آینده تاریک حضور نظامی ترکیه در عراق

هر چند اولویت دولت عراق و نیروهای مقاومت این کشور در چند سال اخیر خروج نظامیان آمریکایی بوده اما نیروهای عراقی نسبت به برنامه‌های نظامی ترکیه بی تفاوت نبوده و پایگاهای نظامی ارتش ترک نیز در مقاطع مختلف مورد حمله قرار گرفته‌اند. در جدیدترین حملات نیز شاهد هستیم که  سه فروند راکت به اطراف روستایی در دهوک واقع در اقلیم کردستان عراق برخورد کرده که گویا هدف آن مورد اصابت قرار دادن پایگاه نظامیان ترک در شمال شرق موصل، در بعشیقه بوده است. اکنون به نظر می‌رسد بعد از نهایی شدن خروج نظامیان آمریکایی، ترکیه کانون اصلی تمرکز نیروهای عراقی خواهد بود.
 
عراق؛ دومینوی بن بست در ماجراجویی نظامی ترکیه
حضور نظامی ترکیه در کشور عراق طی سال‌های اخیر یکی از مهم‌ترین نمودهای ماجراجویی نظامی آنکارا در سطح منطقه‌ای بوده است. اردوغان با در پیش گرفتن دکترین نئوعثمانی‌گرایی در منطقه تلاش کرده بر بخشی بزرگ از ولایت موصل سابق در عراق کنترل پیدا کند و در همین راستا به بهانه حضور نظامیان گروهک پ‌ک‌ک در مقاطع مختلف حاکمیت سرزمینی کشور عراق را نقض کرده است. هر چند اطلاعات و آمار دقیقی نسبت به پایگاههای ترکیه و تعداد دقیق نیروهای نظامی این کشور در عراق وجود ندارد اما بدون تردید، مهم‌ترین پایگاه ترک‌ها را می‌توان در ناحیه بعشیقه در شرق استان نینوا دانست. اردوگاه «بعشیقه» پایگاه نظامی بعشیقه واقع در 22 كیلومتری شمال موصل در عمق 100 كیلومتری خاک عراق واقع شده است.

همچنین، گزارش‌ها حاکی از ان هستند که تعداد پایگاه‌های نظامی ترکیه در اقلیم کردستان عراق به بیش از ۱۹ پایگاه می‌رسد که از این بین ۱۵ پایگاه نظامی و ۴ پایگاه دیگر اطلاعاتی هستند. در منطقه «کانی ماسی» از توابع استان دهوک بزرگترین پایگاه نظامی ترکیه قرار دارد که حدود ۱۵۰۰ نظامی و عوامل اطلاعاتی با ادوات زره را در خود جای داده است و این پایگاه باند پروازی هم دارد. این پایگاه‌ها در عمق ۱۰ کیلومتری داخل اراضی عراق قرار دارند. همچنین، پایگاه‌های دیگر در زاخو، العمادیه، شیلادزی و سوران در استان اربیل و مراکز نظامی دیگری در طول نوار مرزی و در دامنه‌های کوه کورک قرار دارد. در مجموع گزارش‌های حاکی از آن هستند که تعداد کل نیروهای نظامی ترکیه در کشور عراق 2500 تا 3 هزار نفر است که این افراد بیشتر در 6 پایگاه نظامی دائمی این کشور مستقر هستند.

اردوغان با توجه به تعداد قابل توجه پایگاههای نظامی دائمی و غیردائمی ترکیه در عراق، در یک سال گذشته تلاش کرده که به بهانه حضور شبه نظامیان پ‌ک‌ک، عمق نفوذ خود را در عراق افزایش دهد. در همین راستا نیز شاهد هستیم که یک سال گذشته در 15 ژوئن 2020 (26 خرداد 1399) ترکیه عملیات «پنجه عقاب»، در 17 ژوئن 2020 (28 خرداد 1399) عملیات «پنجه ببر» و در 23 آوریل 2021 (3 اردیبهشت 1400) عملیات «پنجه برق» و «چنگال رعد» را انجام داد. با این وجود، نوع مواجهه نیروهای مختلف عراقی و دولت بغداد به وضوح نشان‌گر آن است که در آینده نزدیک اخراج نظامیان اشغال‌گر ترکیه ار عراق به صورت جدی در دستور کار قرار خواهد گرفت.

اردوغان در مسیر اجرایی کردن رویای احیای امپراتوری عثمانی در نقاط مختلف غرب آسیا و شمال آفریقا ماجراجویی‌های نظامی خود را در کشورهایی همانند سوریه و لیبی آغاز کرد اما روند معادلات میدانی در این کشور به وضوح نشان‌گر آن است که اکنون آنکارا با شکست و بن‌بست در راهبرد نظامی خود مواجه شده است. در ادامه این شکست راهبردی عراق نیز می‌تواند ضلع سوم بن بست در سیاست نظامی‌گری رجب طیب اردوغان باشد. این امر به وضوح در روند سیاست‌گذاری و مواضع کلان بغداد و اربیل نسبت به حضور نظامی ترکیه قابل پیش‌بینی است.
 
اراده جدی نیروهای عراقی برای اخراج نظامیان ترکیه
در کنار دولت عراق، نیروهای حشدالشعبی در سالیان اخیر اقدامات و اهتمام قابل توجهی به اخراج نظامیان خارجی از عراق داشته‌اند. به جرات می‌توان این ادعا را مطرح کرد که نیروهای حشد الشعبی در حراست از یکپارچگی سرزمینی و دفاع از حاکمیت و امنیت ملی عراق نقش یک نیروی آوانگارد (پیشرو) را ایفا کرده‌اند. اقدامات حشد الشعبی در مقابله با اشغال‌گران آمریکایی در چند سال گذشته نیز مثمرثمر بوده و برآیند آن را در توافق دولت عراق با آمریکایی‌ها برای خروج نظامیان‌شان از عراق می‌توان مورد مشاهده قرار داد.

با این وجود، توجه به این مساله ضروری است که اهتمام ویژه حشدالشعبی برای مقابله با نظامیان خارجی در چند سال گذشته تنها محدود به نیروهای آمریکایی نبوده، بلکه مبارزات گروههای مقاومت با نیروهای خارجی، پیامی روشن و شفاف برای ترکیه نیز است. بدین معنا که هر گونه انگیزه متجاوزانه و اشغال‌گرانه تحت هر بهانه‌ای که باشد از سوی نیروهای مقاومت غیر قابل پذیرش بوده و باید آنکارا سریعا در راهبرد خود تجدیدنظر کند. در واقع، اکنون می‌توان اظهار داشت که دوران جولان نظامی و اشغال عراق به بهانه مقابله تروریسم و بی ثباتی به سر رسیده است و ترکیه باید به دنبال ایجاد چارچوبهای جدید امنیتی بر اساس احترام به تمامیت ارضی کشورهای منطقه باشد.

همچنین، در سطحی دیگر به نظر می‌رسد حکومت اقلیم کردستان عراق نیز بر خلاف گذشته در مسیر مقابله با تجاوزات سرزمینی ترکیه، مواضعی نزدیک به بغداد را اتخاذ کرده است. هر چند حزب دموکرات کردستان عراق در چند دهه گذشته نقش کریدور اصلی وارد کردن نظامیان ترک به عراق را ایفا کرده اما اکنون به نظر می‌رسد ناتوانی این حزب در مقابله با تهدیدات گروهک پ‌ک‌ک علیه خود، زمینه‌ساز بازنگری در همکاری با اشغال‌گری‌های ترکیه شده است. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد، در اینده نزدیک بعد از تکمیل پروژه اخراج نظامیان آمریکایی، مقابله با اشغال‌گری ترکیه در دستور کار اربیل و بغداد قرار خواهد گرفت.