اراده مصمم تهران و اسلام‌آباد برای توسعه همکاری‌های اقتصادی

اگرچه وزارت خارجه پاکستان صحبتی از گفتگو بر سر انتقال گاز ایران به این کشور نکرده بود اما به گفته امیرعبد‌اللهیان در زمینه صدور گاز و همچنین افزایش میزان صادرات برق ایران به پاکستان هم گفتگو شده است. وزیر حارجه پاکستان هم در نشست خبری با امیرعبداللهیان نسبت به احیای برجام ابراز امیدواری کرد که به اذعان او این اقدام می‌­تواند راه تعاملات جهانی با ایران را هموار کند. بلاول بوتو زرداری در دومین روز از سفر خود به ایران برای زیارت بارگاه امام رضا (ع) به مشهد مقدس خواهد رفت.
 
موضع ثابت اسلام آباد در برابر ایران
سفر زرداری به ایران اولین سفر او در دولت جدید پاکستان است و این موضوع نشان‌گر آن است که رهبران اسلام آباد به توسعه مناسبات با تهران همانند گذشته تمایل دارند. دولت عمران خان، نخست وزیر سابق پاکستان روابط دوستانه‌­ای با ایران داشت و در بحبوحه افزایش تنش‌ها بین تهران و عربستان سعودی، عمران خان برای کاهش تنش‌ها بین تهران و ریاض، به ایران سفر کرد تا بین دو رقیب میانجیگری کند. ایران در تحولات سیاسی اخیر پاکستان که نخست وزیر از طریق شبه کودتا برکنار شد، موضع رسمی اتخاذ نکرد و تحولات سیاسی این کشور را با دقت رصد می‌کرد و روی کار آمدن دولت جدید این کشور را نیز به فال نیک گرفته و ابراز امیدواری کرده که روابط خوب دو کشور مثل گذشته تداوم داشته باشد.  

هر چند پس از روی کار آمدن شهباز شریف نخست وزیر جدید پاکستان، این گمانه‌زنی­ وجود داشت که در سیاستهای منطقه‌­ای پاکستان تغییراتی اساسی ایجاد شود ولی آنچه تاکنون شاهد بودیم خلاف این ‌‌بوده است و به نظر می­‌رسد رهبران جدید اسلام آباد سیسات‌های دولت سابق در همکاری با کشورهای منطقه را ادامه می‌دهند. نخست وزیر پاکستان هم پیشتر در سخنانی گفته بود که از تقویت روابط با کشور دوست و برادر ایران به ویژه در بخش تجارت حمایت می‌کند.  

از طرف دیگر سفر وزیر خارجه پاکستان به ایران پس از آنجام می‌شود که حسین امیرعبداللهیان چند روز پیش برای گفتگو با مقامات هند به این کشور سفر کرده بود. باتوجه به اینکه هند و پاکستان دهه­‌ها است بر سر اختلافات مرزی تنش دارند، ایران برای اینکه گفتگو با مقامات هند حساسیتی در اسلام آباد ایجاد نکند، تلاش می­‌کند در روابط خود با این دو کشور موازنه را برقرار کند و به همکاری‌های سیاسی و اقتصادی با هر دو طرف ادامه دهد.   

همانگونه که ایران نمی‌خواهد در روابط دوجانبه خود با هند و پاکستان خللی ایجاد شود، این مسئله برای پاکستانی­‌ها هم وجودارد. پس از آنکه نخست وزیر پاکستان در اولین سفر خارجی خود به عربستان سعودی رفت، برخی بر این باور بودند که رهبران جدید اسلام آباد به سمت سعودی‌ها گرایش دارند اما این کشور در زمانی که روابط تهران و ریاض تنش آلود است، تلاش می­‌کند تا به موازنه سازی بین دو طرف ادامه دهد و با میانجیگری به بهبود روابط ایران و عربستان کمک کند. مقامات پاکستان همواره خواهان کاهش تنش‌ها بین ایران و عربستان بوده­‌اند زیرا این مسئله را تضمینی برای امنیت منطقه می‌دانند. در سالهای اخیر که پرونده تجاوز ائتلاف سعودی به یمن مهمترین پرونده اختلاف‌برانگیز میان تهران و ریاض بوده است اسلام‌اباد برخلاف فشارهای شدید سعودی حاضر به شرکت در این ائتلاف نشدند و در ادامه مواضع منطقی در مورد ضرورت پایان جنگ از طریق مذاکره اتخاذ کردند.

تجربه دو دهه گذشته نشان داده که هرگونه تغییر دولت‌ها در پاکستان تغییرات کلان، راهبردی و گسترده‌ای را در روابط خارجی این کشور با ایران ایجاد نکرده است و همه احزاب سیاسی رویکرد یکسانی نسبت به ایران دارند. 
 
توسعه مبادلات اقتصاد در راس اولویت‌های دو کشور  
هرچند حجم مبادلات اقتصادی دو کشور چشمگیر نیست اما مقامات دو کشور از ضرورت توسعه مناسبات اقتصادی سخن می­‌گویند. بر اساس آمارهای اعلام شده، حجم تجارت دوجانبه بین ایران و پاکستان کمتر از ۵/ ۱ میلیارد دلار در سال است که رقم کوچکی در مقایسه با ظرفیت‌هیا اقتصادی دو همسایه محسوب می‌شود. با این حال از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم دو کشور تلاش کرده­‌اند تا سطح همکاریهای اقتصادی را افزایش دهند. سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران هم در دیداری که سال گذشته با عارف علوی، رئیس جمهور پاکستان داشت مناسبات دو کشور را ناکافی دانسته و بکارگیری از تمام ظرفیت‌های دو طرفه برای توسعه مناسبات اقتصادی را خواستار شده بود. بر همین اساس تفاهم‌نامه‌­ای که سال گذشته بین تهران و اسلام‌آباد امضا شد قرار است تجارت بین دو کشور تا سال آینده به 5 میلیارد دلار در سال ارتقا پیدا کند. این تفاهم‌نامه، همچنین راه سرمایه گذاری شرکت‌های پاکستانی در ایران را فراهم می­‌کند.  

همچنین در صورتی که بازارچه­‌های مرزی بین دو کشور توسعه پیدا کند، مبادلات کالا بین دو طرف با سهولت بیشتری انجام می­‌شود. باتوجه به اینکه به دلیل تحریم‌های غرب انتقال پول به ایران با مشکل مواجه است، لذا بخشی از تعاملات اقتصادی دو کشور بر اساس تهاتر انجام می­‌شود و در قبال فروش نفت، کالاها و اقلام مواد غذایی از پاکستان وارد می‌­شود تا در دوره تحریم‌ها تعاملات اقتصادی همچنان برقرار باشد.  

مهمترین بخش اقتصادی که می­‌توانست بین ایران و پاکستان تحول چشمگیری ایجاد کند، بحث انتقال گاز ایران به پاکستان است. خط لوله صلح تا مرز پاکستان امتداد پیدا کرده اما به دلیل تحریم‌های آمریکا، تکمیل این خط لوله ناتمام مانده است. در صورتی که تحریم‌های بین‌­المللی ایران لغو شود زمینه برای ادامه همکاری در عرصه انرژی نیز از سرگرفته خواهد شد و مقامات اسلام آباد هم از این مسئله به شدت استقبال می‌­کنند، چرا که می­‌توانند انرژی مورد نیاز خود را با قیمت ارزان و به مطمئن‌ترین شکل تامین کنند.

در سالهای اخیر تمایل هند به افزایش سرمایه‌گذاری در ایران بویژه در بند چابهار بر حس رقابت‌جویی اسلام اباد برای افزایش نقش‌آفرینی در بازار ایران تأثیرگذار بوده است. ایران و پاکستان می‌­توانند با توسعه بندر چابهار و گوادر در توسعه تجارت و حمل و نقل دریایی مکمل همدیگر باشند. این دو بندر مهم تنها 140 کیلومتر بایکدیگر فاصله دارند و مقامات پاکستانی هم پیشتر آمادگی خود را برای توسعه مبادلات از طریق این دو بندر اعلام کرده بودند.

از سوی دیگر، مسئله افغانستان از جمله موضوعات مشترک بین ایران و پاکستان است که در شرایط فعلی به شدت روی آن متمرکز هستند. از آنجا که ایران و پاکستان مرزهای طولانی با افغانستان دارند از سرایت ناامنی­‌ها از خاک افغانستان به داخل مرزهایشان نگران هستند و از زمان قدرت گیری طالبان هم تلاش کرده‌­اند تا از طریق نشست‌های منطقه­‌ای به برقراری صلح و ثبات در افغانستان کمک کنند.