روابط ایران و کشورهای آمریکای لاتین در مرحله "هشدار"

"محمود احمدی نژاد"، رئیس دولت جمهوری اسلامی ایران از روز گذشته در صدر هیاتی 100 نفره عازم چهار کشور آمریکای لاتین شده است.

رئیس جمهور ایران در آغاز سفر خود اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران درصدد گسترش همه جانبه روابط با کشورهای این منطقه است.

"روابط تهران با کشورهای واقع در نیمه جنوبی قاره آمریکا در مرحله هشدار قرار گرفته است و تعلل بیشتر در این زمینه، لطمات غیر قابل جبرانی برای کشور به ارمغان خواهد آورد."

* * * *

رئیس جمهور ایران برای ششمین بار از زمان مسوولیتش در جایگاه ریاست جمهوری اسلامی ایران راهی منطقه آمریکای لاتین شده است. به احتمال قریب به یقین، این آخرین سفر دکتر احمدی‌نژاد – تا پایان دوره ریاست جمهوری کنونی - به این منطقه از جهان است.

روابط ایران با کشورهای آمریکای لاتین در یک دهه اخیر شکل جدی‌تر به خود گرفته و در دوره دو دولت اخیر با حرارت بیشتری به آن پرداخت شده است. گسترش روابط جمهوری اسلامی با این منطقه دلایل گوناگون دارد که بخشی مربوط به تحولات در آن منطقه، بخشی به تحولات داخل ایران و بخش دیگر متاثر از تحولات در نظام بین‌الملل بوده است.

 "هم‌اکنون شرایطی ویژه در آمریکای لاتین حاکم است و در برهه کنونی، محورِ مخالفِ سلطه آمریکا در این منطقه، در قوی‌ترین موضع خود قرار دارد" و لذا زمان اتلاف وقت و فرصت‌سوزی نیست.

احمدی‌نژاد روابط با لاتینی‌ها را خوب شروع کرد و سر و صداهایی که از این سو و آن سو بلند شد نشان داد که او و همکارانش خوب نشانه‌گیری کرده‌اند. این آغاز خوب، توقعات از وی و دولتش را بالا برد و انتظار می‌رفت قدم‌های آتی دولت ایران نیز جدی باشد.

انبوهی از تفاهم‌نامه‌ها و توافقنامه‌ها با دولت‌های این منطقه امضاء شد و هم‌پیمانان ایران در آمریکای لاتین که به تازگی کشورهای‌شان را از بند اسارت همسایه شمالی خارج کرده و به دنبال شرکای جدید سیاسی و اقتصادی بودند، چشم‌اندازی امیدوارانه به توسعه مناسبات با تهران داشتند.

اما اکنون پس از گذشت‌ها سال‌ها، اکثریت تفاهمات دو جانبه روی کاغذ معطل مانده است. حقیقت این است که اراده روسای جمهور مبنی بر توسعه روابط به بدنه دولت‌ها و دستگاه‌ها اجرایی تعمیم نیافته و متاسفانه این نقص در طرف ایرانی به مراتب بیشتر است.

در حالی که مقامات عالی ایران و کشورهای آمریکای لاتین کانال پر از موانع روابط دو جانبه را با وجود فشارهای گسترده بین‌المللی و مانع‌تراشی‌های اپوزیسیون در دو طرف، با مرارت بسیار حفر می‌کنند، نیروی کافی برای حفظ و نگهبانی از دستاوردهای حاصل شده وجود ندارد. نتیجه این عدم پشتیبانی مناسب، آن شده که مناسبات دو طرف تنها در سطوح سیاسی باقی مانده و طبیعتا بسیار آسیب‌پذیر است.

زمانی که جمهوری اسلامی پیوند مستحکمی با شرکای خود در آمریکای لاتین در حوزه منافع و مصالح ایجاد نمی‌کند باید منتظر تلاطم جدی در روابط فیمابین در آینده نه چندان دور باشد. چرا که رقبای سیاسی ایران با بکارگیری ابزارهای مختلف تلاش می‌کنند دوستان جمهوری اسلامی را از دایره همکاری با تهران خارج کنند و در این مسیر از انواع تهدیدات و تطمیعات بهره می‌گیرند.

اگر چه این کم‌کاری عمدتا از ناحیه دستگاه‌های اجرایی و زیر مجموعه‌های دولت است، اما سایر قوا همچون مجلس شورای اسلامی در این مسیر بی‌تقصیر نیستند. در سال‌های گذشته شاهد عدم همکاری کافی نمایندگان مجلس در خصوص تخصیص اعتبارات و تصویب برخی قوانین برای تسهیل روابط دو جانبه بوده ایم.

بهتر است تعارف را کنار بگذاریم و در کنار ذوق‌زدگی‌ها و هیجانات ناشی از ابراز نگرانی‌های مکرر مقامات آمریکایی در رابطه با مناسبات ایران و کشورهای آمریکای لاتین، کمی واقع‌گرایانه‌تر به اصل موضوع بنگریم.

اقدامات بسیار محدود و بعضا نا صواب نهادهای دولتی و خصوصی که به نمایندگی از جمهوری اسلامی در برخی کشورهای منطقه انجام شده، به هیچ وجه پاسخگوی انتظارات ایجاد شده از ایران نیست. هنوز بسیاری از توافقات امضاء شده اجرایی نشده و با گذشت سال‌ها در برخی از کشورها همچون نیکاراگوئه و اکوادور هنوز یک پروژه قابل ذکر از سوی ایران به مرحله اجرا نرسیده است.

به رغم آنچه که در رسانه‌ها تبلیغ می‌شود، روابط تهران با کشورهای واقع در نیمه جنوبی قاره آمریکا در مرحله هشدار قرار گرفته است و تعلل بیشتر در این زمینه، لطمات غیر قابل جبرانی برای کشور به ارمغان خواهد آورد.

هدف این نوشته "سیاه‌نمایی" و بی‌ارزش نشان دادن تلاش‌های صورت گرفته از سوی مسوولین ذیربط نیست؛ کما اینکه سابقه مکتوبات نگارنده چنین مساله‌ای را نشان نمی‌دهد. اما سکوت در قبال آنچه که اکنون در حال وقوع است یا سوت و کف برای روند موجود، بی‌تعهدی به منافع کشور و آرمان‌های نظام اسلامی است که تکلیفی سنگین بر دوش دلسوزان آن گذارده است.

لذا انتظار می‌رودآقای احمدی نژاد در سفر کنونی به آمریکای لاتین که بسیاری از مسوولین و دست‌اندرکاران روابط با کشورهای این منطقه وی را همراهی می‌کنند اقدامات جدی برای تحول در وضعیت نا مطلوب کنونی انجام دهد تا در ایام باقیمانده از دولت ایشان، کشور از مواهب و منافع آن بهره‌مند شده و دولت‌های آتی نیز در مسیر ترسیم شده پیش روند.

برای نیل به این منظور، می‌بایست راه‌کارهای تعمیم اراده رئیس‌جمهور و مقامات عالی کشور به بدنه‌های اجرایی و مسوول استخراج شود. رئیس محترم دولت توجه داشته باشد مادامی که افراد توانمند، با انگیزه و آشنا به منطقه در امور مربوط به روابط با این کشورها به کار گرفته نشوند و دستگاه‌های اجرایی و وزارتخانه‌های مسوول صرفا از سر رفع تکلیف بکار بنگرند، تحولی در وضع کنونی واقع نخواهد شد.

دستگاه‌های مسوول می‌بایست دائما مورد سوال واقع شوند و کارنامه عملکرد آنها در این حوزه مورد بررسی دقیق واقع و مشخص شود که پیشرفت کارها چه میزان بوده و در قبال کم‌کاری‌ها و اهمالات صورت گرفته اقدام جدی صورت بگیرد.

با نظر به پتانسیل مدیریتی موجود و دغدغه‌های مدیران کنونیِ مسوول در روابط، طرح بکارگیری از نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور در مناطق – مشروط به استفاده از افراد توانمند و مسلط به منطقه – یکی از راه‌کارهای موثر برای تحول در وضعیت کنونی روابط با آمریکای لاتین بود که متاسفانه در مسیر درست خود قرار نگرفت. اگر چه فرد انتخاب شده برای این منطقه جغرافیایی نیز واجد شرط ذکر شده نبود.

همان گونه که بارها از زبان کارشناسان و مقامات عالی کشور عنوان شده، روابط با کشورهای آمریکای لاتین به دلایل سیاسی، اقتصادی، ایدئولوژیک، استراتژیک و بین‌المللی به سود جمهوری اسلامی و در راستای منافع ملت ایران است. دشمنان نظام اسلامی این مهم را به خوبی دریافته‌اند و در تلاش برای ممانعت از تداوم و تقویت آن هستند.

از این رو انتظار است ما نیز از شعور محصول از شعارهایی که می‌دهیم کمی بیشتر بهره جسته و تعهداتی و انتظاراتی که از خود و کشور در اذهان دوستان‌مان ایجاد می‌کنیم عملی سازیم.

یادداشت از امیر تفرشی
کارشناس مسائل آمریکای لاتین