چهار تاثیر فراگیر شدن فرآیند آشتی ملی در سوریه

روند آشتی ملی نتیجه مستقیم فرمان عفو عمومی بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه در 2 می 2021 (12 اردیبهشت 1400) بود. بشار اسد قریب به 7 ماه قبل، فرمان عفو عمومی برای محکومان پرونده‌های کیفری را صادر کرد. این فرمان عفو شامل جرایمی نظیر «خدشه وارد کردن به اقتدار دولت» یا «فرار از سربازی» به شرط مراجعه فرد فرار کننده طی ۳ تا ۶ ماه آتی می‌شد. این فرمان همچنین جرایم قانون تروریسم از جمله «توطئه برای ارتکاب اقدامی تروریستی» و تعامل با پولی غیر از لیره سوریه به شرط پرداخت غرامت به بانک مرکزی را شامل می‌شد.

هر چند این فرمان شامل افراد مرتبط با گروه اخوان المسلمین و اسرائیل نمی‌شد اما در ادامه فرآیند «صلح بدون جنگ» این روند به شدت مورد استقبال شهروندان سوری واقع شده است. علاوه بر استان درعا در ماه سپتامبر 2021 (شهریور 1400) این روند در اواخر ماه نوامبر 2021 (آذر 1400) نیز ادامه پیدا کرد که طی آن در شهر المیادین استان دیر الزور غیرنظامیان تحت تعقیب و نظامیان و سربازان فراری با رساندن خود به پایگاه‌های ویژه برای برخورداری از عفو عمومی به زندگی طبیعی خود باز گشتند.

در جدیدترین مرحله اجرایی شدن فرآیند آشتی ملی نیز به گفته خبرگزاری رسمی سوریه، ۲۲ هزار نفر در منطقه دیر الزور به این طرح پیوسته و آماده سازی برای تکرار آن در استان الرقه هم در حال انجام است. در واقع، بنابر اعلام دولت سوریه از اکتبر گذشته تا به امروز 22 هزار نفر از (شورشیان) منطقه به این طرح پیوسته و جنگ علیه دولت مرکزی را کنار گذاشته اند. همچنین، مرکز سوری پایش حقوق بشر در بیانیه‌ای در این رابطه تاکید کرده  بعد از شهر المیادین اکنون شاهد اجرایی شدن این طرح در شهر رقه هستیم تا بعد از تکمیل شهر دیر الزور بقیه شهرهای باقی مانده هم در چارچوب آشتی ملی از حضور افراد (شورشی) که با دولت مرکزی مشکل داشتند پاکسازی شوند. با ابن اوصاف، اکنون این مساله قابل طرح است که اجرایی شدن این طرح می‌توان چه تاثیراتی را بر آینده تحولات کشور سوریه بر جای بگذارد؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان بر تاثیر گذاری فرآیند آشتی ملی بر چهار حوزه مهم اشاره داشت.
 
1- گذار فرآیند حل بحران از میدان جنگ به عرصه دیپلماسی
روند جدید آشتی ملی در سوریه در شرایطی است که طی این روند دمشق، با میانجی‌گری روسیه توانسته بود با بزرگان عشایر شهرک «الیادود» به توافق برسد که گروه‌های مسلح می‌بایست تمامی سلاح‌های خود را به ارتش تحویل دهند و کنترل شهرک به نیروهای دولتی واگذار شود. اما تاثیر مهم این ابتکار عمل، گذار از حل نظامی بحران‌ و گام برداشتن در مسیر صلح‌آمیز است.

در واقع، با گذشت بیش از 10 سال از بحران سوریه، حرکت این کشور به سمت پایان بحران به طور روزافزون شتاب بیشتری یافته است. در وضعیت جدید به نظر می‌رسد رویه‌ای جدید برای بازگشت حاکمیت حکومت مرکزی بر مناطق مختلف سوریه در حال اجرایی شدن است که اساس آن برخلاف رویه سابق که بر مبنای پیروزی‌های میدانی و با توسل بر قوه قهریه بود، بر دیپلماسی و قدرت نرم بنا نهاده شده است. در همین راستا شاهد هستیم که دور جدید از روند مذاکرات صلح از شهر المیادین آغاز شده و در حال تسری به دیگر شهرها و شهرک‌های استان سوریه است. 

این روند که از آن به عنوان «دوران پیشروی صلح‌آمیز برای گذار از مرحله بحران» می‌توان یاد کرد، مرحله‌ای جدید از تحولات سوریه بعد از بحران 2011 است که عنصر اصلی آن را می‌توان پذیرش مشروعیت مجدد حکومت مرکزی از سوی شهروندان سوری ارزیابی کرد.
 
2- خنثی کردن فشارهای سیاسی و تبلیغات منفی خارجی و افزایش مشروعیت دمشق
یکی دیگر از تاثیرت مهم فراگیر شدن طرح آشتی ملی در سوریه، خنثی کردن فشارهای سیاسی و تبلیغات منفی خارجی و افزایش مشروعیت دمشق در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی می‌باشد. در حقیقت، صلح سران عشایر با حکومت مرکزی به معنای افزایش بیش از بیش مشروعیت و جایگاه حکومت مرکزی سوریه و شخص بشار اسد در میان شهروندان سوری است.

هر چند در انتخابات سراسری این کشور قریب به 95 درصد شهروندان به ریاست جمهوری اسد رای دادند اما تسلیم بدون درگیری گروههای تروریستی و بازگشت شهروندان به مناطق تحت سکونت‌شان رخدادی است که بر میزان مقبولیت نظام حاکم افزوده است. بدون تردید، گسترش فرآیند آشتی ملی در سال جدید میلادی نیز می‌تواند واپسین ضربه را به تبلیغات سوء رسانه‌های غربی، عربی و صهیونیستی وارد کند که در یک دهه گذشته سیاست سیاه‌نمایی و نامشروع جلوه دادن حاکمیت بشار اسد را در پیش گرفته‌اند.
 
3- تسهیل بازگشت آوارگان
یکی دیگر از تاثیرات مهم فراگیر شدن فرآیند آشتی ملی در سوریه، می‌تواند آشتی شهروندان با حکومت مرکزی و تسهیل زمینه بازگشت آوارگان باشد. در ماهها و سال‌های ابتدایی بعد از آغاز بحران سوریه در سال 2011 بخشی قابل توجه از شهروندان سوری تحت تبلیغات گسترده رسانه‌های غربی و عربی، مسیر الحاق و نزدیکی به گروههای تروریستی را در پیش گرفتند. آ‌ن‌ها در  ابتدا چنین می‌پنداشت که این گروههای رادیکال می‌توانند تحت لوای حکومت خود آرمان‌شهر ایجاد کنند اما بتدریج پس از پی‌بردن به ماهیت واقعی این جریانات، هم‌اکنون شهروندان به ستوه آمده از ناامنی و اقدامات تروریست‌ها، آغوش خود را برای حضور نیروهای حکومت مرکزی به عنوان ناجی صلح گشوده‌اند.

اکنون، شهروندان سوری و سران قبال و عشایر این کشور به محور دمشق – تهران – مسکو به عنوان جریان قابل اعتماد باور داشته و این محور می‌تواند بدون دخالت محور غربی - عربی و ترکیه به صورت مستقیم با مخالفان مذاکرات را پیش برده و به توافقاتی پایدار دست یابد. در سطحی دیگر، این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز تسهیل بازگشت آوارگان در مرزهای داخلی و خارجی به محل اصلی سکونت‌شان طی چند ماه آینده باشد. در حقیقت، بخشی بزرگ از شهروندان سوری در نتیجه وقوع بحران در این کشور آواره شده و هم اکنون در پی بازگشت ثبات به کشور برای بازگشت به محل سکونت اولیه و اصلی خود هستند. لذا می‌توان گفت که فرآیند آشتی ملی تاثیری چشم‌گیر بر حل مساله آوارگان سوری برجای خواهد گذاشت.
 
4- ایجاد دو دستگی در میان گروه‌های تروریستی دلب
فرآیند آشتی در سطح چهارم می‌تواند عاملی برای انشقاق آرا و درگیری میان گروههای تروریستی حاضر در ادلب باشد. در مقطع کنونی استان ادلب بزرگ‌ترین کانون تجمع نیروهای تروریست خارجی و داخلی بوده و اولویت حکومت مرکزی بر حل مسالمت آمیز مسأله ادلب متکی است. هم اکنون گسترده‌تر شدن و سریع‌تر شدن فرآیند آشتی ملی می‌تواند شرایط را برای جلوگیری از جنگ جدید ایجاد کند.

کاربرد این ابتکار عمل در مورد ادلب اگرچه با دشواری‌هایی مانند مخالفت ترکیه و فشار گروه‌های تروریستی بر مردم مواجه است اما به مرور بخشی از مسلحین (سوری‌ها) نیز با مشاهده عفو هم‌کیشانشان در دیگر مناطق، و با در نظر گرفتن واقعیت ناتوانی خود در مقابله با حکومت مرکزی، خواهان مصالحه خواهند شد. موضوعی که در آینده می‌تواند به شکاف در میان نیروهای داخلی و خارجی بیانجامد؛ زیرا فرمان عفو دمشق تنها مشمول شهوندان سوری خواهد بود.