هدف طالبان از سفر به ترکیه و معمای رفتار دوگانه آنکارا

در این میان در جدیدترین تلاش‌ها امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان در راس هیأتی سیاسی در 14 اکتبر 2021 (22 مهر 1400) عازم ترکیه شد. این سفر، که در شمار نخستین سفرهای دیپلماتیک سران طالبان در قامت حاکمان جدید افغانستان تلقی می‌شود، از اهمیت خاصی برخوردار است. با این حال نحوه استقبال و نوع میزبانی ترکیه از این هیأت که در ظاهر سرد و بدون در نظر گرفتن تشریفات لازم سفرهای دیپلماتیک رسمی صورت گرفت، برای حکومت امارت اسلامی پیام‌های خاص خود را داشت. با این شرایط اینکه چرا طالبان ترکیه را به عنوان مقصد هیئت دیپلماتیک خود انتخاب کردند و این سفر چه دستاوردی برای هیئت طالبان و همچنین طرف ترک در پی داشت موضوعی است که با در نظر گرفتن ابعاد مختلف سفر قابل تجزیه و تحلیل است.
 
اهداف طالبان از سفر به ترکیه
در ارتباط با اهداف هیات سیاسی طالبان از سفر به ترکیه می‌توان به دو محور مهم اشاره کرد.

خروج از انزوای دیپلماتیک و تلاش برای کسب مشروعیت: بدون تردید در شرایط کنونی هرگونه تحرک سیاسی و دیپلماتیک طالبان در خارج از کشور در قالب تلاش این گروه برای کسب مشروعیت بین‌المللی قابل خوانش است. در همین زمینه طالبان در روزهای اخیر مذاکراتی را با آمریکا، اتحادیه اروپا و دیپلمات‌های غربی در دوحه برگزار کرده‌اند. در این مذاکرات طالبان خواهان آزادسازی سرمایه بانک مرکزی، کمک‌های بشردوستانه و تعامل با حکومت تازه تشکیل‌شان شده‌اند. لذا اکنون می‌توان سفر هیات سیاسی طالبان به ترکیه را می‌توان تلاشی جدی برای کسب مشروعیت بین‌المللی مورد ارزیابی قرار داد.

پیشینه اردوغان در حمایت از گروههای سلفی و دلگرمی طالبان به کانال ارتباطی با آنکارا: در سطحی  دیگر، یکی از اهداف اصلی طالبان از سفر به آنکارا در ارتباط با پیشینه اردوغان در حمایت و همکاری با گروههای سلفی است. دولت ترکیه تحت ریاست رجب طیب اردوغان، در چند سال اخیر سطحی گسترده از همکاری استراتژیک و تاکتیکی را با گروه‌های سلفی و جریاات تکفیری برقرار کرده است. حتی شواهدی از همکاری میان ترکیه با داعش، القاعده و بسیاری از گروههای افراط‌گرا در سوریه منتشر شده است که در جامعه جهانی به عنوان تروریست شناخته می‌شوند. هم اکنون طالبان با وجود تسلط بر کابل و بیشتر مناطق افغانستان، در صحنه بین‌المللی به عنوان حاکم افغانستان به رسمیت شناخته نمی‌شود و لذا اکنون این انتظار و امیدواری در میان گروه طالبان ایجاد شده که با توجه به پیشینه ذهنی و عملی اردوغان، آنکارا سیاست حمایت از این گروه را به صورت پنهانی در پیش بگیرد.
 
سیاست محتاطانه آنکارا در نزدیکی به طالبان
 رفتار و کنش دولت ترکیه در مواجهه با هیات سیاسی طالبان، یعنی استقبال سرد در برابر دوربین‌ها اما مذاکرات جدی پشت پرده، خود از نوعی دوگانگی سرچشمه می‌گیرد که در سیاست خارجی ترکیه ریشه دارد. در واقع، ترکیه از یک سو تلاش دارد با نشان دادن فیگور روشنفکرانه و دموکراتیک از خود، به جامعه جهانی به ویژه اروپا و آمریکا نشان دهد که آن‌ها با گروهی همانند طالبان با احتیاط رفتار کرده و قصد دارند کنش‌های این گروه را با موازین حقوق‌بشری روز جهانی تطبیق دهند. برای نمونه پس از دیدار با هیات طالبان مولود چاوش اغلو، وزیر امور خارجه ترکیه تاکید می‌کند: «ما تا به امروز به جامعه جهانی درباره اهمیت تعامل با دولت کنونی طالبان توضیح داده‌‌ایم، اکنون کشورهای جهان به این امر پی برده و چه بی‌طرفانه و چه مغرضانه با طالبان در تماس هستند.» افزون براین چاوش اغلو تصریح می‌کند: «توصیه‌های خود در خصوص تحصیل دختران و اشتغال زنان را بار دیگر با طالبان در میان گذاشته است.» این اظهارات به وضوح نشان‌گر این مساله است که ترکیه قصد دارد خود را حامی حقوق بشر در افغانستان معرفی کند.

در واقع ترکیه تلاش دارد خود را متعهد به چارچوب همکاری با غرب در افغانستان نشان دهد و خود را از مذان اتهام همکاری نزدیک با طالبان یا نزدیکی به این گروه مبرا کند به صورتی که هیچ‌گونه استقبال رسمی از سوی وزارت خارجه ترکیه از طالبان صورت نمی‌گیرد و به انتشار چند عکس ساده اکتفا می‌شود. حتی چاوش اغلو، اصرار دارد تا اعلام کند طالبان درخواست سفر به آنکارا را داشته است و دعوتی از این گروه صورت نگرفته بود.

از سوی دیگر اما اسلام گرایی و جستجوی عمق استراتژیک در جهان اسلام بال دیگر رویکرد سیاست خارجی ترکیه در طول سالهای رهبری اردوغان بوده است. اردوغان و آنکارا با دعوت طالبان به ترکیه قصد دارند خود را به عنوان برادر بزرگ‌تر در جامعه اسلامی معرفی کنند. در حقیقت، رویای ایفای نقش خلافت اسلامی، موضوعی است که رئیس‌جمهوری ترکیه در قالب سیاست‌ورزی مدرن در سر می‌پروراند. 

شکست و خروج نظامی آمریکا در افغانستان در میان بیشتر گروه‌های اسلامی در منطقه مورد استقبال قرار گرفته است و بی تردید گرایش به همکاری با طالبان پیام آوراستقبال آنکارا از چنین موضوعی است. اعلام چاووش اوغلو مبنی بر ارسال یک محموله ۳۳ هزار تنی کمک‌های بشردوستانه از طریق پاکستان به افغانستان توسط هلال احمر ترکیه بر همین اساس است. 

همچنین ترکیه چشم به منافع ژئوپلتیکی و اقتصادی و سیاسی دیگری از تقویت جای پای نفوذ در افغانستان دارد. نخست اینکه کشورهای ترک زبان، که ترکیه از آنها به عنوان «جهان ترک» یا می‌کند، در مرزهای شمالی افغانستان حضور دارند و ترکیه به دنبال ظرفیت‌های افغانستان برای تقویت نفوذ خود در این حوزه می‌باشد. دوم آنکه افغانستان در جوار مرزهای چین، هند و پاکستان به عنوان مقصد کالاهای ترکی و شرکای اقتصادی بزرگ ترکیه در آینده قرار دارد.
 
 رفتار و کنش دولت ترکیه در مواجهه با هیات سیاسی طالبان، یعنی استقبال سرد در برابر دوربین‌ها اما مذاکرات جدی پشت پرده، خود از نوعی دوگانگی سرچشمه می‌گیرد که در سیاست خارجی ترکیه ریشه دارد.