مروری بر عملکرد پدافند هوایی و ضد موشکی عربستان سعودی/ جنگی که کمر پدافند ارتش سعودی را شکست

ارتش عربستان سعودی نیز مانند سایر کشورهای عربی به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس همواره متهم به وابستگی تجهیزاتی و نداشتن تجربه و توان فرماندهی یک جنگ واقعی بوده‌اند.

جنگ یمن فرصتی برای سعودی‌ها بود تا خود را از سایه این اتهامات و تحقیرها خارج کنند اما آنچه در میدان نبرد پس از ۵ سال مشاهده شد نشان میدهد، تحلیل‌ها و قضاوت‌های عمومی در خصوص ناکارآمدی ارتش‌های عربی پر بیراه نبوده است.

در این بخش از سلسله مطالب بررسی توان ارتش‌های خاورمیانه قصد داریم به بررسی عملکرد پدافند هوایی و ضد موشکی ارتش عربستان در جنگ یمن بپردازیم.

ساختار کلی و تجهیزات در خدمت ارتش عربستان
پدافند هوایی ارتش عربستان زیرمجموعه‌ای از نیروی هوایی این کشور محسوب میشود که به دو بخش دفاع هواپایه با استفاده از جنگنده‌های رهگیر و بخش زمین پایه با استفاده از طیف گسترده‌ای از سامانه‌های موشکی و توپهای هدایت راداری ساخت امریکا، فرانسه و سایر کشورهای اروپایی تقسیم می‌شود.

پدافند هوایی عربستان سامانه‌های موشکی کوتاه برد و میانبرد مختلفی نظیر موشک‌های دوش پرتاب استینگر و میسترال، سامانه برد کوتاه کروتال ساخت فرانسه و موشک‌های میانبرد مشهور MIM۲۳ هاوک را در خدمت دارند اما به ندرت از آنها در جنگ یمن استفاده شده است.
با توجه به اینکه موارد تهدید برای نیروهای سعودی در خاک یمن و یا شهرها و پایگاه‌های نظامی این کشور در خاک خود شامل موشک‌های بالستیک، کروز و پهپادهای انتحاری بوده است عمده بار فعالیت پدافند این کشور بر عهده دو سامانه اسکای گارد(توپ هدایت راداری ۳۵ میلیمتری) و پاتریوت بوده است. پدافند هوایی عربستاند از سال ۱۹۹۰میلادی اقدام به سفارش سامانه ضد موشکی MIM۱۰۴ پاتریوت کرد. طی سه مرحله سفارش مجموعا ۱۷۷۴ تیر موشک رهگیر پاتریوت از دو مدل PAC۲ و PAC۲_GEM توسط این کشور خریداری شد که تا چندی پیش تنها دارایی ارتش عربستان برای مقابله با تهدید موشکی بالستیک ارتش یمن بود.

موشک‌های پاتریوت در نسخه PAC۲ تنها توان مقابله با موشک‌های بالستیک تاکتیکی و کوتاه برد نظیر موشک اسکاد را داشتند و این برای رفع نیاز عربستان با توجه به توان موشکی کشورهای منطقه کافی نبود.

بدین منظور در سال ۲۰۱۴ عربستان قراردادی به منظور خرید ۸۰۲ تیر موشک پاتریوت از نسخه PAC۳ که به این کشور توان مقابله با موشک‌های سنگین تر و با سرعت بیشتر را نیز میدهد از امریکا خریداری کرد. این قرارداد هنوز به طور کامل تحویل داده نشده است اما حدود ۱ سال است که نسخه PAC۳ پاتریوت در خاک عربستان عملیاتی شده است.

اما مشاهده عملکرد و ضعف‌های سامانه پاتریوت در جنگ یمن و افزایش توان موشکی کشورمان موجب شد تا عربستان در سال ۲۰۱۷ به عنوان بخشی از قرارداد جامع ۱۱۰ میلیارد دلاری خود با امریکا دست به سفارش سامانه برد بلند THAAD بزند. این قرارداد شامل ۴۴ پرتابگر و ۳۶۰ موشک رهگیر تاد، خودروهای فرماندهی و کنترل و ۷ دستگاه رادار کشف AN/TPY۲ مجموعا به ارزش ۱۵ میلیارد دلار بود که قرار است تا سال ۲۰۲۴ به این کشور تحویل داده شود.

جنگ یمن و شکسته شدن کمر پدافند سعودی
از سال ۲۰۱۵ و آغاز تجاوز نظامی ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی به خاک یمن و بمباران‌های سنگین نیروی هوایی این کشور علیه مردم بی دفاع یمنی، رزمندگان انصارالله نیز به تلافی این حملات اقدام به حملات موشکی، راکتی و پهپادی به اهداف سعودی در خاک یمن یا عمق خاک عربستان میکردند.

یگان موشکی انصارالله از سال نخست نبرد تا کنون طیف وسیع و متنوعی از موشک و راکت‌های سبک و سنگین را علیه اهداف دشمن شلیک کرده است. اصلی ترین تسلیحاتی که تا کنون توسط انصارالله استفاده شده است شامل موارد زیر است :

موشک بالستیک برکان؛ که در واقع حاصل تغییراتی در موشک‌های مدل SCUD و هواسونگ ۶ است که در دوران ارتش سابق این کشور به ترتیب از شوروی سابق و کره شمالی خریداری شده بودند. ده‌ها تیر از این مدل موشک تا کنون به سمت خاک عربستان شلیک شده است.

موشک قاهر ام۲؛ که حاصل تغییر کاربری موشک زمین به هوای روسی S۱۲۵ به موشک زمین به زمین با برد حدود ۲۰۰ کیلومتر است.

موشک بالستیک OTR۲۱ توچکا ساخت شوروی سابق که منجر به پرتلفات ترین حادثه برای نیروهای ائتلاف در سال ۲۰۱۵ در پادگان الصافر استان مارب شد و صدها نظامی سعودی و اماراتی در این حمله موشکی به هلاکت رسیدند.

موشک کروز قدس۱؛ که در حمله به پایگاه‌های هوایی در جنوب عربستان و حمله به تاسیسات نفتی شرکت آرامکو در شهرهای بقیق و خریص مورد استفاده قرار گرفت.

راکت‌های توپخانه سری بدر و زلزال؛ که معمولا در حمله به مراکز نظامی سعودی در استان‌های جیزان و نجران و مناطقی از خاک یمن استفاده میشود.

بزرگترین و اصلی ترین مشکل پدافند ارتش سعودی این بود که تنها گزینه برای مقابله با حملات انصارالله (چه موشک و چه راکت) سامانه گرانقیمت پاتریوت بود.

هر تیر موشک رهگیر سامانه پاتریوت حدود ۳ تا ۴ میلیون دلار قیمت دارد و مدل مقابله با تهدیدات نیز بدین صورت است که برای هر تیر موشک مهاجم بایستی ۲ تیر موشک رهگیر پاتریوت شلیک شود.

در واقع هنگامی که آژیر حمله موشکی در هر نقطه از خاک سعودی به صدا درمی آید و رادارهای پدافندی اقدام به کشف اهداف میکنند چه موشک بالستیک اسکاد چندصد هزار دلاری شلیک شده باشد و چه راکت کارگاهی چند ده هزار دلاری، باید به ازای هر هدف ۲ موشک ۳ میلیون دلاری پاتریوت شلیک شود(برای هر رهگیری ۶ میلیون دلار). البته این موضوع شامل حملات موشکی به ریاض نمیشود! بارها دیده شده است به هنگام حملات موشکی به شهر ریاض حتی با تنها ۱ موشک برکان، پدافند هوایی سعودی حتی دستور العمل فنی استفاده از سامانه پاتریوت را نیز زیر پا گذاشته و ۴ یا ۵ تیر موشک پاتریوت را برای رهگیری هدف شلیک میکنند. این موضوع بیش از اینکه برای اطمینان فنی از نابودی هدف باشد ناشی از ترس و واهمه شدید مقامات سعودی از اصابت موشک یمنی به پایتخت این کشور است.
در واقع فرماندهان سعودی حاضر بودند تمامی ذخایر موشکی خود را نیز خرج کنند اما مانع از اصابت موشک یمنی به پایتخت این کشور شوند. هر چند در چندین مورد سامانه پاتریوت چه در خاک سعودی و چه در استان مارب یمن در رهگیری موشک‌های یمنی ناکام بوده و خسارات شدیدی به این کشور وارد شده است اما ضربه اصلی که پدافند این کشور در جنگ یمن متحمل شد عبور چند موشک یمنی از سد پدافند آنها نبود.

نخستین مورد، اثبات ناتوانی سامانه پاتریوت در حفاظت از تاسیسات حیاتی این کشور به ویژه تاسیسات نفتی و فرودگاه‌های نظامی به هنگام حملات با موشک کروز و پهپادهای انتحاری بود.

اگرچه توجیه و بهانه‌های مختلفی برای دفاع از عملکرد پاتریوت در این موارد توسط طرفداران تسلیحات غربی بیان میشود، اما حداقل میتوان گفت ده‌ها میلیارد دلار هزینه ارتش سعودی در بخش پدافندی این کشور برای دفاع از تاسیسات حیاتی، حتی در جنگ با کشور فقیر و کم توان یمن نیز جوابگو نبوده است.

فرماندهان و رهبران مغرور سعودی که زمانی میخواستند در کمتر از ۱ ماه ریشه مقاومت مردمی یمن را خشکانده و انصارالله را مجبور به پذیرش شکست کنند احتمالا پس از گذشت ۵ سال از خود میپرسند که ارتشی که در رویاهای خود توهم نبرد با جمهوری اسلامی ایران را دارد، اگر از پس نیروی شبه نظامی تحت محاصره مانند رزمندگان یمنی برنمی‌آید و حتی توان حفاظت از شاهرگ‌های نفتی و نظامی خود را در برابر تعداد محدودی موشک رقیب ندارد، چگونه در یک جنگ تمام عیار با کشوری با توان نظامی صدها برابر انصارالله یمن دوام خواهد آورد؟

دومین نکته در خصوص عملکرد پدافند سعودی، کاهش شدید ذخایر موشک‌های پدافندی این کشور بود.
طبق تخمین‌های نسبتا معتبر کارشناسان، در طول سالهای جنگ حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ پرتابه یمنی شامل موشک بالستیک، کروز یا راکت‌های توپخانه‌ای به سمت مواضع نظامیان سعودی شلیک شده است که برای رهگیری آنها (صرف نظر از موفقیت یا ناکامی) حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ تیر موشک پاتریوت شلیک شده است. اگر کلیه ذخایر موشکی پاتریوت عربستان از نسخه‌های مختلف را حدود ۲۵۰۰ تیر در نظر بگیریم، سعودی‌ها برای یک نبرد محدود ضد موشکی حدود یک سوم ذخایر پدافندی خود را هدر داده‌اند!

اگر زمانی فرماندهان و رسانه‌های سعودی با غرور فیلم‌های رهگیری یک راکت کوچک یمنی با ۲ موشک ۳ میلیون دلاری پاتریوت را به نمایش میگذاشتند و آن را نشانه قدرت پدافند خود میدانستند، حال به خوبی متوجه دامی که در آن گرفتار بودند شده اند.

بخش بزرگی از ذخایر موشک پدافندی ارتش سعودی صرف نبردی بیهوده و بدون نتیجه شد که میتوانست در جنگ با رقیبی بزرگتر صرف مقابله با موشک‌های تهاجمی پرتعداد شود، اما حتی با وجود روابط مالی گسترده عربستان با شرکت های نظامی امریکایی، کمپانی Rheytheon سازنده سامانه پاتریوت نیز با توجه به حجم گسترده سفارشات خود از کشورهای گوناگون، به هیچ عنوان ظرفیت لازم برای سفارشات احتمالی عربستان و جبران ذخیره از دست رفته را در کوتاه مدت نخواهد داشت.