اتحاد پشت پرده مثلث آنکارا- اربیل- واشنگتن در دور جدید حملات ترکیه به شمال عراق

عملیات نظامی موسوم به «پنجه عقاب 2» عنوان جدیدترین لشکرکشی ارتش ترکیه در شمال عراق است. طی روزهای گذشته درگیری‌های شدیدی میان نیروهای پ.ک.ک و ترکیه در کوه «گاره» واقع در استان دهوک اقلیم کردستان روی داده است. این عملیات در شرایطی اتفاق می‌افتد که در کم‌تر از یک‌سال گذشته ارتش ترکیه دو عملیات نظامی دیگر را در شمال عراق به بهانه مبارزه با گروه تروریستی پ‌ک‌ک انجام داده است.

در 15 ژوئن 2020 (26 خرداد 1399) ترکیه عملیات پنجه عقاب را با اعزام کماندوهای خود به منطقه هفتانین در شمال عراق آغاز کرد. در ادامه نیز در 17 ژوئن 2020 (28 خرداد 1399) نیز عملیات «پنجه-ببر» را انجام داد اما اکنون در دور جدید عملیات کوه «گاره» در استان دهوک، کانون حملات سربازان ترک است. اکنون این پرسش قابل طرح است که ترکیه از انجام عملیات جدید خود در شمال عراق چه اهدافی را دنبال می‌کند و موضع بازیگران داخلی عراق و نیز کشورهای خارجی نسبت به این عملیات چگونه قابل تحلیل است؟
 
مثلث جدید مرزی مورد هدف آنکارا
دولت ترکیه طی سال‌های گذشته و به طور مشخص پس از سال 2016 که عملیات سپر فرات را با جمله به شهر جرابلس در شمال استان حلب سوریه، آغاز کرد، رویکرد مداخله فعال در منطقه از طریق بهره‌گیری از ارتش خود را در پیش گرفته است. در این میان نکته قابل توجه این است که اکثر مناطقی که تحت کنترل پ‌ک‌ک و احزاب اقماری آن در منطقه قرار دارد، از سوی آنکارا به عنوان کانون حمله و مرزگشایی مورد هدف قرار گرفته است. همین امر موجب شده که بسیاری از ناظران سیاسی رویکرد دولت ترکیه در راستای سیاست نئوعثمانی‌گرایی و تلاش رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه برای گسترش مناطق سرزمینی ترکیه ارزیابی کنند.

در مقام هدف اعلامی دور جدید عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق، خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه دربارۀ عملیات نظامی کشورش در اقلیم کردستان عراق در منطقۀ گاره تاکید دارد، عملیات نظامی ارتش ترکیه در خاک اقلیم کردستان تا نابودی حزب کارگران کردستان (PKK) ادامه خواهد داشت اما در مقام هدف واقعی ترکیه از انجام این عملیات، می‌توان به مفهوم کلیدی مثلث قندیل، سنجار و دیرک اشاره کرد. در حقیقت، طراحان نظامی ترکیه طی ماههای گذشته هدف مشخص کنترل بر مناطق استراتژیک سنجار در عراق و دیرک در سوریه را دنیال می‌کنند و به نظر می‌رسد دلیل تاخیر آغاز عملیات در این مناطق، به دلیل نگرانی از واکنش‌های بین‌المللی بوده است.

افزون بر این، ترکیه همواره به دلیل محدودهای خاص موجود در کوهستان‌های قندیل، هیچ‌گاه نتوانسته این منطقه استراتژیک را کنترل کند و تلاش‌های این کشور طی سالیان متمادی همواره با شکست مواجه شده است. اما اکنون به نظر می‌رسد ترکیه در پی تسلط کامل بر مناطق کردنشین در شمال عراق و سوریه است و هر چند در شمال عراق، دایره حملات ترکیه احتمالا در مناطق شهری نخواهد بود اما در سوریه به طور مشخص آنکارا حتی موضوع انضمام شمال سوریه به مناطق سرزمینی خود را دنیال می‌کند.

در واقع، می‌توان اظهار داشت که در عملیات پنجه عقاب 2، عملی شدن حمله به گاره به معنای کنار گذاشتن طرح حمله ترکیه به شهر دیرک سوریه یا شنگال در عراق نیست و خطر حمله ارتش ترکیه به این مناطق به بهانه حضور نیروهای کرد مخالف آنها در این مناطق همچنان زیاد است.
 
سکوت معنادار اربیل در برابر حملات جدید ترکیه
با وجود قابل توجه بودن گستره حملات ارتش ترکیه در وضعیت جدید، شاهد سکوت معنادار اربیل یا به عبارت بهتر حزب دمورکات کردستان عراق هستیم. نوع واکنش حکومت اقلیم کردستان به گونه‌ای بوده که رهبران پ.ک.ک، حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی را به دست داشتن در حملات ترکیه به گاره و کمک به ترکیه متهم کرده‌اند. اواخر دی ماه خلوصی آکار برای انجام مذاکرات با مقامات عراقی راهی بغداد و سپس اربیل شد. خبرگزاری آناتولی در ان برهه اعلام کرده بود که محور اصلی این سفر بررسی زمینه‌ های همکاری ترکیه و عراق در مبارزه با تروریسم است. با در نظر گرفتن شروع دور جدید حملات ترکیه پس از آن سفر، می‌توان حدس زد که سکوت مقامات اربیل حاکی از آگاهی و هماهنگی با حمله ارتش ترکیه به پ ک ک می‌باشد.

در این راستا اگرچه علی حسین عضو شورای رهبری حزب دمکرات و مسئول ارتباطات حزب دمکرات موضوع همکاری با ترکیه را تکذیب کرد اما در موضعی همدلانه با آنکارا تاکید کرد که حضور پ.ک.ک، در اقلیم عامل اصلی این حملات است و نیروهای پ.ک.ک، با ورود به اقلیم و انجام دادن عملیات علیه ترکیه، ارتش این کشور را به دنبال خود به اقلیم کشانده و موجب این حملات و آسیب به اقلیم شده‌اند.

اختلافات و تنش مین حزب بارزانی با پ‌ ک ک بر کسی پوشیده نیست و تاریخ همکاری این حزب با ترکیه در انجام عملیات علیه پ‌ک‌ک سابقه‌ای چند دهه‌ای دارد. به ویژه این مساله در اواسط و اواخر دهه 1990 به اوج رسیده بود. در مقطع کنونی نیز به نظر می‌رسد حزب دموکرات کردستان عراق، از هر فرصتی برای آسیب واردن کردن به پ‌ک‌ک بهره می‌گیرد و احتمالا راهبرد همکاری لجستیکی با ارتش ترکیه را در پیش گرفته است. حزب دموکرات و بارزانی‌ها پ ک ک را یکی از عوامل اصلی تشدیدکننده دور جدید اعتراضات مردمی در اقلیم به وضعیت نامساعد معیشتی و وجود فساد افسارگسیخته در میان مسئولان حکومتی می‌دانند. 
 
بازی مبهم آمریکا نسبت به دور جدید حملات ترکیه
اما علاوه بر حزب بارزانی، به نظر می‌رسد که آمریکا نیز دیگر طرف ذی‌نفع در دور جدید حملات ترکیه به شمال عراق و نقض حاکمیت این کشور می‌باشد. واشنگتن بدون محکوم کردن حمله بر این امر تأکید کرده که در این گونه عملیات‌ها باید احترام به حاکمیت عراق رعایت شود. اولاً این موضع دولت بایدن را تا حدودی می‌توان خلاف انتظاراتی دانست که در ابتدا تصور می‌شد واشنگتن در دوران پساترامپ نرمش در برابر اقدامات ترکیه در سوریه و عراق را پایان خواهد داد. 

در حال حاضر کاخ سفید تمام هم و غم خود را متوجه یافتن راهی برای ابقای نیروهای نظامی خود درخاک عراق و دور زدن مصوبه پارلمان در مورد اخراج نظامیان خارجی کرده است. در ماه‌های اخیر کمک به قدرت‌نمایی عناصر و هسته‌های زیرزمینی داعش با هدف نامطمئن نشان دادن شرایط امنیتی و ناتوانی نیروهای نظامی عراقی در تأمین امنیت کشور در صورت خروج نظامیان خارجی در دستور کار واشنگتن بوده است. اگرچه احیای داعش در سوریه برای ملتهب کردن فضای سیاسی و امنیتی عراق نیز به نظر می‌رسد در دست اجرا است اما این حربه تاکنون با هوشمندی و تلاش نیروهای امنیتی عراق بویژه حشدالشعبی ثمره ای نداشته است. در این شرایط به نظر می‌رسد استفاده از بلندپروازی های ترکیه برای نشان دادن ضرورت ابقای نظامیان آمریکایی برای حفظ امنیت و تمامیت ارضی عراق در دستور کار قرار گرفته و در واقع عملیات پنجه عقاب 2 با چراغ سبز آمریکا صورت گرفته است.