علل
علل بلافصل این جنگ اقداماتی بوده است که رژیم صهیونیستی در روزها و هفته‌های پیش از وقوع جنگ انجام داده بود که عبارتند از:
۱-محدودیت‌های وضع شده در باب العامود
باب العامود یا باب دمشق، دروازه‌ای در سمت شمالی مسجد الاقصی و ورودی کلیسای قیامت و دیوار براق است. این دروازه محل تجمعات فلسطینی‌ها و مرکز اعتراضات سیاسی اجتماعی در بیت‌المقدس به حساب بوده و در ماه رمضان به دلیل گذر بسیاری از فلسطینی‌ها از این دروازه به سوی مسجد الاقصی، تنش‌های زیادی به خود می‌بیند. از ابتدای ماه مبارک رمضان پلیس رژیم صهیونیستی باب العامود و حوالی آن را با حصارهای آهنی و حضور نظامیان به منطقه‌ای نظامی-امنیتی تبدیل کرده بود و این اتفاق برای فلسطینی‌هایی که هر شب برای افطار و نماز به مسجد الاقصی می‌رفتند، مشکل‌ساز بود. این امر به اعتراضات چندین روزه ساکنین قدس و درگیری‌های شدید آن‌ها با پلییس رژیم انجامید.

رژیم صهیونیستی از مدت‌ها پیش سیاست تقسیم زمانی و مکانی مسجدالاقصی را دستور کار داشته‌اند و اقدام آن‌ها در بستن منطقه باب العامود که یکی از درب‌های اصلی مسجدالاقصی محسوب می‌شود نیز از سوی فلسطینی‌ها در همین راستا و با هدف ممانعت از حضور نمازگزاران فلسطینی در مسجدالاقصی و جلوگیری برپایی آئین‌های دینی توسط آنها تفسیر شد. بر این اساس موسسه بین المللی قدس[۱] هشدار داد هدف قرار دادن جوانان فلسطینی در منطقه باب العامود در چارچوب طرح رژیم صهیونیستی برای ایجاد تغییرات ریشه‌ای در این منطقه و تبدیل کردن آن به یک پادگان نظامی انجام شده است و تمام طرف‌های فلسطینی را به ایستادگی در کنار فلسطینیان ساکن در قدس فراخواند.[۲] این نگرانی در اظهارات و نامه‌های سران مقاومت به سران کشورهای منطقه در طول جنگ هم به روشنی منعکس شد.

به هر حال رژیم صهیونیستی پس از ۱۳ روز درگیری با جوانان فلسطینی و در حالی که تظاهراتی در برخی از شهرهای سرزمین‌های اشغالی ۱۹۴۸ ازجمله یافا در همبستگی با ساکنان قدس وجود داشت، در ۷ اردیبهشت ایست و ‌‌‌بازرسی‌ها‌ و موانع فلزی ایجاد شده در منطقه باب العامود را برداشت. اما خشم ساکنین قدس فرو ننشست و بلکه با حکم دادگاه عالی رژیم صهیونیستی در روز ۱۶ اردیبهشت درباره چند خانه متعلق به فلسطینی‌ها در محله شیخ جراح تشدید شد.

۲-حکم تخلیه ساکنین فلسطینی محله شیخ جراح
منطقه شیخ جراح در قدس شرقی که اخیراً به صورت مستمر مورد هدف شهرک‌نشینان صهیونیست قرار گرفته است، زمین‌هایی را شامل می‌شود که فلسطینی‌ها سال‌ها پیش از دولت اردن خریداری کردند و نزدیک به خط سبز است که غرب و شرق بیت‌المقدس را از یکدیگر جدا می‌کند. اکنون شهرک‌نشین‌های یهودی مدعی شده‌اند که این زمین‌ها را به طور قانونی از دو نهاد یهودی خریده‌اند. دولت اردن نیز به نفع فلسطینی‌ها وارد عمل شده و اسناد و مدارکی در حمایت از ادعای فلسطینیان ارائه کرد.

حکم دادگاه رژیم صهیونیستی منجر به اعتراضات ساکنین قدس در حمایت از خانواده‌های فلسطینی ساکن این محله و زخمی شدن بیش از ۲۰ فلسطینی در درگیری با پلیس اسرائیل شد. بر این اساس حماس در بیانیه‌ای درباره اقدامات رژیم صهیونیستی برای آسیب رساندن و آواره کردن ساکنان این محله هشدار داد و «محمد الضیف» فرمانده شاخه نظامی این جنبش اعلام کرد در صورتی که تجاوزها به این محله و ساکنان آن متوقف نشود، مقاومت دست بسته نمی‌ماند و اسرائیل باید هزینه آن را پرداخت کند. 


از منظر فلسطینی‌ها، اسرائیل از رهگذر صدور حکم  اخراج ۲۸ خانواده‌ فلسطینی از منطقه‌ شیخ جرّاح، به دنبال تشدید استراتژی سیطره بر قدس، یهودی‌سازی و تغییر بافت جمعیتی این شهر بود.[۳] در پی ادامه تنش و درگیری‌ها در شهر قدس اشغالی، دادستان کل رژیم صهیونیستی از دادگاه عالی این رژیم خواست جلسه روز دوشنبه ۲۰ اردیبهشت در رابطه با تخلیه محله شیخ جراح را به تعویق بیندازد. دادگاه عالی نیز آن جلسه را لغو کرد و قرار شد زمان جدید رسیدگی به این موضوع طی ۳۰ روز بعد مشخص شود.[۴]

۳-سرکوب تظاهرات روز قدس و تجمع شهرک‌نشینان یهودی
انتظار می‌رفت این تعویق تخلیه منازل برخی ساکنان محله شیخ جراح در قدس به کاهش تنش‌ها میان فلسطینی‌ها و اسرائیل منجر شود؛ اما باز اقداماتی از سوی صهیونیست‌ها وجود داشت که به تنش‌ها دامن می‌زد. در روز جمعه ۱۷ اردیبهشت و روز قدس، پلیس رژیم صهیونیستی با تظاهرات‌کنندگان و نمازگزاران فلسطینی در مسجد الاقصی درگیر شد که در جریان این درگیری‌ها بیش از ۲۰۵ تن زخمی شدند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

علاوه براین صهیونیست‌ها در یک اقدام تحریک‌کننده فراخوان یورش گسترده شهرک‌نشینان صهیونیست به مسجدالاقصی در ۱۰ روز پایانی ماه و مخصوصاً روز دوشنبه ۲۸ ام رمضان(۲۰ اردیبهشت)، مصادف با ۲۸ ایار در تقویم عبری را به مناسبت «روز اورشلیم»[۵] صادر کرده بودند. گروه‌های مقاومت فلسطینی نسبت به برگزاری چنین تجمعی از سوی شهرک‌نشینان یهودی هشدار دادند و در این روز ساکنین قدس برای جلوگیری از حضور شهرک‌نشینان یهودی در مسجدالاقصی تجمع کردند؛ اما نتانیاهو که با تعویق تخلیه ساکنین شیخ جراح در معرض انتقادات تند راستگرایان افراطی قرار گرفته بود در جهت لغو تجمع و جشن یهودیان ناسیونالیست در این روز اقدامی نکرد و نیروهای اسرائیلی با فلسطینی‌ها در اطراف و داخل مسجد الاقصی و نیز محله شیخ جراح درگیر شدند. بر این اساس گروه‌های مقاومت مطابق تهدید و وعده خود عمل کرده و چندین موشک را به سمت قدس غربی شلیک کردند تا نشان دهند که از این پس قدس وارد معادله غزه و رژیم صهیونیستی شده است.

زمینه‌ها
اگرچه تحولات باب العامود، شیخ جراح، روز قدس و تجمع شهرک‌های علل بلافصل جنگ اخیر قلمداد می‌شود اما باید به شرایط و زمینه‌ای که این حوادث در آن رخ داد نیز توجه داشت. در این زمینه باید به طرح معامله قرن، عادی‌سازی روابط چند کشور عربی با رژیم صهیونیستی، طرح الحاق کرانه باختری، بن‌بست سیاسی در اسرائیل و نیز موضوع انتخابات فلسطین اشاره کرد.

۱-طرح الحاق کرانه باختری
حوادث شیخ جراح و احکام دادگاه‌های اسرائیلی برای کوچاندن فلسطینی‌ها از این محله در چارچوب طرح الحاق کرانه صورت می‌گیرد. طی انتخابات دو سال اخیر رژیم صهیونیستی الحاق کرانه باختری یکی از شعارهای مهم نتانیاهو برای کسب آراء راستگرایان افراطی و شهرک‌نشینان یهودی بود. طرح الحاق بخش‌هایی از کرانه باختری در توافق تشکیل کابینه ائتلافی نتانیاهو و گانتز گنجانده شده و البته موکول به حل بحران کرونا شده بود. بنابراین به نظر می‌رسد با واکسیناسیون گسترده در فلسطین اشغالی، رژیم صهیونیستی عملاً با احکامی مانند تخلیه محله جراح و تشویق شهرک‌نشینان به تجمع در مسجدالاقصی در این راستا حرکت می‌کرد.

۲-عادی‌سازی و شرایط منطقه‌ای
یکی از نکات مهم، آغاز این دور از درگیری‌ها پس از موج عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است. رژیم صهیونیستی که روابط خود را با چند کشور عربی عادی کرده بود تصور می‌کرد در این شرایط که مسئله فلسطین اهمیت خود را برای این کشورهای عربی از دست داده و ایران نیز سرگرم مذاکرات مربوط به احیای برجام است و فرصت مناسبی محسوب می‌شود که می‌تواند طرح‌های توسعه‌طلبانه خود را در خصوص الحاق تدریجی کرانه باختری پیش ببرد؛ و ضمناً واکنش دولت تازه‌کار بایدن را در این خصوص بسنجد.

۳-طرح معامله قرن
طرح الحاق کرانه باختری و عادی‌سازی روابط هر دو بخشی از طرح معامله قرن بوده است که از سوی دولت ترامپ ارائه شد. سیاست‌های ترامپ و به طور مشخص طرح معامله قرن با طرح کردن الحاق بخش‌هایی از کرانه و پیشبرد عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی در کنار به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی که باعث تشویق این رژیم به اقداماتی مانند تخلیه شیخ جراح از ساکنین فلسطینی شده است یکی از  ریشه‌های بنیادی این جنگ محسوب می‌شود.

۳-لغو انتخابات فلسطین
تنش‌های قدس در زمانی اوج گرفت که تاریخ تعیین شده برای برگزاری انتخابات فلسطین در حال نزدیک شدن بود. در این شرایط از یک سو تشکیلات خودگردان اعلام کرده بود در صورت ممانعت از برگزاری انتخابات در شهر قدس انتخابات را لغو می‌کند و از سوی دیگر نگرانی از پیروزی حماس انتخابات نیز رژیم صهونیستی،  تشکیلات خودگردان و حامیان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آن را فرا گرفته بود. از رو این تحلیل وجود داشت که تنش‌های قدس عمداً برای فراهم کردن بهانه لغو انتخابات فلسطین ایجاد شده است. به علاوه این تحلیل نیز وجود دارد که تلاش حماس برای ایجاد معادله جدید و مطرح کردن خود به عنوان مدافع قدس با هدف انتخاباتی صورت گرفته است.

۴-بن‌بست سیاسی در اسرائیل
بن‌بست سیاسی در اسرائیل در شرایط برگزاری چهارمین انتخابات رژیم صهونیستی طی دو سال، ناتوانی نتانیاهو در تشکیل کابینه  و واگذار شدن ماموریت تشکیل کابینه به رقبای او نیز از عوامل مهم و تاثیرگذار در این جنگ بوده است. یک تحلیل رایج این بوده است که نتانیاهو با هدف جلوگیری از تشکیل کابینه از سوی مخالفین به پشتوانه حمایت یک حزب عربی، به تنش‌ها در قدس و سایر شهرهای مختلط ۱۹۴۸ دامن زده است که نهایتاً منجر به جنگ شد. به علاوه با توجه به نقش یهودیان افراطی در تنش‌های قدس، عدم مقابله با آن‌ها از سوی دولت نتانیاهو نیز می‌توانست هدف انتخاباتی برای دور بعد داشته باشد.

۵-تنش‌های ایران و اسرائیل
جنگ رژیم صهیونیستی با گروه های مقاومت فلسطین در حالی صورت گرفت که همزمان با گفت‌وگوی‌های احیای برجام در وین، این رژیم با خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای نطنز و دامن زدن تنش‌های دریایی، تمرکز راهبردی خود را معطوف به ایران کرده بود. برخی این جنگ را با هشدارهای ایران در خصوص اقدامات اسرائیل مرتبط می‌دانند. [۶]  لازم به ذکر است که سردار سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چند روز قبل از وقوع این جنگ با اشاره به اقدامات صورت گرفته علیه رژیم صهیونیستی هشدار داده بود که «اولین ضربه می‌تواند آخرین ضربه باشد.» پیش از او نیز، سرلشگر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران از «اقدامات آینده» علیه منافع اسرائیل خبر داده و گفته بود که این اقدامات، اسرائیل را «سر عقل خواهد آورد.»[۷]

نتیجه‌گیری
این جنگ با تجاوزگری‌های رژیم صهیونیستی در مسجد الاقصی و محوطه‌های پیرامون و پاسخ موشکی حماس آغاز شد. علل بلافصل جنگ اخیر اقدامات رژیم صهیونیستی در روزها و هفته‌های پیش از وقوع جنگ شامل وضع محدودیت‌هایی در ورودی باب العامود، برخورد خشونت‌آمیز با تظاهرات فلسطینی‌ها در روز قدس و حکم تخلیه اجباری محله شیخ جراح از ساکنین فلسطینی بود. این حوادث را اما باید در یک بافت و زمینه گسترده‌تر تحلیل کرد که طرح رژیم صهونیستی برای الحاق کرانه باختری، عادی سازی روابط برخی کشورهای عربی با این رژیم، طرح معامله قرن و روی کار آمدن دولت بایدن در آمریکا، بن‌بست سیاسی در اسرائیل،  انتخابات فلسطین  و تنش‌های ایران و اسرائیل عناصر مهم آن به شمار می‌روند.


مهدی آشنا/ کارشناس مسائل فلسطین

منابع
[۱] – موسسه بین‌المللی قدس یک موسسه مستقل و غیرانتفاعی بوده که دفتر آن در بیروت است و شامل شخصیت‌ها و کمیته‌های عربی، اسلامی و بین‌المللی مختلفی می‌شود که برای نجات قدس و محافظت از هویت عربی و مقدسات اسلامی و مسیحی آن فعالیت می کند.
[۲] – خبرگزاری بین المللی قدس،تلاش رژیم صهیونیستی برای تبدیل کردن باب العامود قدس به پادگان نظامی، ۰۳ اردیبهشت ۱۴۰۰، قابل بازیابی در پیوند ذیل:
  http://qodsna.com/fa/354939/
[۳] – «نامه اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین به رهبر انقلاب اسلامی»، ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰، قابل بازیابی در پیوند ذیل:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=47856
[۴]– خبرگزاری تسنیم، لغو جلسه دادگاه عالی صهیونیستی در مورد تخلیه محله شیخ جراح، اردیبهشت ۱۴۰۰، قابل بازابی در پیوند ذیل:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/02/19/2500051/
[۵] – سالروز اشغال قدس شرقی و مسجد الاقصی توسط رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۶۷
[۶] – ایندیپندنت فارسی، آیا حمله گسترده حماس به اسرائیل همانی است که ایران هشدار داده بود؟، چهارشنبه ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۰، قابل بازیابی در پیوند
ذیل:
https://www.independentpersian.com/node/145871/
[۷] – خبرگزاری تسنیم، سرلشکر باقری: اقدامات آینده، صهیونیست‌ها را سر عقل خواهد آورد،  اردیبهشت ۱۴۰۰، قابل بازیابی در پیوند ذیل:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/02/05/2491070/