۰
دوشنبه ۱۳ بهمن ۱۳۹۹ ساعت ۰۷:۲۵
مروری بر نقش انقلاب اسلامی در شکل‌گیری نهضت‌های آزادی‌بخش
مؤلفه‌های قدرت نرم انقلاب اسلامی مؤثر بر نهضت‌های آزادی‌بخش
قدرت نرم انقلاب اسلامی بدین معناست که این انقلاب، با ارائه چهره مـوجهی کـه از اسـلام و مبانی آن دارد، بر سایرین تـأثیر، هـمراه بـا رضایت گذاشته و اراده بسیاری از مسلمانان را تابع آرمان‌های انقلاب نموده است. (متقی زاده، 1390: 49 ـ 3) با این تفاسیر، با توجه به ارزش‌های منبعث شده از انقلاب اسلامی در طـول سه دهه گذشته، می‌توان مؤلفه‌های قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران را که نمود و تأثیر فراوانی بر نهضت‌های آزادی بخشی مردمی داشته را موارد ذیل دانست.
1. مردمی
انـقلاب اسلامی ایران، «ماهیت مردمی» داشته است... مشارکت مردم در این انقلاب، از سنخ مشارکت آنان در دیگر انقلاب‌ها نیست. این مشارکت، همراه با آگاهی و تعهد ملی و دینی است. مردم در نظام جمهوری اسلامی، نقش عظیم و فوق‌العاده تأثیرگذار دارند که این نقش درواقع، مؤلفه بزرگ قدرت نرم انقلاب اسلامی است.
2. شعارها و آرمان‌های انقلاب اسلامی (عدالت‌خواهی، اصلاح‌طلبی و.)
انقلاب اسلامی ایران، با شعارها و آرمان‌های بزرگی آغـاز یـافت و بـا همان‌ها تداوم‌یافته است. این انقلاب، در دل خود آرمان‌های بسیاری نظیر عدالت‌خواهی و اصلاح‌طلبی داشته و دارد. این آرمان‌ها از مقوله اصلاحاتی است که دین اسلام نیز بـر آن‌ها صحه گذاشته است. همان حرکتی که اباعبدالله الحسین (ع) را به قیام علیه فـساد مـسلط حـاکم فراخواند، در هر زمان و مکانی قابل‌تجدید است. همان اصلاحاتی که علی (ع) پس از «حضور حاضر» و «وجود ناصر» بر آن‌ها تأکید ورزیـد (نهج‌البلاغه، خ 3).
مقبولیت شعارها و آرمان‌های انقلاب اسلامی نزد آزادی‌خواهان و عدالت‌طلبان جهان و بیداری حاصل از آن در میان ملل مستضعف، حکایت از نفوذ نرم‌افزاری انـقلاب و آرمان‌های متعالی انسانی در نظام بین‌الملل دارد و این نفوذ نرم قدرتمندانه، «قدرت نرم‌افزاری» انقلاب اسلامی است.
3. اسلامی بودن
ماهیت ذاتی انقلاب مردم ایران، «اسلامی» است. (قانون اساسی،1375: 7). فرهنگ اسلامی، گزاره‌های ارزشی و هنجاری مشترکی میان ایران و بسیاری از جوامع و مردم در کـشورهای دیگـر، به‌ویژه کـشورهای مسلمان پیشرو می‌نهد که زمینه مناسبی را برای درک متقابل و همبستگی و همراهی با اهداف جمهوری اسلامی ایران فراهم می‌کند. در دوران پس از انـقلاب اسلامی ایران، پیگیری آرمان‌های اسلامی در سیاست خارجی، به‌ویژه در حوزه جهان اسـلام و در مـسائلی مـانند مخالفت با رژیم اشغالگر صهیونیستی، باعث شده تا بسیاری از روشنفکران، نخبگان و مردم کشورهای اسلامی با جمهوری اسلامی و آرمـان‌های آن هـمراهی کنند. مذهب شیعه نیز، به‌ویژه در مناطق پیرامونی ایران، از عوامل اصلی قدرت نرم جمهوری اسـلامی ایران بـه شمار می‌رود. (درخشه و غفاری، 1390: 19 ـ 18) درواقع، وقوع انقلاب اسلامی نه‌تنها باعث احساس عزت و قدرت شیعیان و تبدیل‌شدن آنان به عنصری تأثیرگذار در تحولات منطقه‌ای و جهانی شد، بلکه با رویکرد اسلام سـیاسی، نقشی اساسی در بیداری تـمام جـامعه اسلامی ایفا کرده است. (اشرف نظری، 1387: 317)
4. کمک‌های بلاعوض و بشردوستانه
قدرت نرم بر آن است تا از طریق اقناع، تـشویق، هـدایت و مدیریت تصاویر ذهنی مخاطبان، با هزینه کـمتر بـه اهـداف خود دست یابد. بر همین اساس کـارشناسان و تـحلیل‌گران مسائل بین‌المللی کمک‌های بلاعوض بشردوستانه و کم‌بهره را یکی از ابزارهای سیاست خارجی و راهبرد امنیت مـلی دولتـ‌های برخوردار معرفی می‌کنند و هدف از این کـمک‌ها نـیز اقناع و تـرغیب بـه تـغییر رفتار از طریق قدرت نرم هست. (پیشگاهی فرد، 1390: 204) جـمهوری اسلامی ایران نیز با ارسال کمک‌های مختلف کم‌بهره و بلاعوض به گروه‌های تحت سـتم و کـشورهای مصیبت‌دیده از حوادث طبیعی و جنگ در راستای این مـهم گام برداشته است. بـرای مـثال ایران پس از حمله آمریکا به عراق در سـال 2003 بـرای کمک به توسعه شهرهای شیعه‌نشین عراق که نزدیک به 60 درصد جمعیت عراق را شـامل مـی‌شود، پروژه‌های زیربنایی نظیر ساخت مـدرسه و بـیمارستان و ... را بـه انجام رسانده اسـت کـه این تلاش‌ها بخشی از راهبرد ایران بـرای کـسب حمایت مردم عراق و کمک به توسعه این مناطق محسوب می‌شود. (عطایی، 1390: 200)
5. آزادی‌خواهی و حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش و مـلل مـظلوم
آزادی از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی بود انقلاب، همراه خود «آزادی» را به ارمغان آورد. مراد از آزادی، معنای معقول آن اسـت کـه قطعاً با هرج‌ومرج و نیز معنای لیبرالیستی آزادی متفاوت است. آزادی در لیبرالیسم، به معنای آزادی امتحان کـردن همه‌چیز و آزادی از هرگونه قیدوبندی است. دین، به‌طور طبیعی، برخی قیدوبندها را بـا خـود هـمراه می‌آورد. محرمات شرع مقدس اسلام شارع مـقدس، مواردی اسـت که موجب برخی قیدوبندهای معقول است. دین از پیش به ما می‌آموزد که این قـبیل مـوارد را نباید امتحان کرد. به تعبیری دین، امتحان ناکرده، پاسخ بـرخی از سـؤالات را می‌دهد. پس نـباید سـراغ مـنهیأت و محرمات شرعی و عقلی رفت. آرمان آزادی‌خواهی، فقط آرمـان نـیست که مقصد مبارک نیز هست و این آرمان مبارک، قدرت نرم‌افزاری بسیاری را برای انـقلاب بـه دنبال دارد و همه آزادی خواهان و به استضعاف کـشیده شدگان علاقه‌مند را بر مـحور آن گـرد می‌آورد. (برزنونی، 1387: 35) درواقع یکی از رسالت‌هایی که جمهوری اسلامی ایران، سـنگینی آن را بـر دوش خود احـساس مـی‌کند، مـوضوع حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش و مـلل مظلوم در سراسر جهان هست. اهمیت این وظیفه و رسالت تا جایی است که حتی به‌عنوان یک اصـل در قـانون اساسی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی موردتوجه قرارگرفته اسـت. جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصـل 154 قانون اساسی در عین خودداری کامل از دخالت در امور داخلی ملت‌های دیگر در مبارزه حق‌طلبانه مستضعفان در برابر مستکبران در هـر نـقطه از جـهان، حمایت به عمل می‌آورد. (جمال‌زاده، 1391: 70)
روند تأثیر انقلاب اسلامی بر نهضت‌های آزادی‌بخش
1. الگـوی اسلامی به‌عنوان راهنمای عمل
بررسی عملکرد سیاسی مسلمانان در جوامع اسلامی نشان می‌دهد کـه تـا پیش از انقلاب اسلامی ایران، گروه‌های مختلف مسلمان در کشورهای متعدد، غالباً در فعالیت‌های خود، اسلام و باورهای دینـی را کـنار گـذاشته و مبانی حرکت خود را بر اساس مکاتب غربی چون سوسیالیسم، مارکسیسم، لیبرالیسم و ... استوار کرده بودند، اما ازآنجاکه این حرکت‌ها با مکاتب و باورهای مسلمانان سازگاری نداشت، با شکست مواجه می‌شد. درواقع، جایگاه دین در دوره قبل از انقلاب اسلامی در جهان تا حد ابـزاری تـقلیل یافته و غلبه علم بر دین در امور مختلف قابل‌تشخیص بـود، اما این نسبت پس از انقلاب اسلامی ایران دچار تحول شـد و مـوازنه قدرت به نفع دین تغییر یافت. (عباسی اشلقی، 1391: 125)
2. آگاهی سازی
انـقلاب اسلامی ایران با اهداف فراملی خود در انتقال آگاهی سیاسی برای صف‌آرایی، نقد ترتیبات اجتماعی موجود برای زیر سـؤال بـردن وضـع موجود، ارائه مجموعه جدیدی از ارزش‌ها، طرح کـلی جـامعه مـطلوب، مـعرفی بـرنامه عـملی برای رسیدن به اهداف در جهت ویرانی وضع موجود و ایجاد نهادهای نوین، ایجاد روحیه فداکاری و شکیبایی که لازمه اقدام سیاسی در بسیج است و همچنین ایجاد اعتمادبه‌نفس و تـعهد در مسلمانان نقشی بی‌بدیل در خاورمیانه و جهان ایفا نموده است. (احمدی، 1390: 130)
3. ارائه‌ی الگو و اسوه
الگوها و اسوه‌ها در تاریخ یک ملت محکم‌ترین رشته‌هایی هستند که تـداوم فـرهنگی یک جامعه را تضمین و پایه محکمی برای هویت فرهنگی یک جامعه به وجود می‌آوردند و اولین ماده همبستگی فرهنگی و اجتماعی را تشکیل می‌دهند. در این میان، ویژگی‌های منحصربه‌فرد امام خـمینی+، او را به‌عنوان الگویی بی‌نظیر و توانمند تـبدیل کـرده است که پیروی از سیره و اندیشه‌های ایشان می‌تواند هادی و راهنمای ملت‌های منطقه و جهانیان باشد. (رفیع، 1393: 16) راشد الراشد یکی از مبارزان بحرینی، امام خمینی+ را به‌عنوان پرچم‌دار و بـنیان‌گذار بـیداری اسلامی منطقه معرفی مـی‌کند کـه اسلام قشری و به‌دوراز صحنه و سیاست را به اسلام تحول‌آفرین و یاور مردم به‌ویژه محرومان مبدل کرد و این همان حرکت احیاگرایانه‌ای بود که جهان اسلام به آن نیاز مبرم داشت. (نجفی و بلندیان، 1392: 193)
4. ساختارشکنی
انقلاب اسـلامی بـه شکل‌های مختلفی ساختارهای پذیرفته‌شده جهانی را در هم شکست و ساختارهای ارزشی جدیدی را جایگزین ساختارهای پیشین ساخت؛ ازجمله:
الف) در اندیشه مدرنیته، انتقال جامعه سنتی به مدرن، نیازمند یک الگوی جهانی توسعه است، آن‌هم الگویی بـرگرفته از غرب پیشرفته؛ زیرا آنان معتقدند دنیای غیرعربی توسعه‌نیافته، باید همان مسیر توسعه در اروپا و آمریکا را بپیمایند. در این دیدگاه، نوسازی بـا دنیاگرایی مفرط همراه است، ولی انقلاب اسلامی ایران، مبانی توسعه غرب را زیر سؤال بـرد و فـریاد بـرآورد که دین درباره اداره دنیا جهت‌گیری‌های اساسی دارد، البته دنیاگرایی افراطی را هم نفی می‌کند. به عبارتی، انقلاب اسلامی، ارزش‌های نـوینی در تـوسعه آفرید و آن، این است که توسعه اجتماعی نیازمند توسل به الگوهای غربی نیست.
ب) انقلاب اسـلامی در ایران در دوره‌ای بـه وقوع پیوست که جریان پست‌مدرنیسم در ربع آخر قرن بیستم وارد مرحله جدیدتر وجدی‌تر شده بود. ازاین‌رو، بـه عقیده بسیاری از اندیشمندان غرب، انقلاب اسلامی ایران، انقلابی است پست‌مدرنیسمی که در روایت و تفسیر مدرنیته جـای نمی‌گیرد. به همین دلیل، انـقلاب اسـلامی ایران توجه افرادی همچون میشل فوکو، دریدا، ادوارد سعید را به‌سوی خود کشاند. فوکو ازجمله اشخاصی بود که یافته‌های نظری خویش را در انقلاب اسلامی پیدا کرد و با چاپ مقاله‌هایی، حمایت خود را نسبت به مردم ایران نشان داد. بـه نظر وی، انقلاب اسلامی در ایران در قالب معنویت‌گرایی سیاسی جای می‌گیرد، درحالی‌که عنصر معنویت، قرن‌ها در غرب به فراموشی سپرده‌شده است.
ج) تا پیش از پیدایش انقلاب اسلامی، عمده نظریه‌پردازان انقلاب در عرصه جامعه‌شناسی، گرایش‌های ساختارگرایانه داشتند؛ یعـنی مـی‌کوشیدند با بررسی گزینشی انقلاب‌ها، به یک تئوری دست یابند تا بتوانند هر انقلاب جدیدی را که در جهان رخ می‌دهد، با آن تبیین و حتی وقوع آن را پیش‌بینی کنند. خانم اسکاچپول، ازجمله این نظریه‌پردازان بود که انقلاب‌ها را عـملی اتـفاقی و خارج از اراده می‌دانست و بر آن بود که انقلاب‌ها می‌آیند، نه اینکه ساخته می‌شوند، ولی با پیروزی انقلاب اسلامی ایران که با نوعی ساخته‌شدن و معماری همراه بود، اسکاچپول تئوری خود را به این صورت تغییر داد: «انـقلاب‌ها مـی‌آیند، نه اینکه ساخته شوند، الا انقلاب اسلامی ایران». (شیرودی، 1388: 21 ـ 20)
5. فرهنگ مقاومت و شهادت
انقلاب اسلامی ایران، همواره جلوه‌ای از اندیشه و فرهنگ مقاومت در ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به همراه داشته است که این اندیشه‌ها خـود الهـام‌بخش مـلت مسلمان بوده است و بستر شـکل‌گیری هـویت مـقاومت را فراهم می‌آورد. درواقع، هویت مقاومت درزمانی شکل می‌گیرد که کشورها در وضعیت خیزش سیاسی در برابر شرایط ناعادلانه قرار داشته باشند. (متقی و رشـاد، 1390: 111)
در مورد نقش داخلی و جهانی فرهنگ مقاومت و شهادت انقلاب اسلامی ایران، جیمز بیل ایران‌شناس آمـریکایی مـی‌گوید:
نظام اعتقادی دین اسلام که مفاهیم مقاومت و شهادت اساس آن است، تـأثیر بسیاری در روحیه و شادابی جمهوری اسلامی ایران دارد. این نظام اعتقادی اشکال قدرتمندی از شهادت و بی‌باکی را می‌آفریند که برای پیروزی در همه صحنه‌های داخلی و جـهانی کـارآمد اسـت و همچنین تأثیرات عظیمی بر همه مسلمانان جهان دارد. (رنجبران، 1388: 36)
نتیجه
با توجه به این سخن امام خمینی (ره) که فرمودند ما از تمام نهضت‌های آزادی‌بخش سراسر جهان که درراه خـدا، حقیقت و آزادی مبارزه می‌کنند، پشتیبانی می‌کنیم. برمبنای این سخن ایشان، انقلاب اسلامی ایران، در شکل‌گیری نهضت‌های آزادی‌بخش در جهان اسلام تأثیر شایانی داشته است و مؤلفه‌های قدرت نرم آن بیش و پیش از هر سرزمین و جامعه‌ای، در میان جوامع اسلامی اشـاعه و انتشاریافته و بر شکل‌گیری نهضت‌های آزادی‌بخش تـأثیرگذار بـوده اسـت.
به‌عبارت‌دیگر می‌توان گفت که شکل‌گیری و رشد و توسعه و همچنین اندیشه‌ها و اصول سیاسی و اجتماعی نهضت‌های آزادی‌بخش در جهان اسلام، شدیداً تحت تأثیر آموزه‌ها و اندیشه‌های انقلاب اسلامی ایـران بـوده اسـت که مهم‌ترین دلیل این تأثیرگذاری و تأثیرپذیری عظیم، ابزارهای قدرت نرم انقلاب بوده است. انقلاب اسلامی ایـران با بهره‌گیری از قدرت نرم خود توانسته است راه سـومی در ساختار نظام بین‌الملل و در برابر نظام سلطه و کفر به ارمـغان آورد کـه بـر نفی سلطه و اسـتقلال فـکری و فرهنگی ملت‌های مسلمان استوار باشد. انقلاب اسـلامی ایـران با تبیین اندیشه تحول برمبنای معنویت و تشکیل نهضت‌های آزادی‌بخش سطح جهان، توانسته است، ضمن به چالش کشیدن مـکاتب مـادی و ضـد ارزش نظام سلطه و دگرگون‌سازی معادلات سـیاسی و نظامی بین‌الملل، موجب شکل‌گیری و افزایش روزافزون قدرت نهضت‌های آزادی‌بخش نظیر حماس و جهاد اسلامی فلسطین گردد.
درمجموع حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران از نهضت‌های آزادی‌بخش اسلامی، جایگاه جبهه مقاومت اسلامی را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی ارتقاء بخشیده است و مؤلفه‌های قدرت نرم انقلاب اسلامی موجب تحکیم و تقویت جبهه‌های آزادی‌خواه و مقاومت در کشورهای اسلامی و ارتقاء جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی آنان گردیده است.
منبع
• متقی زاده، احمد، 1390، «مـؤلفه‌های قـدرت نرم انـقلاب اسـلامی ایران»، فـصلنامه اندیشه سیاسی اسلام، سال دوم، شماره 7.
• درخشه، جـلال و مـصطفی غـفاری، 1390، «دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام»، مطالعات فرهنگ و ارتباطات، سال دوازدهم، شـماره 16.
• اشرف نظری، علی، 1387، «غرب، هویت و اسلام سیاسی؛ تصورات و پنداشته‌های غـرب از اسـلام»، فـصلنامه سیاست، دانشکده حقوق و علوم سـیاسی، دوره سـی و هـشتم، شماره 1
• پیشگاهی فرد، زهرا و سایر نویسندگان، 1390، «جایگاه قدرت نرم در قدرت ملی با تأکید بر جـمهوری اسـلامی ایران»، فـصلنامه راهبرد، سال بیستم، شماره 61
• عطایی، فـرهاد و سـایر نـویسندگان، 1390، «دیپلماسی عمومی و قدرت نرم؛ ایران و آمریکا در عراق جدید»، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حـقوق و عـلوم سیاسی، دوره چهل و یکم، شماره 3.
• جمال‌زاده، ناصر، 1391، «قدرت نرم انـقلاب اسـلامی ایران و نـظریه صدور فرهنگی انقلاب»، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال اول، شماره 4.
• رفیع، حسین و سایر نویسندگان، 1393، «منابع فرهنگی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعه مـوردی سـند چـشم‌انداز 1404»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال یازدهم، شماره 38
• احمدی، سید عباس، 1390، ایران، انقلاب اسلامی و ژئوپولتیک شیعه، تهران، اندیشه‌سازان نور.
• نجفی، محمدصادق و غلامحسین بلندیان، 1392، «تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر شکل‌گیری بـیداری اسـلامی در کشور بحرین»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسـلامی، سـال دهم، شـماره 33.
• مـتقی، ابراهیم و افسانه رشاد، 1390، «نقش قدرت نرم در گسترش بیداری اسلامی خاورمیانه»، فصلنامه راهبرد دفـاعی، سـال نهم، شماره 33.
• شـیرودی، مرتضی، 1388، «انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال پنجم، شـماره 16.
• برزنونی، محمدعلی،1387؛ مؤلفه‌های قدرت نرم مدیریت جبهه فرهنگی انقلاب در برابر ناتوی فرهنگی غرب نویسنده: مجله راهبرد فرهنگ بهار- شماره
1. مردمی
انـقلاب اسلامی ایران، «ماهیت مردمی» داشته است... مشارکت مردم در این انقلاب، از سنخ مشارکت آنان در دیگر انقلاب‌ها نیست. این مشارکت، همراه با آگاهی و تعهد ملی و دینی است. مردم در نظام جمهوری اسلامی، نقش عظیم و فوق‌العاده تأثیرگذار دارند که این نقش درواقع، مؤلفه بزرگ قدرت نرم انقلاب اسلامی است.
2. شعارها و آرمان‌های انقلاب اسلامی (عدالت‌خواهی، اصلاح‌طلبی و.)
انقلاب اسلامی ایران، با شعارها و آرمان‌های بزرگی آغـاز یـافت و بـا همان‌ها تداوم‌یافته است. این انقلاب، در دل خود آرمان‌های بسیاری نظیر عدالت‌خواهی و اصلاح‌طلبی داشته و دارد. این آرمان‌ها از مقوله اصلاحاتی است که دین اسلام نیز بـر آن‌ها صحه گذاشته است. همان حرکتی که اباعبدالله الحسین (ع) را به قیام علیه فـساد مـسلط حـاکم فراخواند، در هر زمان و مکانی قابل‌تجدید است. همان اصلاحاتی که علی (ع) پس از «حضور حاضر» و «وجود ناصر» بر آن‌ها تأکید ورزیـد (نهج‌البلاغه، خ 3).
مقبولیت شعارها و آرمان‌های انقلاب اسلامی نزد آزادی‌خواهان و عدالت‌طلبان جهان و بیداری حاصل از آن در میان ملل مستضعف، حکایت از نفوذ نرم‌افزاری انـقلاب و آرمان‌های متعالی انسانی در نظام بین‌الملل دارد و این نفوذ نرم قدرتمندانه، «قدرت نرم‌افزاری» انقلاب اسلامی است.
3. اسلامی بودن
ماهیت ذاتی انقلاب مردم ایران، «اسلامی» است. (قانون اساسی،1375: 7). فرهنگ اسلامی، گزاره‌های ارزشی و هنجاری مشترکی میان ایران و بسیاری از جوامع و مردم در کـشورهای دیگـر، به‌ویژه کـشورهای مسلمان پیشرو می‌نهد که زمینه مناسبی را برای درک متقابل و همبستگی و همراهی با اهداف جمهوری اسلامی ایران فراهم می‌کند. در دوران پس از انـقلاب اسلامی ایران، پیگیری آرمان‌های اسلامی در سیاست خارجی، به‌ویژه در حوزه جهان اسـلام و در مـسائلی مـانند مخالفت با رژیم اشغالگر صهیونیستی، باعث شده تا بسیاری از روشنفکران، نخبگان و مردم کشورهای اسلامی با جمهوری اسلامی و آرمـان‌های آن هـمراهی کنند. مذهب شیعه نیز، به‌ویژه در مناطق پیرامونی ایران، از عوامل اصلی قدرت نرم جمهوری اسـلامی ایران بـه شمار می‌رود. (درخشه و غفاری، 1390: 19 ـ 18) درواقع، وقوع انقلاب اسلامی نه‌تنها باعث احساس عزت و قدرت شیعیان و تبدیل‌شدن آنان به عنصری تأثیرگذار در تحولات منطقه‌ای و جهانی شد، بلکه با رویکرد اسلام سـیاسی، نقشی اساسی در بیداری تـمام جـامعه اسلامی ایفا کرده است. (اشرف نظری، 1387: 317)
4. کمک‌های بلاعوض و بشردوستانه
قدرت نرم بر آن است تا از طریق اقناع، تـشویق، هـدایت و مدیریت تصاویر ذهنی مخاطبان، با هزینه کـمتر بـه اهـداف خود دست یابد. بر همین اساس کـارشناسان و تـحلیل‌گران مسائل بین‌المللی کمک‌های بلاعوض بشردوستانه و کم‌بهره را یکی از ابزارهای سیاست خارجی و راهبرد امنیت مـلی دولتـ‌های برخوردار معرفی می‌کنند و هدف از این کـمک‌ها نـیز اقناع و تـرغیب بـه تـغییر رفتار از طریق قدرت نرم هست. (پیشگاهی فرد، 1390: 204) جـمهوری اسلامی ایران نیز با ارسال کمک‌های مختلف کم‌بهره و بلاعوض به گروه‌های تحت سـتم و کـشورهای مصیبت‌دیده از حوادث طبیعی و جنگ در راستای این مـهم گام برداشته است. بـرای مـثال ایران پس از حمله آمریکا به عراق در سـال 2003 بـرای کمک به توسعه شهرهای شیعه‌نشین عراق که نزدیک به 60 درصد جمعیت عراق را شـامل مـی‌شود، پروژه‌های زیربنایی نظیر ساخت مـدرسه و بـیمارستان و ... را بـه انجام رسانده اسـت کـه این تلاش‌ها بخشی از راهبرد ایران بـرای کـسب حمایت مردم عراق و کمک به توسعه این مناطق محسوب می‌شود. (عطایی، 1390: 200)
5. آزادی‌خواهی و حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش و مـلل مـظلوم
آزادی از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی بود انقلاب، همراه خود «آزادی» را به ارمغان آورد. مراد از آزادی، معنای معقول آن اسـت کـه قطعاً با هرج‌ومرج و نیز معنای لیبرالیستی آزادی متفاوت است. آزادی در لیبرالیسم، به معنای آزادی امتحان کـردن همه‌چیز و آزادی از هرگونه قیدوبندی است. دین، به‌طور طبیعی، برخی قیدوبندها را بـا خـود هـمراه می‌آورد. محرمات شرع مقدس اسلام شارع مـقدس، مواردی اسـت که موجب برخی قیدوبندهای معقول است. دین از پیش به ما می‌آموزد که این قـبیل مـوارد را نباید امتحان کرد. به تعبیری دین، امتحان ناکرده، پاسخ بـرخی از سـؤالات را می‌دهد. پس نـباید سـراغ مـنهیأت و محرمات شرعی و عقلی رفت. آرمان آزادی‌خواهی، فقط آرمـان نـیست که مقصد مبارک نیز هست و این آرمان مبارک، قدرت نرم‌افزاری بسیاری را برای انـقلاب بـه دنبال دارد و همه آزادی خواهان و به استضعاف کـشیده شدگان علاقه‌مند را بر مـحور آن گـرد می‌آورد. (برزنونی، 1387: 35) درواقع یکی از رسالت‌هایی که جمهوری اسلامی ایران، سـنگینی آن را بـر دوش خود احـساس مـی‌کند، مـوضوع حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش و مـلل مظلوم در سراسر جهان هست. اهمیت این وظیفه و رسالت تا جایی است که حتی به‌عنوان یک اصـل در قـانون اساسی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی موردتوجه قرارگرفته اسـت. جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصـل 154 قانون اساسی در عین خودداری کامل از دخالت در امور داخلی ملت‌های دیگر در مبارزه حق‌طلبانه مستضعفان در برابر مستکبران در هـر نـقطه از جـهان، حمایت به عمل می‌آورد. (جمال‌زاده، 1391: 70)
روند تأثیر انقلاب اسلامی بر نهضت‌های آزادی‌بخش
1. الگـوی اسلامی به‌عنوان راهنمای عمل
بررسی عملکرد سیاسی مسلمانان در جوامع اسلامی نشان می‌دهد کـه تـا پیش از انقلاب اسلامی ایران، گروه‌های مختلف مسلمان در کشورهای متعدد، غالباً در فعالیت‌های خود، اسلام و باورهای دینـی را کـنار گـذاشته و مبانی حرکت خود را بر اساس مکاتب غربی چون سوسیالیسم، مارکسیسم، لیبرالیسم و ... استوار کرده بودند، اما ازآنجاکه این حرکت‌ها با مکاتب و باورهای مسلمانان سازگاری نداشت، با شکست مواجه می‌شد. درواقع، جایگاه دین در دوره قبل از انقلاب اسلامی در جهان تا حد ابـزاری تـقلیل یافته و غلبه علم بر دین در امور مختلف قابل‌تشخیص بـود، اما این نسبت پس از انقلاب اسلامی ایران دچار تحول شـد و مـوازنه قدرت به نفع دین تغییر یافت. (عباسی اشلقی، 1391: 125)
2. آگاهی سازی
انـقلاب اسلامی ایران با اهداف فراملی خود در انتقال آگاهی سیاسی برای صف‌آرایی، نقد ترتیبات اجتماعی موجود برای زیر سـؤال بـردن وضـع موجود، ارائه مجموعه جدیدی از ارزش‌ها، طرح کـلی جـامعه مـطلوب، مـعرفی بـرنامه عـملی برای رسیدن به اهداف در جهت ویرانی وضع موجود و ایجاد نهادهای نوین، ایجاد روحیه فداکاری و شکیبایی که لازمه اقدام سیاسی در بسیج است و همچنین ایجاد اعتمادبه‌نفس و تـعهد در مسلمانان نقشی بی‌بدیل در خاورمیانه و جهان ایفا نموده است. (احمدی، 1390: 130)
3. ارائه‌ی الگو و اسوه
الگوها و اسوه‌ها در تاریخ یک ملت محکم‌ترین رشته‌هایی هستند که تـداوم فـرهنگی یک جامعه را تضمین و پایه محکمی برای هویت فرهنگی یک جامعه به وجود می‌آوردند و اولین ماده همبستگی فرهنگی و اجتماعی را تشکیل می‌دهند. در این میان، ویژگی‌های منحصربه‌فرد امام خـمینی+، او را به‌عنوان الگویی بی‌نظیر و توانمند تـبدیل کـرده است که پیروی از سیره و اندیشه‌های ایشان می‌تواند هادی و راهنمای ملت‌های منطقه و جهانیان باشد. (رفیع، 1393: 16) راشد الراشد یکی از مبارزان بحرینی، امام خمینی+ را به‌عنوان پرچم‌دار و بـنیان‌گذار بـیداری اسلامی منطقه معرفی مـی‌کند کـه اسلام قشری و به‌دوراز صحنه و سیاست را به اسلام تحول‌آفرین و یاور مردم به‌ویژه محرومان مبدل کرد و این همان حرکت احیاگرایانه‌ای بود که جهان اسلام به آن نیاز مبرم داشت. (نجفی و بلندیان، 1392: 193)
4. ساختارشکنی
انقلاب اسـلامی بـه شکل‌های مختلفی ساختارهای پذیرفته‌شده جهانی را در هم شکست و ساختارهای ارزشی جدیدی را جایگزین ساختارهای پیشین ساخت؛ ازجمله:
الف) در اندیشه مدرنیته، انتقال جامعه سنتی به مدرن، نیازمند یک الگوی جهانی توسعه است، آن‌هم الگویی بـرگرفته از غرب پیشرفته؛ زیرا آنان معتقدند دنیای غیرعربی توسعه‌نیافته، باید همان مسیر توسعه در اروپا و آمریکا را بپیمایند. در این دیدگاه، نوسازی بـا دنیاگرایی مفرط همراه است، ولی انقلاب اسلامی ایران، مبانی توسعه غرب را زیر سؤال بـرد و فـریاد بـرآورد که دین درباره اداره دنیا جهت‌گیری‌های اساسی دارد، البته دنیاگرایی افراطی را هم نفی می‌کند. به عبارتی، انقلاب اسلامی، ارزش‌های نـوینی در تـوسعه آفرید و آن، این است که توسعه اجتماعی نیازمند توسل به الگوهای غربی نیست.
ب) انقلاب اسـلامی در ایران در دوره‌ای بـه وقوع پیوست که جریان پست‌مدرنیسم در ربع آخر قرن بیستم وارد مرحله جدیدتر وجدی‌تر شده بود. ازاین‌رو، بـه عقیده بسیاری از اندیشمندان غرب، انقلاب اسلامی ایران، انقلابی است پست‌مدرنیسمی که در روایت و تفسیر مدرنیته جـای نمی‌گیرد. به همین دلیل، انـقلاب اسـلامی ایران توجه افرادی همچون میشل فوکو، دریدا، ادوارد سعید را به‌سوی خود کشاند. فوکو ازجمله اشخاصی بود که یافته‌های نظری خویش را در انقلاب اسلامی پیدا کرد و با چاپ مقاله‌هایی، حمایت خود را نسبت به مردم ایران نشان داد. بـه نظر وی، انقلاب اسلامی در ایران در قالب معنویت‌گرایی سیاسی جای می‌گیرد، درحالی‌که عنصر معنویت، قرن‌ها در غرب به فراموشی سپرده‌شده است.
ج) تا پیش از پیدایش انقلاب اسلامی، عمده نظریه‌پردازان انقلاب در عرصه جامعه‌شناسی، گرایش‌های ساختارگرایانه داشتند؛ یعـنی مـی‌کوشیدند با بررسی گزینشی انقلاب‌ها، به یک تئوری دست یابند تا بتوانند هر انقلاب جدیدی را که در جهان رخ می‌دهد، با آن تبیین و حتی وقوع آن را پیش‌بینی کنند. خانم اسکاچپول، ازجمله این نظریه‌پردازان بود که انقلاب‌ها را عـملی اتـفاقی و خارج از اراده می‌دانست و بر آن بود که انقلاب‌ها می‌آیند، نه اینکه ساخته می‌شوند، ولی با پیروزی انقلاب اسلامی ایران که با نوعی ساخته‌شدن و معماری همراه بود، اسکاچپول تئوری خود را به این صورت تغییر داد: «انـقلاب‌ها مـی‌آیند، نه اینکه ساخته شوند، الا انقلاب اسلامی ایران». (شیرودی، 1388: 21 ـ 20)
5. فرهنگ مقاومت و شهادت
انقلاب اسلامی ایران، همواره جلوه‌ای از اندیشه و فرهنگ مقاومت در ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به همراه داشته است که این اندیشه‌ها خـود الهـام‌بخش مـلت مسلمان بوده است و بستر شـکل‌گیری هـویت مـقاومت را فراهم می‌آورد. درواقع، هویت مقاومت درزمانی شکل می‌گیرد که کشورها در وضعیت خیزش سیاسی در برابر شرایط ناعادلانه قرار داشته باشند. (متقی و رشـاد، 1390: 111)
در مورد نقش داخلی و جهانی فرهنگ مقاومت و شهادت انقلاب اسلامی ایران، جیمز بیل ایران‌شناس آمـریکایی مـی‌گوید:
نظام اعتقادی دین اسلام که مفاهیم مقاومت و شهادت اساس آن است، تـأثیر بسیاری در روحیه و شادابی جمهوری اسلامی ایران دارد. این نظام اعتقادی اشکال قدرتمندی از شهادت و بی‌باکی را می‌آفریند که برای پیروزی در همه صحنه‌های داخلی و جـهانی کـارآمد اسـت و همچنین تأثیرات عظیمی بر همه مسلمانان جهان دارد. (رنجبران، 1388: 36)
نتیجه
با توجه به این سخن امام خمینی (ره) که فرمودند ما از تمام نهضت‌های آزادی‌بخش سراسر جهان که درراه خـدا، حقیقت و آزادی مبارزه می‌کنند، پشتیبانی می‌کنیم. برمبنای این سخن ایشان، انقلاب اسلامی ایران، در شکل‌گیری نهضت‌های آزادی‌بخش در جهان اسلام تأثیر شایانی داشته است و مؤلفه‌های قدرت نرم آن بیش و پیش از هر سرزمین و جامعه‌ای، در میان جوامع اسلامی اشـاعه و انتشاریافته و بر شکل‌گیری نهضت‌های آزادی‌بخش تـأثیرگذار بـوده اسـت.
به‌عبارت‌دیگر می‌توان گفت که شکل‌گیری و رشد و توسعه و همچنین اندیشه‌ها و اصول سیاسی و اجتماعی نهضت‌های آزادی‌بخش در جهان اسلام، شدیداً تحت تأثیر آموزه‌ها و اندیشه‌های انقلاب اسلامی ایـران بـوده اسـت که مهم‌ترین دلیل این تأثیرگذاری و تأثیرپذیری عظیم، ابزارهای قدرت نرم انقلاب بوده است. انقلاب اسلامی ایـران با بهره‌گیری از قدرت نرم خود توانسته است راه سـومی در ساختار نظام بین‌الملل و در برابر نظام سلطه و کفر به ارمـغان آورد کـه بـر نفی سلطه و اسـتقلال فـکری و فرهنگی ملت‌های مسلمان استوار باشد. انقلاب اسـلامی ایـران با تبیین اندیشه تحول برمبنای معنویت و تشکیل نهضت‌های آزادی‌بخش سطح جهان، توانسته است، ضمن به چالش کشیدن مـکاتب مـادی و ضـد ارزش نظام سلطه و دگرگون‌سازی معادلات سـیاسی و نظامی بین‌الملل، موجب شکل‌گیری و افزایش روزافزون قدرت نهضت‌های آزادی‌بخش نظیر حماس و جهاد اسلامی فلسطین گردد.
درمجموع حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران از نهضت‌های آزادی‌بخش اسلامی، جایگاه جبهه مقاومت اسلامی را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی ارتقاء بخشیده است و مؤلفه‌های قدرت نرم انقلاب اسلامی موجب تحکیم و تقویت جبهه‌های آزادی‌خواه و مقاومت در کشورهای اسلامی و ارتقاء جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی آنان گردیده است.
منبع
• متقی زاده، احمد، 1390، «مـؤلفه‌های قـدرت نرم انـقلاب اسـلامی ایران»، فـصلنامه اندیشه سیاسی اسلام، سال دوم، شماره 7.
• درخشه، جـلال و مـصطفی غـفاری، 1390، «دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام»، مطالعات فرهنگ و ارتباطات، سال دوازدهم، شـماره 16.
• اشرف نظری، علی، 1387، «غرب، هویت و اسلام سیاسی؛ تصورات و پنداشته‌های غـرب از اسـلام»، فـصلنامه سیاست، دانشکده حقوق و علوم سـیاسی، دوره سـی و هـشتم، شماره 1
• پیشگاهی فرد، زهرا و سایر نویسندگان، 1390، «جایگاه قدرت نرم در قدرت ملی با تأکید بر جـمهوری اسـلامی ایران»، فـصلنامه راهبرد، سال بیستم، شماره 61
• عطایی، فـرهاد و سـایر نـویسندگان، 1390، «دیپلماسی عمومی و قدرت نرم؛ ایران و آمریکا در عراق جدید»، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حـقوق و عـلوم سیاسی، دوره چهل و یکم، شماره 3.
• جمال‌زاده، ناصر، 1391، «قدرت نرم انـقلاب اسـلامی ایران و نـظریه صدور فرهنگی انقلاب»، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال اول، شماره 4.
• رفیع، حسین و سایر نویسندگان، 1393، «منابع فرهنگی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعه مـوردی سـند چـشم‌انداز 1404»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال یازدهم، شماره 38
• احمدی، سید عباس، 1390، ایران، انقلاب اسلامی و ژئوپولتیک شیعه، تهران، اندیشه‌سازان نور.
• نجفی، محمدصادق و غلامحسین بلندیان، 1392، «تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر شکل‌گیری بـیداری اسـلامی در کشور بحرین»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسـلامی، سـال دهم، شـماره 33.
• مـتقی، ابراهیم و افسانه رشاد، 1390، «نقش قدرت نرم در گسترش بیداری اسلامی خاورمیانه»، فصلنامه راهبرد دفـاعی، سـال نهم، شماره 33.
• شـیرودی، مرتضی، 1388، «انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال پنجم، شـماره 16.
• برزنونی، محمدعلی،1387؛ مؤلفه‌های قدرت نرم مدیریت جبهه فرهنگی انقلاب در برابر ناتوی فرهنگی غرب نویسنده: مجله راهبرد فرهنگ بهار- شماره
مرجع : مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری
کد مطلب : ۹۱۳۵۴۹
منتخب
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۳ ارديبهشت ۱۴۰۳
۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱ ارديبهشت ۱۴۰۳
۳۰ فروردين ۱۴۰۳
پیشنهاد ما
