موج مخالفت‌ها علیه تعویق انتخابات زودهنگام در عراق

هیات وزیران دولت عراق در 20 ژانویه 2021 (اول دی 1399) طی نشستی تعویق زمان برگزاری انتخابات زودهنگام را اعلام کرد. پیش‌تر بر اساس اعلام مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق 6 ژوئن 2021 (16 خرداد 1400) به عنوان موعد برگزاری انتخابات زودهنگام اعلام شده بود اما بر اساس اعلام جدید هیات دولت، این انتخابات به 10 اکتبر 2021 (18 مهر 1400) موکوب شده است. همچنین، نکته قابل توجه این است که کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق، در روزهای اخیر پیشنهاد کرده بود انتخابات پارلمانی این کشور تا 16 اکتبر 2021 (24 مهر 1400) به تعویق بیفتد.

با تمام این اوصاف، تصمیم جدید دولت مصطفی الکاظمی واکنش شدیداللحن بسیاری از جناح‌های سیاسی عراق را به همراه داشته و اغلب این جریان‌ها بر این باورند که تعویق انتخابات بر خلاف قانون اساسی است. در این میان اکنون مساله این است که چرا الکاظمی، راهکار تعویق انتخابات را برای حدود 4 ماه در پیش گرفته است؟ آیا این تصمیم با هدف خاضی صورت گرفته یا اینکه نتیجه یک الزام فنی و آماده نبودن دولت برای برگزاری انتخابات بوده است؟ قبل از پرداختن به این پرسش، در ابتدا ضروری به نظر می‌رسد که در ابتدا می‌بایست استدلال کمیسیون مستقل انتخابات و واکنش جریان‌های سیاسی مورد توجه قرار گیرد.
 
استدلال کمیسیون مستقل انتخابات برای تعویق انتخابات
در فضای سیاسی ملتهب کشور عراق، هر تصمیم سیاسی به ویژه آن‌که اگر در ارتباط با انتخابات پارلمانی باشد، مورد توجه جدی جریان‌ها و ناظران سیاسی قرار می‌گیرد. در همین راستا، شاهد هستیم که دلیل تعویق انتخابات زودهنگام از سوی کمیسیون عالی انتخابات عراق مورد توجه قرار گرفته است.

در همین زمینه، د«جلیل عدنان خلف»، رئیس کمیساریای عالی انتخابات در توجیه دلایل تعویق انتخابات زودهنگام خطاب به الکاظمی تاکید می‌کند: «در راستای دغدغه‌مندی این کمیساریا برای برگزاری انتخاباتی کامل، سالم و عادلانه و نیز نظر به پایان یافتن مدت زمان مشخص شده برای ثبت‌نام ائتلاف‌های سیاسی و اندک بودن ائتلاف‌های ثبت‌نام شده در اداره امور احزاب و تشکل‌های سیاسی و لزوم تمدید زمان ثبت‌نام ائتلاف‌ها و نامزدها و نیز دادن فرصت و مجال به کارشناسان سازمان ملل و ناظران بین‌المللی برای نقش‌آفرینی در تحقق بیشترین میزان نظارت و شفافیت در فرایند انتخابات آتی و تضمین سلامت و هم‌خوانی آن با تصمیم هیات دولت در گسترش ثبت‌نام هوشمند و دادن زمان کافی به مشمولان و تکمیل همه آمادگی‌های فنی لازم و همچنین تمدید زمان ثبت‌نام ائتلاف‌ها، همه این امور مستلزم تمدید موعد اعلام شده انتخابات و امری اجتناب ناپذیر بود.
 
واکنش جریا‌های سیاسی به تعویق انتخابات
هر چند در ظاهر ماجرا و بر اساس ادعای کمیسیون مستقل انتخابات، نقش فنی و ناتوانی دولت در تدارک زمینه برای برگزاری انتخابات نقش اصلی را تعویق انتخابات دارد اما ظاهرا جریان‌های سیاسی عراقی با تعوسق انتخابات مخالف هستند و اقدام دولت الکاظمی را غیرقانونی می‌دانند.

شیعیان: مهم‌ترین سطح واکنش از سوی جریان‌های سیاسی عراقی را می‌توان متعلق به جریان‌های سیاسی شیعه ارجاع داد. در همین زمینه، ائتلاف الفتح در پارلمان عراق به ریاست «هادی العامری» با صدور بیانیه‌ای نارضایتی شدید خود از به تاخیر افتادن انتخابات زودهنگام پارلمانی را اعلام و تاکید کرد که این امر، خلاف توافق‌های صورت گرفته است. در بیانیه مذکور آمده است: ائتلاف الفتح نارضایتی شدید خود را از به تاخیر افتادن انتخابات زودهنگامی که قرار بود ششم ژوئن ۲۰۲۱ برگزار شود اعلام می‌کند. این امر با همه توافقات صورت گرفته مبنی بر اینکه انتخابات حداکثر یک سال بعد از تشکیل دولت برگزار شود، در تضاد است.

«مقتدی الصدر» رهبر جریان الصدر و رهبر ائتلاف سائرون در پارلمان عراق، نیز طی پستی در توئیتر به این امر واکنش نشان داد و نوشت: امیدواریم که پیشنهاد کمیساریای انتخابات یک پیشنهاد کاملا حرفه‌ای به منظور اتمام کلیه سازوکارهای انتخاباتی و برگزاری آن با اقداماتی قابل قبول باشد. همچنین امیدواریم که [این امر] به دور از دخالت های سیاسی، حزبی، فرقه‌ای و قومی باشد.» وی افزود:« لذا اگر تعویق انتخابات به دلایل فنی [واقعی] باشد ما نیز به آن اذعان خواهیم داشت اما در غیر این صورت باید منتظر تصمیم ما باشید… تا این آخرین به تاخیر افتادن انتخاباتی باشد که دولت بر برگزاری آن به منظور جلوگیری از فساد، ظلم، اشغالگری و عادی سازی روابط وعده داد.»

همچنین، سید عمار حکیم، رئیس ائتلاف «عراقیون» عراق نیز در سخنانی در شهر بصره در واکنش به تغییر زمان انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق گفت: ما به کمیسیون انتخابات درباره تکرار تعویق یا به تاخیر افتادن انتخابات از زمان مقرر خود در ماه اکتبر هشدار می‌دهیم. وی گفت: امیدوار بودیم که دولت به زمان مقرر انتخابات زودهنگام در ششم ژوئن پایبند می‌ماند.

کردها: بر خلاف جریان‌های سیاسی مطرح شیعه، در میان کردها واکنش متفاوت دو جریان قدرت اصلی رد اقلیم کردستان را به همراه داشته است. از یک سو حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی از این تعویق استقبال کرده است. در همین زمینه،  «ریبین سلام» عضو حزب دموکرات کردستان عراق هم در واکنش به این تصمیم آن‌را تصمیمی خوب ارزیابی کرد و گفت: زمان کافی و شرایط  بستر لازم برای موفقیت انتخابات باید فراهم باشد. وی افزود: باید بستر مناسبت فراهم شود، به روزرسانی اطلاعات رای دهندگان به زمان نیاز دارد، خانواده‌های آواره باید به مناطق خود بازگردند و دیگر شرایط برگزاری انتخابات موفق از جمله حل و فصل مناطق مورد منازعه باید نهایی شود.

از سوی دیگر، حزب اتحادیه میهنی کردستان، به رهبری مشترک لاهور شیخ جنگی و پافل طالبانی، تعویق انتخابات زودهنگام را مورد انتقاد قرار داده است. در همین زمینه، «بیستون عادل» عضو ارشد اتحادیه میهنی تاکید می‌کند: «تعیین زمان برگزاری انتخابات باید از طریق ارائه نامه رسمی از سوی رئیس جمهور به مجلس و رأی نمایندگان به پیشنهاد رئیس جمهور انجام گیرد که تاکنون چنین اقدامی انجام نگرفته است.»
 
رمزگشایی از تعویق انتخابات: دلایل فنی یا سیاسی؟
با وجود ادعای کمیسیون مستقل انتخاباتی عراق مبنی بر نیاز به زمان بیشتر برای آماده‌سازی شرایط برگزاری انتخابات زودهنگام، عامل بنیادی در این موضوع را می‌توان در پشت‌پرده رقابت‌های سیاسی مورد توجه قرار داد.

الکاظمی و وعده‌های بر زمین مانده: مصطفی الکاظمی که از 7 می 2020 ریاست کابینه دولت عراق را عهده‌دار شده است، بیش از آن‌که یک نخست‌وزیر تثبیت شده باشد، به عنوان کاراکتری برای عبور از از دوران گذار از بحران مطرح بود. اعتراضات چند ماهه شهروندان عراقی که منجر به استعفای عادل عبدالمهدی شد، الکاظمی را در قامت نخست‌وزیر دوران گذار یعنی تا زمان برگزاری انتخابات آینده بر منصب قدرت نشاند. مصطفی الکاظمی، در ابتدای روی کارآمدن خود به معترضان و ملت عراق وعده داد که در ساختار اقتصادی کشور اصلاحاتی بزرگ را علیه فساد انجام خواهد داد و بستر را برای برگزاری انتخابات زودهنگام مهیا خواهد کرد. در حقیقت، الکاظمی در شرایط کنونی به خوبی نسبت به این مساله آگاهی دارد که او در تحقق وعده‌های خود ناکام مانده و نتوانسته موفقیتی را حاصل کند و همین امر موجبات پایان دوران زمامداری او را احتمالا رقم خواهد زد.

لذا اکنون می‌توان اظهار داشت که تعویق برگزاری انتخابات زودهنگام نوعی خرید زمان از سوی الکاظمی برای باقی ماندن در قدرت بوده و اقدام او در تخالف با توافقات و وعده‌های اولیه او در زمان به قدرت رسیدن است. به نظر می‌رسد او اکنون تلاش دارد با خرید زمان چند ماهه تلاش‌های خود را برای ایجاد یک حزب سیاسی جدید افزایش دهد تا از این طریق بار دیگر بتواند به ریاست منطقه سبز دست پیدا کند.
 
عدم قانع کننده بودن استدلال دولت و کمیسیون مستقل انتخاباتی و نظارت نامشروع بیگانگان بر انتخابات: یکی از دلایل مطرح شده از سوی کمیسیون مستقل انتخابات عراق برای تعویق زمان انتخابات زودهنگام، تامین فرصت و مجال به کارشناسان سازمان ملل و ناظران بین‌المللی برای نقش‌آفرینی در تحقق بیشترین میزان نظارت و شفافیت در فرایند انتخابات آتی عنوان شده است. این بهانه در شرایطی است که خواست جامعه و ملت عراق کم‌رنگ شدن دخالت خارجی در امور کشور بوده و به نظر می‌رسد بعد از گذشت 18 سال اکنون دستگاه‌های اجرایی عراق، توانایی برگزاری یک انتخابات پارلمانی سالم را دارا هستند و همچنین نظارت سازمان ملل دلیلی قانع کننده و فنی برای تعویق انتخابات نیست.
 
فضای سیاسی عراق؛ به سود مقاومت به زیان غرب: از جمله دلایل دیگر رویارویی منتقدان و موافقان تعویق انتخابات به طور حتم برداشت و تحلیلی است که گروه‌های سیاسی از فضای جامعه و میزان اقبال به گفتمان‌های انتخاباتی مختلف در شراط کنونی عراق دارند. بر این اساس با توجه به انتظارات جامعه از صندوق آراء که عمدتاً در حمایت از گفتمان ضدفساد، حضور چهره‌های جدید و جوان و متخصص در لیست‌های انتخاباتی، مدافعان استقلال عراق از مداخلات خارجی و حافظان امنیت در برابر تروریسم، توجه اساسی به خواسته‌های معیشتی همچون رفع بیکاری و کاهش تورم  و... می‌باشد، فضای کنونی جامعه عراق به هیچ عنوان همسو با منافع آمریکا و جریان‌های سکولار نزدیک به غرب نیست. طبیعتاً در چنین شرایطی با توجه به رفتن ترامپ از کاخ سفید گروه‌ها و چهره‌های نزدیک به آمریکا امیدوار هستند که دیپلماسی نرم‌تر بایدن و کاهش تنش‌آفرینی‌های کاخ سفید در عراق موجب تغییراتی در فضای سیاسی جامعه تا موعد جدید اعلام شده برای انتخابات شود.