بازگشت روسيه به خاورميانه

به نظر مي رسد روسیه كه به مسائل روز و مهم جهان چون مسائل سوريه، تهديد جنگ عليه ايران، جاه طلبي هاي گسترده اسرائيل و رشد اسلام سياسي در سراسر جهان عرب توجه ويژه اي دارد.
اين موضوع ها جزو مسائل مهمي بودند كه در كنفرانسي در «سوشي» در ساحل درياي سياه واقع در روسيه به بحث و مناظره گذاشته شدند. اين كنفرانس بين 17 و 18 فوريه سال جاري ميلادي برگزار شد.
در اين كنفرانس كه با عنوان «تحول در جهان عرب و تمايلات روسيه» برگزار شده بود، بيش از 60تن از ده ها كشور جهان در آن حضور داشتند.

در ميان حاضران و شركت كنندگان اين كنفرانس مي توان به «ميخاييل بوگدانف»، معاون وزير خارجه روسيه، «ويتالي نوآمكين»، مدير مؤسسه مطالعات شرق در آكادمي علوم روسيه، «الكسي واسيليف»، مدير مؤسسه مطالعات آفريقا و عرب در آكادمي علوم روسيه و «آندري باكلانف»، رئيس دپارتمان امور بين الملل در مجمع فدرال روسيه اشاره كرد.
از نظر روسيه، خاورميانه مكاني بسيار نزديك است و با وجود 20ميليون مسلمان در قفقاز شمالي، اين كشور احساس مي كند كه ثبات داخلي اش ارتباط كاملي با پيشرفت هاي جهان عرب به ويژه رشد احزاب اسلام گرا در منطقه دارد.

نخستين واكنش مسكو در قبال بيداري اسلامي در جهان عرب محتاطانه بوده است و هيچ شكي در اين روند نيست؛ چرا كه روسيه پيشتر با انقلاب گل سرخ در گرجستان، انقلاب نارنجي در اوكراين و انقلاب لاله در قرقيزستان مواجه بوده و زخم خورده اين رويدادهاست و هنوز هم محتاطانه و آگاهانه به ايجاد روابطي با دولت هاي جديد عربي نياز دارد.
رويدادهايي كه در جهان عرب رخ داده اند، ممكن است باعث مداخله در انتخابات رياست جمهوري چهارم ماه مه سال 2012 ميلادي در روسيه شوند و بر محبوبيت ولاديمير پوتين، نخست وزير روسيه و نامزد رياست جمهوري اين كشور بيفزايند.

سفر تاريخي پوتين به عربستان و كشورهاي حوزه خليج فارس در سال 2007 ميلادي كه اولين سفر به اين كشورها توسط يكي از رهبران روسيه محسوب مي شود باعث شد تا پوتين مدعي شود كه مي داند چگونه زمام امور خاورميانه را به دست بگيرد.
همچنين اوضاع و شرايط موجود در سوريه به عنوان يكي از دل مشغولي هاي مسكو مطرح شده است.

ميخاييل بوگدانف، معاون وزير خارجه روسيه با جديت كامل آن طور كه گمان مي رفت به قدرت هاي غربي هشدار داده و مي گويد: «روسيه نمي تواند مداخله آشكارا در يك طرف درگيري را تحمل كند. به عبارتي نبايد يك طرفه به قاضي رفت. اين يك امر غيرمعمول است كه بشاراسد، رئيس جمهور يك كشور مستقل را مجبور به كناره گيري از قدرت كنيم. روسيه به دنبال انجام مذاكرات بدون هيچ پيش شرطي است و به برقراري ارتباط با مخالفان ادامه مي دهد. با اين حال، مخالفان بايد ارتباط خود را با افراطيون قطع كنند. روس ها در مورد سوريه تحت تأثير آنچه كه در ليبي اتفاق افتاد، هستند.»

معاون وزير خارجه روسيه با متهم كردن قدرت هاي غربي در امور ليبي و اشتباهات گريزناپذير و فاحش در سرنگوني معمر قذافي، رهبر سابق ليبي مي گويد: «الزامي است كه در مورد تلفات غيرنظاميان در حملات هوايي نيروهاي ائتلاف ناتو در اين كشور تحقيق صورت گيرد.»
پرفسور نوآميكن نيز مي گويد: روسيه گمان مي كند كه خيانتي از سوي شركاي بين المللي صورت گرفته است. فرمان منطقه پرواز ممنوع در ليبي به يك مداخله نظامي تمام عيار تبديل شد و اين روند نبايد به هيچ وجه در سوريه تكرار شود.

وي خاطرنشان كرد: مسلح كردن مخالفان تنها باعث افزايش قتل عام و كشتار مي شود. هم اكنون خطر و تهديد جنگ داخلي وجود دارد و انجام اصلاحات يك فرصت خواهد بود. اكثريت مردم سوريه خواهان بركناري رئيس جمهورشان نيستند و نيروهاي خارجي نبايد در امور اين كشور مداخله كنند.
پرفسور نوآميكن، مدير مؤسسه مطالعات شرق در آكادمي علوم روسيه به اين مسئله اشاره اي نكرد كه شايعاتي در اين كنفرانس انتشار يافت كه روسيه به اسد در مورد ارايه پيش نويس قانون اساسي سوريه مشاوره داده است.

همان طور كه انتظار مي رفت، بسياري از هيئت هاي عربي در اين كنفرانس نقش حمايتي روسيه را از بشاراسد به ويژه در وتوي قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل كه چهارم فوريه صورت گرفت مورد انتقاد قراردادند. در اين قطعنامه آمده بود كه بشار اسد بايد از سمت خود به عنوان رئيس جمهوري سوريه كناره گيري كند.
پرفسور نوآمكين افزود: ما به دنبال يك استراتژي همكاري ميان بهار عربي و روسيه هستيم و آنهايي را كه به تمايلات وعلايق و منافع ما وقعي نمي گذارند، به چالش مي كشيم.

وي بر اين موضوع تأكيد كرد كه منافع روسيه در خاورميانه بعد تجاري و سوداگري ندارند: هيچ رابطه خاصي با هيچ كس وجود ندارد و هيچ نماينده يا دستاويزي در منطقه نيست. روسيه دموكراسي جواني دارد. به عقايد مردم گوش مي دهد و از روابط بين الملل بر پايه احترام به استقلال كشورها و انكار مداخله مسلحانه نيروهاي خارجي حمايت و دفاع مي كند.

مسئله فلسطين نيز براي روسيه بسيار مهم است. هم اكنون مسكو به عنوان يك بازيگر اصلي در حال بازگشت به صحنه بين المللي است و اعراب از اين كشور خواسته اند تا تمام تلاش خود را براي فرآيند صلح در فلسطين به كار ببندد.
اين در حالي است كه همگان فرآيند بي تأثير صلح گروه چهارجانبه را محكم كرده اند؛ گروهي متشكل از آمريكا، اتحاديه اروپا، روسيه و سازمان ملل.
البته، يكي از مقام هاي اسرائيلي با اشاره به اين كنفرانس اعلام كرد كه كشف منابع بزرگ گازي در يكي از سواحل اسرائيل باعث خواهد شد تا مقام هاي دولت اسرائيل براي انجام مذاكرات صلح كمتر از گذشته راغب باشند چرا كه اسرائيل به زودي به شريك بزرگ گازي در بازار انرژي تبديل مي شود.
اين در حالي است كه برخي از فلسطينيان اعلام كردند كه گروه چهارجانبه صلح خاورميانه به دليل دارا نبودن قدرت اجرايي كافي بهتر است منحل شده و جاي آن را تنها سازمان ملل بگيرد.هم چنين برخي از ا سرائيلي ها هم اين موضوع را پذيرفتند كه بسط و گسترش شهرك ها در كرانه باختري و محاصره نوار غزه يك اشتباه استراتژيك بوده است.

در حالي كه هدف بنيامين نتانياهو، نخست وزير اسرائيل منتفي دانستن احتمال و امكان «راه حل دو كشوري» است، با وجود اين، اسرائيلي ها به مخالفت با فرآيند صلح پرداخته اند.

اين روند باعث شده تا «آندري باكلانف»، رئيس دپارتمان امور بين الملل در مجمع فدرال روسيه به بحث و جدل در مورد لزوم از سرگيري فرآيند چندجانبه صلح خاورميانه به منظور جايگزيني مذاكرات شكست خورده دوجانبه بپردازد.
پيام واضح و آشكار اين كنفرانس درخواست نقش بزرگتر گروه «بريكس» متشكل از برزيل، روسيه، هند، چين و آفريقاي جنوبي در ايجاد يك مكانيسم چندجانبه براي برقراري امنيت منطقه اي بود.

در پايان بايد به اين سؤال اشاره كرد كه آيا اين گروه به دنبال احياي فرآيند صلح رو به زوال اسرائيل- اعراب با برگزاري كنفرانسي بين المللي در مسكو است؟ پرسش ديگر اينكه آيا جاه طلبي روسيه در ايفاي نقش بزرگتر و جامع تر در صحنه بين الملل امري آشكار است؟ آيا اين جاه طلبي قابل دست يافتن است؟