۰:
https://jewishnews.timesofisrael.com/israeli-analysts-say-hezbollah-is-involved-in-beirut-blast/
[۶] Андерей Бакланов, Ливан перед лицом системного кризиса лозунг момента Россия в глобальной политике ۱۰٫۸٫۲۰۲۰: https://globalaffairs.ru/articles/livan-lozung-momenta/
[۷] “Метят в «Хезболлу»,а бьют по Ливану» Николай Плотников, Независимая Газета, ۱۲٫۸٫۲۰۲۰:
https://www.ng.ru/kartblansh/2020-08-12/3_7935_kartblansh.html
[۸]کلاف سردرگم تشکیل دولت لبنان؛ از شروط حریری تا مداخلات آشکار محور غربی-آمریکایی-عربی، ۲۹ مرداد ۱۳۹۹:
https://www.islamtimes.org/fa/article/880182/
[۹]  “سناریوهای پیش روی لبنان پس از استعفای دولت”، اقتصاد انلاین، ۲۲ مرداد ۱۳۹۹:
https://www.eghtesadonline.com/459379/29 
[۱۰] “Метят в «Хезболлу»,а бьют по Ливану» Николай Плотников, Независимая Газета, ۱۲٫۸٫۲۰۲۰:
https://www.ng.ru/kartblansh/2020-08-12/3_7935_kartblansh.html
[۱۱]“Israeli analyst says ‘Hezbollah is involved’ in Beirut blast” ۱۱٫۸٫۲۰۲۰: https://jewishnews.timesofisrael.com/israeli-analysts-say-hezbollah-is-involved-in-beirut-blast/
[۱۲]  “Метят в «Хезболлу»,а бьют по Ливану» Николай Плотников, Независимая Газета, ۱۲٫۸٫۲۰۲۰:
https://www.ng.ru/kartblansh/۲۰۲۰-۰۸-۱۲/۳_۷۹۳۵_kartblansh.htmlhttps://www.ng.ru/kartblansh/2020-08-12/3_7935_kartblansh.html
مرجع : اندیشکده راهبردی تبیین
کد مطلب : ۸۸۱۸۲۶
ارسال نظر
نام شما

آدرس ايميل شما
نظر شما

منتخب
پیشنهاد ما