جاه طلبی هژمونیک مکرون در خلیج فارس

فرانسه در دوران مکرون به یکی از بازیگران مهم و تعیین کننده در منطقه غرب آسیا تبدیل شده است. کنشگری سنتی پاریس در طی دهه های گذشته بیشتر در مناطق شمال آفریقا، ساحل و شامات متمرکز بوده؛ اما اکنون فعالیت فرانسه در منطقه خلیج فارس افزایش یافته و این مسئله اهمیت مناسبات این کشور را با اعضای شورای همکاری خلیج فارس افزایش داده است. در حوزه ارتباط فرانسه با کشورهای عربی شورای همکاری خلیج فارس باید ملاحظات زیر را مورد توجه قرار داد:

الف) برگزیت و تصمیم انگلیس بر خروج از اتحادیه اروپا باعث شده تا پاریس در دوران مکرون درصدد پر کردن این جایگاه برآید و در واقع آنها به دنبال ایفای نقش رهبری در سیاست خارجی اتحادیه اروپا هستند.

ب) تضاد راهبردی فرانسه با ترکیه: دومین مسئله به رویکرد فرانسه در خاورمیانه و شمال آفریقا بازمی گردد که کاملا در تضاد با راهبرد منطقه ای ترکیه می باشد. در زمانی که آنکارا به دنبال افزایش نفوذ خود در خلیج فارس است شاهد یک رابطه تنش آمیز بین فرانسه و ترکیه هستیم که گهگاهی با توهین های شخصی بین مقامات طرفین همراه می شود.

امارات ؛ نزدیک ترین شریک فرانسه در خلیج فارس
امارات متحده عربی در میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس مهم ترین و نزدیک ترین شریک فرانسه می باشد. در طی سال های اخیر؛ فرانسه و امارات متحده عربی در پرونده های متعدد سیاست خارجی همکاری نزدیکی داشته اند. برداشت های مشترک آن ها از گروه های اسلام گرا و تهدید افزایش نفوذ منطقه ای ترکیه باعث تقویت همکاری های دوجانبه شده است. در واقع این هم افزایی بین دو کشور در بحران های لیبی، ساحل، مدیترانه شرقی و آزادی دریانوردی در تنگه هرمز نمایان تر می شود. .. در لیبی؛ فرانسه تنها عضو اتحادیه اروپا است که به طور جدی از خلیفه حفتر پشتیبانی می کند که تحت حمایت ابوظبی است. در ساحل؛ ابوظبی مهم ترین حامی مالی طرح G5 فرانسه برای تقویت نیروهای نظامی بورکینافاسو ، چاد، مالی، موریتانی و نیجر می باشد و علاوه بر این شاهد هستیم که فرانسه برای مقابله با تروریسم جهادی 5000 نیرو در این منطقه مستقر کرده است.

در منطقه مدیترانه شرقی؛ در میان افزایش تنش با ترکیه بر سر ادعای رقابت دریایی در مورد توسعه منطقه انحصاری اقتصادی؛ فرانسه و امارات متحده عربی قاطعانه از یونان و قبرس حمایت و پشتیبانی می کنند. در آگوست 2020 شاهد این بودیم که پاریس و ابوظبی برای جلوگیری از نفوذ آنکارا در مدیترانه شرقی مانورهای نظامی مشترکی با آتن برگزار کردند. حوزه دیگر منافع مشترک بین دو کشور تعاملات تسلیحاتی می باشد. روابط نظامی امارات و فرانسه طی سالهای اخیر به طور بی سابقه‎ای افزایش یافته و امارات به وارد کننده تسلیحات سنگین فرانسوی تبدیل شده است.

روابط دو کشور از سال 1995 با امضای توافق همکاری دفاعی آغاز شد. در سال 1998 نیز امارات در قراردادی 3 میلیارد دلاری 30 فروند جنگنده میراژ از فرانسه تحویل گرفت. یکی از مهمترین بخش‌های همکاری نظامی امارات، ایجاد یک پایگاه نظامی فرانسوی در این کشور بود که در سال 2009 ایجاد شد. با این اقدام امارات، فرانسه به یکی از پرنفوذترین قدرت‌های خارجی در منطقه حاشیه خلیج فارس تبدیل گردید. این پایگاه درحال حاضر به عنوان مقر ماموریت اتحادیه اروپا به رهبری فرانسه برای اطمینان از حمل و نقل ایمن در تنگه هرمز فعالیت می کند. محکومیت شدید حملات تروریستی اخیر فرانسه توسط محمد بن زاید به امانوئل مکرون نشانگر رابطه نزدیک بین طرفین است. این حمایت نشان از تصمیم ابوظبی برای همراهی با پاریس می باشد در حالی که فرانسه بر سر اظهارات جنجالی رئیس جمهور فرانسه در مورد اسلام به تبادل جنگ لفظی با ترکیه اقدام نمود.

مشارکت فزاینده با عربستان سعودی
در طول سال 2020م ریاض و پاریس تلاش کردند تا روابط دوجانبه بین طرفین را در تمامی سطوح تقویت کنند. سفر ژان لودریان وزیر امور خارجه فرانسه در ژانویه 2020 به ریاض و دیدار از سایت باستان شناسی مادا صالح ؛ جایی که کنسرسوم فرانسوی در حال تلاش برای توسعه قطب بزرگ گردشگری است؛ گامی تعیین کننده در همکاری های فرهنگی بین دو کشور بود. در این راستا فیصل به فرحان وزیر خارجه عربستان در ماه ژوئیه به پاریس سفر کرد تا در مورد همکاری بر سر پرونده لیبی و تونس با یکدیگر رایزنی کنند. رایزنی و گفتگوی دوجانبه شامل علاقه فزاینده فرانسه به حضور در برنامه چشم انداز اقتصادی 2030 در عربستان می باشد.

مسلما آمادگی فرانسه برای افزایش حضور نظامی در خلیج فارس و آسیب پذیری عربستان در برابر تهدیدات خارجی باعث شد توافقات دفاعی اخیر بین دو کشور پیشرفتی بزرگ در روابط دوجانبه در نظر گرفته شود. به دنبال حملات شبه نظامیان انصارالله یمن علیه تاسیسات نفتی عبقیق، فرانسه برای حمایت و پشتیبانی از دفاع هوایی و موشکی ریاض در ژانویه 2020م « نیروهای ضربت جگوار» و استقرار سیستم راداری پیشرفته در سواحل شرقی پادشاهی اقدام نمود.

همچنین در ماه ژانویه، عربستان سعودی کشتی‌های رهگیر سریع از نوع « اچ اس آی 32» فرانسه را به عنوان بخشی از توافق 480 میلیون دلاری امضا شده بین ریاض و کارخانه کشتی سازی « سی.ام. ان» فرانسه ( 2018) تحویل گرفت. گفته می‌شود کشتی‌های رهگیری که به عربستان تحویل داده شده است ۳۲ متر طول دارند و از آن‌ها برای رهگیری اهداف مختلف در دریا با استفاده از سرعت بالا استفاده می‌شود. مهم تر از همه این توافق نامه همچنین شامل مونتاژ برخی از کشتی ها در پادشاهی به عنوان بخشی از یک برنامه انتقال فناوری است که بین پاریس و ریاض توافق شده است.

روابط دوستانه روافزون فرانسه با عربستان سعودی با تصمیم مکرون برای اجازه دادن به نیروهای نظامی ریاض برای آموزش در خاک فرانسه و استفاده از این تسلیحات در جنگ یمن مشهود است. با توجه به این که کارزار نظامی تحت رهبری عربستان در یمن به صورت قابل ملاحظه ای در سرتاسر غرب بحث برانگیز شده؛ اما چنین پشتیبانی فرانسه از ریاض در یمن نشانگر برجسته بودن روابط دوجانبه است. بعلاوه اواخر ماه اکتبر ، عربستان سعودی به درخواست سایر کشورهای مسلمان برای اقدام علیه تصاویر نمایش داده شده از حضرت محمد در فرانسه پیوست. در عوض ، رسانه های دولتی ریاض با صدور بیانیه ای هرگونه تحریک به نفرت ، خشونت و افراط گرایی را علیه فرانسه محکوم کردند.

عقب نشینی آمریکا و فرصت فرانسه برای ورود به عراق
سفر امانول مکرون به بغداد در سپتامبر 2020 نشانگر اهمیتی است که عراق در سیاست منطقه ای فرانسه دارد. همراه با رضایت و سازگاری مقامات عراق با کاهش حضور ارتش آمریکا در این کشور؛ بغداد درصدد است تا مشارکت های امنیتی خود را با اختیارات و قدرت بیشتر تنوع ببخشد. فرانسه بخشی از این معادله است. در واقع این جهت گیری ، تلاش مکرون برای پر کردن خلاء ایجاد شده توسط کاهش اعتبار آمریکا به عنوان ابرقدرت در دوران ریاست جمهوری ترامپ است. با این حال تحلیلگران و کارشناسان در مورد توانایی پاریس برای تحصیل نفوذ بیشتر در عراق تردید دارند. بر اساس اظهارات جو معکرون از اندیشکده عربی واشنگتن دی سی : « فرانسه هیچ برنامه مشخصی برای بازی در عراق ندارد و در واقع بازی در این زمینه برای پاریس بسیار دشوار خواهد بود زیرا نه نفوذ و نه تمایل و قدرتی برای انجام این کار دارد.» روباحصاری کارشناس ارشد انستیتو میدل ایست اظهار داشت: « وقتی نوبت به پاریس می رسد تا با آنکارا مقابله کند؛ عراق احتمالا منطقه ای نیست که فرانسه در آن موفق باشد. ترکیه در شمال عراق از قدرت آتش استفاده می کند، در حالی فرانسه در بغداد بر قدرت نرم تاکید دارد و این برای مقابله با نفوذ ترکیه در این کشور کافی نیست اما در چارچوب منطقه ای؛ ایفای نقش بزرگتر پاریس در عراق به مقابله با نقش گسترده تر ترکیه در لیبی کمک خواهد کرد.»

علاوه بر این پتانسیل همکاری انرژی فرانسه و عراق به خصوص به دلیل کمبود برق در این کشور و همچنین حمایت فرانسه از سیستم راهن آهن و مترو در پایتخت عراق؛ تمایل پاریس را برای گسترش نفوذ بیشتر در عراق تشویق می کند.

فروش تسلیحات لازمه سلطه فرانسه بر قطر
قطر علی رغم روابط و اتحاد نزدیک با ترکیه؛ موفق شده روابط خود را با فرانسه توسعه دهد. بخش دفاعی و امنیتی یکی از مهم ترین جنبه های روابط دوجانبه بوده است. از زمان روی کار آمدن امانوئل مکرون؛ قطر 30 فروند جت جنگنده « «رافال» ساخت شرکت «داسو آویشن » از فرانسه خریداری کرده است که پیشرفته ترین جنگنده فرانسه می باشد. همچنین تحت نظارت مکرون؛ دو کشور در فوریه 2019م توافق نامه ای را برای تقویت همکاری در مسائل امنیتی و اقتصادی منعقد کرده اند. از آن مهم تر؛ رهبران دوحه از آمادگی دولت فرانسه برای افزایش تعاملات خود با قطر به خصوص پس از شروع محاصره کشورهای عربی در سال 2017م استقبال نمودند. تعاملات مثبت مکرون با دوحه منجر به اعطای امتیاز به توتال.اس.ای غول انرژی فرانسه شد که بر اساس آن قرارداد 470 میلیون دلاری در ژانویه 2020 برای ساخت نخستین نیروگاه خورشیدی در این کشور شده است.

پاریس و دوحه سال 2004م زمینه های همکاری بین موزه و انجمن های فرهنگی بین دو کشور راه اندازی کرد؛ زیرا دوحه همچنان به ارتقا تصویر و چهره خود در فرانسه ادامه می دهد. فرایندی که مسلما در سال 2012 با سرمایه گذاری قطر آغاز شد. مقامات قطری، باشگاه پاری سن ژرمن یکی از بهترین تیم های باشگاهی فرانسه را خریداری کردند. تا همین اواخر؛ لیبی تنها مسئله منطقه ای بود که اختلافات عمده بین قطر و فرانسه را برانگیخته است. علی رغم اختلافات در لیبی؛ تا به امروز دوجه از همراهی آشکار اردوغان علیه مکرون در مسائل دیگر سیاست خارجی خودداری کرده است. با این وجود به دنبال جنگ لفظی بین روسای جمهور فرانسه و ترکیه؛ دولت قطر با تحریم محصولات فرانسوی که توسط تعدادی از شرکت های قطری راه اندازی شده و توسط دانشگاه دولتی قطر تبلیغ می شود را تایید نمود.

روابط با ثبات با کویت
اخیرا کویت در بهبود مناسبات با اتحادیه اروپا بسیار موفق عمل کرده است. بروکسل و کویت به طور فزاینده ای در مسائل سیاست خارجی و اولویت بخشی به دیپلماسی و میانجی گری در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا دیدگاه مشترکی دارند. تصمیم اتحادیه اروپا در سال 2019م برای گشایش یک ماموریت دائمی در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس این مسئله را مورد تایید قرار داد. به همین ترتیب؛ روابط مستحکم و دوستانه فرانسه و کویت کلید اصلی تلاش های مکرون در جهت رهبری سیاست خارجی اتحادیه اروپا در منطقه می باشد.

همکاری های دفاعی و امنیتی یکی از جنبه های مهم روابط بین دو کشور است که می توان به رزمایش های مشترک نظامی در نوامبر 2018 اشاره کرد که در آن نیروهای نظامی فرانسه مسئولیت آموزش ارتش کویت را برعهده داشتند و این یک رویداد مهم در پیشبرد همکاری دفاعی بین طرفین بود. اما اخیرا انتشار تصاویر حضرت محمد ( ص) در مجله هفتگی طنز فرانسه وجهه این کشور را در کویت تیره کرده است. دولت کویت نسبت به انتشار تصاویر حضرت محمد ابراز نارضایتی شدیدی کردند که نشانگر سرخوردگی افکار عمومی این کشور در مورد این مسئله است. چنین سرخوردگی و ناامیدی منجر به این شد که حدود 50 جامعه تعاونی در کویت؛ محصولات فرانسوی را از بازارهای خود حذف کنند.

نتیجه گیری
به طور کلی مشارکت فرانسه در کشورهای عربی خلیج فارس در حال افزایش است. در حالی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به سمت استراتژی متنوع سازی اقتصادی حرکت می کنند؛ این بهترین فرصت را برای پاریس فراهم کرده است. در همین حال آمادگی مکرون برای تقویت همکاری های دفاعی با اعضای شورای همکاری خلیج فارس در منطقه خاورمیانه تبیین گر تمایل این کشورها برای تقویت روابط با پاریس می باشد. در مورد تشدید رقابت فرانسه با ترکیه و به خصوص سخنان جنجالی مکرون در مورد اسلام؛ به ابوظبی و به میزان کمتری به ریاض این اجازه را می دهد تا جهت ژئوپلتیکی خود را در برابر آنکارا تقویت کنند و این مسئله زمینه تنش محور محافظه کار ( امارات و عربستان) را با ترکیه و قطر افزایش خواهد داد.