چین؛ صحنه‌گردان بازی بزرگ جدید در افغانستان

بیش از دو دهه قبل و در اوج جنگ‌های داخلی در افغانستان،  احمد رشید نویسنده و خبرنگار پاکستانی در مقاله‌ای که بعدها در قالب کتاب مشهور «طالبان؛ اسلام،  نفت و بازی بزرگ جدید» انتشار یافت،  اوضاع آن هنگام را متأثر از شرایطی دانست که او آن را «بازی بزرگ جدید» می خواند.

به‌کارگیری اصطلاح بازی بزرگ از سوی وی اشاره به رقابت روسیه و انگلستان بر سر افغانستان در قرن نوزدهم داشت؛ رقابتی که از نظر این نویسنده پاکستانی در آخر قرن بیستم و پس از فروپاشی شوروی در قالبی جدید، یعنی رقابت بر سر دسترسی به بازارها و منابع انرژی آسیای میانه از مسیر افغانستان پدیدار شده و صحنه‌گردانان جدیدی همچون آمریکا، روسیه، در حد محدودی چین و کشورهای همسایه افغانستان (به‌ویژه پاکستان) داشت. در کنار اینها کارتل‌ها و شرکت‌های مهم نفت‌ و گاز دنیا هم بازیگران پشت صحنه این بازی به شمار می‌آمدند.

حادثه یازدهم سپتامبر و حمله آمریکا و متحدانش به ‌افغانستان از یک‌سو و اجماع جهانی برای برقراری ثبات در این کشور از سوی دیگر، ظاهراً آتش این بازی بزرگ جدید را خاموش کرد. اکنون با گذشت دو دهه و در نتیجه ندانم‌کاری‌ها و اقدام‌های غیرمسئولانه آمریکا و متحدانش، این آتش زیر خاکستر دوباره شعله‌ور شده است. اما نکته مهم و اساسی این است که اگرچه قالب بازی بزرگ تقریباً همچنان پابرجا مانده، ولی بازیگران و صحنه‌گردانان اصلی دست‌خوش تغییراتی شده‌اند.

بر این اساس در شرایط خلأ حضور آمریکایی‌ها، این چینی‌ها هستند که به‌عنوان ابرقدرت نوظهور جهانی، در دور جدید این بازی بزرگ ورود پیدا کرده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های کلان چین در منابع و معادن افغانستان در سال‌های اخیر و تلاش برای جای دادن افغانستان و دیگر کشورهای آسیای میانه در طرح بزرگ «یک کمربند یک جاده» بخشی از همین تحرکات است. علاوه بر این، دیپلماسی انعطاف‌پذیر و اقتصادمحور پکن این امکان را برای آن فراهم آورده که با هر دو جناح درگیر در افغانستان رابطه‌ای همزمان و نزدیک برقرار کند.

سفر هفته گذشته ملابرادر و هیئت همراه به چین و اظهارات سهیل شاهین در مورد دوستی با چین و حمایت طالبان از سرمایه‌گذاری‌های خارجی، کاملاً گویای همین شرایط است. رابطه حسنه پکن و اسلام‌آباد هم به چینی‌ها کمک زیادی می‌کند تا در برنامه‌های اقتصادی اسلام‌آباد برای اتصال آسیای میانه به جنوب آسیا همراهی و مشارکت فعال داشته باشند. لذا اگر اوضاع به‌همین منوال پیش برود چین به بازیگردان اصلی بازی بزرگ جدید در افغانستان و منطقه تبدیل خواهد شد. مگر این‌که آمریکایی‌ها بخواهند به‌نحوی سد راهش شوند.