آمریکا، ناتو و طالبان؛ بازی بی‏‌فرجام مذاکره

به گزارش اسلام تایمز، نشستی با عنوان «آینده افغانستان پس از 2020» در روزهای29 و 30 آذر در پاریس برگزار شد که بیش از بیست نماینده از گروه‌‏های مختلف سیاسی افغانستان، 2 نماینده طالبان و شماری از مسوولان حکومتی افغان در آن حضور داشتند.

گرچه به ادعای وزارت خارجه فرانسه «در این نشست هیچگونه رایزنی درباره صلح در افغانستان صورت نگرفته است» اما به احتمال قوی این گونه نشست‌‏ها که با وساطت اعضای ناتو برگزار می‏‌شود، با تقلای آمریکا مبنی بر قانع کردن رهبران طالبان به بازگشت به میز مذاکره، ارتباط مستقیم دارد.

به طور کلی از سخنان «شهاب‏‌الدین دلاور» نماینده طالبان در نشست پاریس می‏‌توان به این نتیجه رسید که از یکسو طالبان در مواضع سختگیرانۀ خویش در قبال صلح تغییری ایجاد نکرده و همچنان به اهداف و نیات آمریکا و غرب بدبین است.

از سوی دیگر، ناتو و آمریکا نیز برای اتخاذ تصمیم روشن درباره امنیت افغانستان پس از 2014 به شدت محتاج مذاکره مستقیم با نمایندگان طالبان هستند. با نگاهی به ابعاد و زوایای آشکار و پنهان پروژه مذاکرات آمریکا و طالبان، بهتر می‏‌توان در خصوص سرانجام آن قضاوت کرد. 

آمریکا و ناتو؛ از ناکامی نظامی تا رویکردهای سیاسی

موضوع مذاکره آمریکا با طالبان به ‏رغم انکار طرفین، تقریباً از دسامبر 2009 علنی شد. قبل از آن برخی نهادهای انگلیسی دستور کار محرمانه‏‌ای را طراحی کردند که طبق آن، ارتباط‏گیری جدی با برخی عناصر طالبان در هلمند آغاز شد.

این روند، با افزایش تلفات نظامیان اشغالگر، کشتار گسترده غیرنظامیان افغان، تداوم حملات مرگبار طالبان و در واقع ناکامی بیشتر تحرکات نظامی آمریکا در مهار مؤثر طالبان و امنیت‏ زایی، اهمیت روزافزونی یافت. ‏

به دنبال آن، تنها تغییر نسبی در خور توجه، کاسته شدن از نقش و اهمیت «راهبرد نظامی» و توجه بیشتر به راه‏‌حل‏های غیرخشن از جمله «راهبرد سیاسی» بوده است.

این تغییر رویکرد زمانی جدی‏تر شد که حملات مرگبار آمریکا علیه مناطق روستایی پشتونی، ثمره‏ای جز افزایش گرایش به طالبان درپی نداشت. به تدریج تا اواخر 2011م، در ادبیات سیاسی و امنیتی آمریکا، اعلام شد «طالبان دشمن آمریکا نیست».

در واقع آمریکا برای کاستن از شدت جنگ و جلب نظر طالبان، بر آغاز و ادامه مذاکره با طالبان در قطر تأکید می‏‌کرد. سایر اعضای ناتو نیز در این مسیر با آمریکا همراهی کردند و عناصر امنیتی آلمان، انگلیس و ترکیه برای میانجیگری بین آمریکا و طالبان عملاً وارد میدان شدند. با این حال، جنگ البته با شدت کمتری همچنان ادامه یافت.

با توجه به غیر قابل اعتماد بودن رویکردها و کارکردهای سیاسی آمریکا، رهبران طالبان عملاً مذاکره با نمایندگان آمریکا را در مارس 2012 متوقف کرده‏ و تاکنون (دسامبر 2012) نیز آغاز نکرده‌‏اند. البته پیشبرد مذاکرات مبهم و غیرشفاف آمریکا با نمایندگان طالبان، نگرانی جدی در بین مقامات سیاسی و امنیتی افغان و کشورهای منطقه ایجاد کرد.

طالبان؛ پدیده‏ای چندلایه و رفتارهای پیچیده

بیش از یک دهه قبل، نظام سیاسی مورد نظر طالبان با ساختاری ساده و ابتدایی تشکیل شد اما به تدریج و بویژه پس از حضور آمریکا و ناتو در افغانستان، به سمت پیچیدگی معناداری پیش رفت. ورود رهبران طالبان به معادلات راهبردی منطقه‌‏ای و چانه ‏زنی سیاسی بویژه مذاکره با آمریکا و غرب، آغاز چندلایه شدن رفتارهای سیاسی و امنیتی طالبان بوده است.

در سطوح محلی نیز خاستگاه قومی- فرهنگی طالبان، پشتوانه قابل توجهی برای رفتارهای خشن طالبان فراهم می‏‌کند. وجود فرهنگ خشونت و اهمیت پرستیژ «مسلح بودن» در بین قبایل پشتون‏ حامی طالبان، رویکرد خشن طالبان را در درون قبایل در برخی موارد قابل پذیرش ساخته است.

در مجموع، برآیند روحیات فردی، خصوصیات روان‏شناختی اجتماعی، آموزه‏‌های فکری- اعتقادی و ملاحظات سیاسی طالبان، رفتار و عملکرد آنها را در چارچوب و جهت مشخصی قرار می‌‏دهد که احتمالاً در بلندمدت با اندکی نوسان، استمرار می‏‌یابد.

در یک سال اخیر، (2012) طالبان اعلام کرده‏‌اند حاضرند از محدودیت‏‌های اجتماعی کاسته و با سایر اقوام در زمینه اداره کشور و امور مختلف همکاری کنند.

این تعدیل رویکردها، معنادار بوده و احتمالاً بر نفوذ طالبان می‌‏افزاید. در چنین فضایی است که در برخی مناطق شرقی و جنوبی افغانستان، فرماندهان میدانی طالبان با رهبران و سران قبایل بزرگ توافق‏نامه‏‌های محلی ترک مخاصمه و همزیستی مسالمت ‏آمیز امضاء می‏‌کنند.

چنانچه طالبان حاضر به مذاکره و مصالحه شوند، در مقام مدعی و برای سهم‏ خواهی از سیاست و قدرت افغانستان وارد عرصه خواهند شد. چنانچه مذاکرات همچنان متوقف بماند، تضادهای موجود تشدید خواهد شد و حتی اگر حضور نظامیان آمریکا به چند پایگاه مشخص محدود شود، خصومت طالبان علیه ساختار سیاسی و امنیتی برآمده از آمریکا و ناتو افزایش خواهد یافت.