هجوم وحشیانه و گسترده رژیم بعث عراق در آخرین روز شهریور 1359، حادثه ای بزرگ را در تاریخ انقلاب اسلامی به ثبت رساند که سرانجام به خلق حماسه ای جاودان و حیرت انگیز در تاریخ سرزمین ایران انجامید. این جنگ از دیدگاه عرفانی و معنوی حضرت امام، برای ملتی که به تازگی از استبداد رژیم شاهنشاهی رهایی یافته بود، یک امتحان الهی قلمداد شد؛ "جنگ هم یک مسأله ای بود که انسان خیال می کرد بسیار مهم است، لکن معلوم شد که منافعش بیشتر از ضرر هایش بود. آن انسجامی که در اثر جنگ بین همه قشرهای مردم پیدا شد و آن معنای روحانی و معنوی که در خود سربازان ارتش و ژاندارمری و سپاه پاسداران به نمایش گذاشته شد و آن روح تعاونی که در همه ملت از زن و مرد در سرتاسر کشور تحقق پیدا کرد، به دنیا فهماند که این مسأله ای که در ایران هست با همه مسائل جداست."1

امام(ره) جنگ را برای ملت مقاوم و مبارز ایران، عامل آگاهی، حرکت و خروج از فترت و سستی می دانست: "وقتی یک جنگی شروع شود، ملت ما بیدار می شود، بیشتر متحرک می شود."2

علل تجاوز دشمن از دیدگاه حضرت امام(ره)
رژیم بعث عراق که خود آغازگر تجاوز به میهن اسلامی ایران بود در همان روزهای شروع جنگ برای فریب افکار عمومی جهان و ملتهای مسلمان و اعراب منطقه، علل ذیل را برای این تهاجم برشمرد: 1. الزام ایران به شناسایی حاکمیت عراق بر اروند رود. 2. بازگرداندن سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک به اعراب. 3. قطع دخالت ایران در امور داخلی عراق. 4. مجبور کردن ایران به پذیرش خودمختاری برخی از استانهای مرزی همچون خوزستان و کردستان.

هر چند مجامع و محافل بین المللی در روزهای آغاز جنگ به گمان پیروزی نظامی عراق، درباره دلایل واقعی عراق سکوت اختیار کردند، اما هنگامی که عراق را در نابودی انقلاب اسلامی ناکام دیدند اعتراف کردند که رژیم عراق به قصد سرنگونی نظام اسلامی ایران و شکست انقلاب اسلامی و پیشگیری از نفوذ آن به جهان اسلام و خاورمیانه به ایران حمله کرده است.

امام خمینی(ره) که از اهداف دشمن و استکبار جهانی در رویارویی با انقلاب اسلامی شناخت ژرف و عمیقی داشت در روزهای آغازین جنگ ریشه و علت تهاجم را در چند موضوع مهم مشخص و تبیین نمودند:

1. اسلام خواهی انقلاب ایران
اینکه انقلاب اسلامی برای تحقق حاکمیت دینی به وجود آمده و بر مسائلی همچون رهایی از سلطه بیگانگان، قطع رابطه با رژیم اشغالگر قدس، تأکید بر مشترکات اسلامی و وحدت فرقه های اسلامی اصرار دارد، واکنش و مخالفت استکبار جهانی را برانگیخت و بر دشمنی آنان افزود. حضرت امام(ره) در این باره می فرمایند: "اینکه می بینید عراق به ایران حمله می کند، علتش گرفتن چهار وجب خاک نیست، بلکه علت اصلی آن ترس آنها از حکومت اسلامی و اتحاد اسلامی است."3 "جرم واقعی ما از دید جهان خواران و متجاوزان، دفاع از اسلام و رسمیت دادن به حکومت جمهوری اسلامی به جای نظام طاغوت ستمشاهی است."4

2. جلوگیری از صدور انقلاب اسلامی
حرکت توفندة انقلاب اسلامی برای رهایی از ظلم بانگ بیدار باش را برای خفتگان در چنگال استعمار به صدا درآورد و استکبار جهانی که این خیزش اسلامی را برنمی تابید برای مهار آن به جنگ متوسل شد. "آنها [استکبار جهانی] می دانند که مردم کشورهای اسلامی و همچنین مردم کشورهای غیر اسلامی که متوجه ما هستند؛ مثل سیاهپوستان در مقابلشان می ایستند."5

3. دشمنی شیطان بزرگ
با پیروزی انقلاب اسلامی سلطه سی سالة آمریکا بر فرهنگ، اقتصاد، سیاست و نیروهای مسلح ایران پایان یافت. اخراج مستشاران نظامی آمریکا، قطع رابطه سیاسی و اقتصادی، تصرف لانة جاسوسی و مخالفت جمهوری اسلامی ایران با سیاست های استکباری آمریکا در منطقة خلیج فارس خواب آمریکا را برای سلطة مجدد بر ایران آشفته ساخت. "قدرتهای بزرگ که دستشان از مخازن بزرگ ایران کوتاه شده است و سلطه و قدرتشان با همت ملت ایران و قوای مسلح آن قطع گردیده اکنون به دست و پا افتاده اند تا با جنگ افروزی بین برادران، سلطة خود را اعاده کنند و چپاولگری خود را از سر گیرند."6

4. تبانی اسرائیل و آمریکا
نکتة مهمی که در تحلیل علل تحمیل جنگ از نظر حضرت امام(ره) مخفی نماند، دشمنی رژیم غاصب اسرائیل با اهداف و سیاست های انقلاب اسلامی در جهان اسلام است. رژیم ستمشاهی از قوی ترین پشتیبانان و هم پیمانان اسرائیل در منطقة خاورمیانه محسوب می شد که با پیروزی انقلاب اسلامی نه تنها ضربة سختی به اسرائیل وارد آورد بلکه عامل مهمی در بسیج مسلمانان علیه سیاست های غاصبانه این رژیم گردید. لذا یکی از راه های جلوگیری از وحدت مسلمانان، تبانی اسرائیل و آمریکا برای تحمیل جنگ علیه ایران بود. برخی از سردمداران اسرائیل با خوشحالی اعتراف کردند که ما از درگیری ایران و عراق شدیداً شادمان هستیم زیرا با تحلیل رفتن قدرت نظامی عراق و ایران، اسرائیل با خطر بزرگی روبرو نیست و فرصت می یابد تا سیاست توسعه طلبانه خود را ادامه دهد.7 "قدرت هایی که باید صرف برانداختن اسرائیل و نجات بیت المقدس بزرگ شود، با تبانی بین شیاطین بزرگ و صهیونیسم جهانی و بین حزب بعث، صرف هجوم بر ضد مخالف سرسخت اسرائیل و آمریکا شد و می شود."8

5. توسعه طلبی رژیم عراق
پس از فروپاشی رژیم ستمشاهی ایران که با حمایت آمریکا سال ها ژاندارم منطقه بود، این منطقه عملاً با خلاء قدرت سیاسی و نظامی مواجه گردید. از منظر امام(ره) این حادثه حاکمان قدرت طلب عراق را تحریک کرد تا با تهاجم به ایران و برتری نظامی خود در منطقه، حاکمیت خود را بر خلیج فارس تحمیل کند. همچنین خلاء قدرت در رهبری اعراب، رژیم عراق و شخص صدام را وسوسه کرد تا شاید در این موقعیت بتواند رهبری اعراب را به دست گیرد. "صدام در تهاجم خود به این کشور اسلامی نقشه رهبری خود بر اعراب و منطقه و ژاندارمی خلیج فارس را تعقیب می کرد و آمریکا نیز از جهالت و غرور و بلند پروازی صدام استفاده کرد و او را به هجوم به ایران واداشت."9

6. مساعد بودن شرایط داخلی
شرایط سیاسی داخل کشور در اوایل سالهای انقلاب، زمینة مناسب سیاسی و روانی را برای حمله عراق آماده کرده بود. وجود تنش های سیاسی، ضعف بنیه نظامی ارتش به علت اخراج مستشاران نظامی و دستگیری تعدادی از افسران نظامی خائن در کودتای شهید نوژه، اختلاف نظر مسئولان و خیانت بنی صدر اولین رئیس جمهوری ایران، زمینة مناسب شکل گیری تهاجم بود. "صدام را وادار کردند که به این کشور اسلامی حمله کند و بعضی از اشخاصی که آن وقت سردمدار بودند به این کشور خیانت کردند و در عین حالی که اطلاع داشتند چیزی نگفتند."10

گواه خیانت بنی صدر در اوان جنگ، داشتن حالت انفعالی در مقابل هجوم دشمن، عدم تحرک جدی برای بیرون راندن دشمن و به کار نگرفتن نیروهای عظیم مردمی در یگان های رزمی در طول مدت ریاست جمهوری و جانشینی فرماندهی کل قوای اوست که پس از عزل وی این مشکل جدی بر طرف شد و عملیات های مهم پی در پی با حضور جوانان پرشور بسیجی انجام گرفت. امام(ره) در این باره می فرمایند: "البته با خیانت بعضی ها که آن وقت بودند یک جاهایی را به غافلگیری گرفتند لکن آن وقتی که جوان ها در مقابلشان ایستادند دیگر نتوانستند یک قدم پیش بیایند."11

ماهیت جنگ تحمیلی از دیدگاه حضرت امام(ره)
در روزهای آغازین جنگ شبهاتی درباره دفاع مشروع مطرح می شد. زمینه بروز این شبهات، اسلامی بودن کشور عراق و مسلمان بودن آنها بود. از این رو امام خمینی(ره) به دفع این شبهات و تبیین ماهیت جنگ و متجاوزان پرداختند تا رزمندگان با بصیرت کامل به دفاع مقدس خویش ادامه دهند. ماهیت جنگ عراق علیه ایران از دیدگاه امام(ره) دارای سه مشخصه بود:

1. جنگ اسلام و کفر
با مروری بر عملکرد حزب بعث عراق از آغاز تسلط بر کشور عراق که با کودتا انجام پذیرفت تا سقوط آن، مخالفت شدید آنان با احکام و قوانین اسلامی به خوبی مشهود است. امام(ره) که به عنوان یک مرجع دینی سال های متمادی در عراق تبعید بوده و از نزدیک شاهد فعالیت های ضد دینی آنان می بود در این باره فرمود: "ما حزب بعث عراق را می شناسیم و می دانیم که این ها به اسلام عقیده ندارند و دشمن اسلامند و اسلام را خار راه خویش می دانند و صدام حسین این جنگ را بر ملت مسلمان ایران تحمیل کرد. ما کسانی را که از اصول اسلام و قرآن کریم انحراف حاصل می کنند و به قتل عام مسلمانان می پردازند را مسلمان نمی دانیم... و شما ـ رزمندگان ـ برای حفظ اسلام دارید جنگ می کنید و صدام برای نابودی اسلام، الآن اسلام به تمامه در مقابل کفر واقع شده است."12

2. جنگ حق و باطل
از معیارهایی که نشان می دهد ملتی در یک حرکت و عمل در موضع حق یا باطل قرار دارد، انگیزه های درست یا نادرستی است که از انجام آن دارد. رژیم عراق با انگیزه نابودی انقلاب اسلامی و تصرف بخش هایی از میهن اسلامی تجاوز به خاک ایران را آغاز کرد و برای تحقق آن از هیچ جنایتی فرو گذار نکرد؛ اما رزمندگان اسلام با انگیزه دفاع از اسلام و ارزشهای اسلامی پا به عرصة جنگ گذاشتند. امام(ره) می فرماید: "این جنگ، جنگ اعتقاد است، جنگ ارزشهای اعتقادی ـ انقلابی؛ و ما در مقابل ظلم ایستاده ایم."13

3. جهاد دفاعی
ماهیت جنگ ایران در برابر عراق از دیدگاه حضرت امام(ره)، جهاد دفاعی بود: "ایران برای خدا قیام کرده است، برای خدا ادامه می دهد و جز دفاع، جنگ ابتدائی با هیچ کس نخواهد کرد."14

رژیم عراق همزمان با هجوم گستردة خود به شهرهای غربی و جنوبی، مناطق مسکونی و اقتصادی دیگر شهرها را با بمب، توپ و موشک هدف قرار می داد. امام(ره) پس از مشورت با مسئولان و فرماندهان نظامی، سیاست دفاعی کشور را بر هجوم پیشگیرانه بنیان نهاده و فرمودند: "وارد شدیم در عراق برای اینکه نگذاریم هر روز شهرها مورد حمله واقع شود و می خواهیم این حملات را به حدی برسانیم که نتوانند کاری بکنند و این یک دفاعی است که ما داریم."15 ایشان خطاب به فرماندهان نظامی، سیاست پیشروی در داخل خاک عراق را این گونه ترسیم نمودند: "تکلیف ما این است که جلوی این کار را بگیریم. تکلیف ما این است که تا هر کجا که جلوگیری از این امر لازم است، پیش برویم و تا هر کجایی که باید دفاع کرد، پیشروی باید کرد."16

حضرت امام(ره) ضمن تبیین علت ورود به خاک عراق از نظر سیاسی و نظامی، از این اقدام به عنوان اهرمی برای فشار به مجامع بین المللی استفاده می کند و اتمام عملیات دفاعی رزمندگان را در خاک عراق متوقف بر پذیرش خواسته های جمهوری اسلامی می داند.



پی نوشت ها:
. منبع: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس.
1. صحیفة نور، ج16، ص19.
2. همان، ج13،ص157.
3. همان، ج15، ص5.
4. همان، ج20، ص116.
5. همان، ج18، ص112.
6.همان، ج13، ص119.
7. روزنامه اطلاعات2/7/59 به نقل از خبرگزاری آسوشیتدپرس.
8. صحیفه نور، ج15، ص158.
9. همان، ج19، ص292.
10. همان، ج16، ص107.
11. همان، ج15، ص423.
12. همان، ج13 و 15، ص197 و 53.
13. همان، ج15، ص229.
14. همان،ج16، ص68.
15. همان، ص223.
16.همان، ص28.